حضور در شبکههای اجتماعی را به مردم آموزش دهیم
خبرگزاری تسنیم: پدر فناوری اطلاعات ایران معتقد است مردم در آینده با هر سطح سوادی، مجبور به حضور در فضای مجازی میشوند و باید حضور در شبکههای اجتماعی را به آنها آموزش داد.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، شبکههای اجتماعی وبسایتهایی با قابلیتهایی از جمله شبکهسازی مجازی، امکان استفاده از فرصتهای مختلف مانند جستوجو، خواندن و به اشتراک گذاشتن اخبار، آپلود عکس و فیلم، نوشتن یادداشت و عضویت در گروههای مختلف هستند و این امر باعث اقبال کاربران اینترنتی به این شبکهها شده است. تقریباً در سراسر جهان تمام کاربران اینترنت اگر عضو شبکههای اجتماعی نباشند، حداقل با آن آشنایی دارند. در کشور ما نیز این شبکهها در میان جوانان شناخته شدهاند، اما به موازات محاسن سایر مظاهر تکنولوژی، معایب این شبکهها و استفاده نادرست از آنها، مثل همیشه میتواند دردسرساز باشد. برای آشنایی با شبکههای اجتماعی، معایب و محاسن آنها و کارکردهای مثبت و منفی آن و چگونگی برخورد با پدیدههای وارداتی، به سراغ علیاکبر جلالی، عضو هیئت علمی دانشگاه علموصنعت، استاد پارهوقت دانشگاه ویرجینیای غربی آمریکا و واضع نظریه موج چهارم عصر مجازی که ملقب به پدر فناوری اطلاعات ایران است، رفته و با وی به گفتوگو نشستهایم که مشروح آن در ذیل آمده است:
تسنیم: در ابتدا تعریفی از شبکههای اجتماعی و کارکردهایشان ارائه دهید؟
جلالی: شبکههای اجتماعی پدیدههای نسبتاً جدیدی هستند که در فضای مجازی هر روز گستردهتر میشوند و پیشبینیها نشان میدهد در آینده تمام مردم با هر سطح سوادی که باشند، مجبورند در این شبکهها زندگی، کار و تفریح کنند. اگر توجه کنیم از زمانی که اینترنت و فناوری اطلاعات وارد چرخه زندگی انسان شده و کامپیوترها به اتاقهای خانهها راه یافت، تا به امروز تغییرات بسیار زیادی در رفتارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جوامع به وجود آمده است. گفته میشود شبکههای اجتماعی میتوانند در آینده اثراتی بسیار بیشتر از اینترنت داشته باشند و دلیل آن این است که انسان علاقمند به زندگی اجتماعی زندگی است، بخصوص مسلمانها که در تعلیمات دینی هم به زندگی اجتماعی دعوت میشوند. به طور مثال در خواندن نماز به صورت فرادی و حالت جماعت تفاوت وجود دارد و دین اسلام همواره انسانها را به حضور در اجتماع تشویق کرده است. شبکههای اجتماعی نیز همین نقش را دارند، اما تکنولوژی و ابزار فعالیت اجتماعی در آنها متفاوت است. درست مثل استفاده ازعینک برای خوب دیدن و سمعک برای بهتر شنیدن؛ شبکههای اجتماعی از لحاظ سخت افزاری مانند یک سمعک عمل میکنند ولی از لحاظ کاربردی انسانهایی که از آن استفاده میکنند، میتوانند همان افراد سنتی در جوامع سنتی باشند. پس این شبکهها چه اشکالی دارند که اینطور در مقابل آنها موضعگیری میکنیم؟
یکی از دلایل آن این است که ما عادت به حضور در این شبکهها نداریم و ترجیح میدهیم در یک حالت عادی رفتار کنیم و مسائلی را برای خود تبدیل به هنجار کرده وآن را حفظ کنیم، در حالی که براساس توسعه تکنولوژی این تغییرات بوجود آمده و مقاومت در مقابل آن بجز اینکه در فرآیند آن تاخیر بیندازد و این تاخیر باعث زحمت بیشتر شود، هیچ سودی ندارد. بنابراین برخورد ما با این شبکهها باید برخورد شفاف و طبیعی باشد، یعنی بپذیریم که چنین واقعیتی وجود دارد، پس باید در داخل شبکهها به دنبال روشهایی باشیم که بتوان تولید محتوا، نحوه ارتباطات و مسائل منفی آن را مدیریت کرد.حال که شانس اثرگذاری در این شبکهها را داریم باید از این فرصت استفاده کرد. معمولاً افرادی که موضعگیری میکنند کسانی هستند که در این فضا وارد نشدهاند و نگرانی آنها بیشتر احساسی است.
باید توجه کرد ظهور شبکههای اجتماعی براساس ضرورت اجتماعی است و این ضرورت همیشه باعث میشود که مردم به سمت پدیده جدید بروند. مثل یخچال و وضعیت قبل از اختراع آن بود که مردم در ابتدا به آن رغبت نشان نمیدادند، یا نگرانی از ورود تلویزیون به کشور که بعدها همه متوجه شدند که میتوان از آن استفاده درست کرد و آموزش مسائل ارزشی و مذهبی از جمله قرآن نیز در برنامههای آن گنجانده شد.ما نباید نگران شبکههای اجتماعی باشیم که صورت مسئله را پاک کنیم، بلکه باید این فضا را مدیریت و مردم را نسبت به آن آگاه کرد.
تسنیم: کارکردهای مثبت این شبکهها به صورت موردی چیست؟
جلالی: من در برخی شبکههای اجتماعی عضو هستم اما بیشتر به عنوان یک عضو ناظر که فعالیتهای درون این شبکه را رصد میکنم، البته بیشتر از طریق وب سایت خود برنامههایم را دنبال میکنم. برای افراد عادی به طور مثال تصور کنید که یک بچه که تک فرزند است درخانه نه همبازی دارد و نه همصحبت و والدین نیز مشغول کار خود هستند، این بچه وارد فضای مجازی میشود و از طریق شبکهها دوست و همفکر پیدا میکند. از طرف دیگر تسهیلات و امکانات این شبکه ها زیاد است. مثلاً همکلاسی سالهای قبل شما را به شما نشان میدهد و شما را با او پیوند میدهد. یکی دیگر از کاربردهای این شبکه این است که یک هنرمند مثلاً یک نقاش اثر خود را در آن به نمایش گذاشته و نظرات دیگران را میگیرد و کار خود را اصلاح میکند، یا اینکه یک مترجم زبان، یک کار ترجمه خود را در شبکه میگذارد و از طریق گرفتن سفارش میتواند کسب درآمد کند. به علاوه اینکه گاهی اوقات انسان نیاز دارد حرفی بزند یا همدردی بیابد که خود را تخلیه کند یا مثلاً یک فرد فیلمی خوب و ارزشمند دیده، آن را در شبکه میگذارد و سایرین نیز از آن استفاده میکنند. اگر به خوبی از این شبکه ها استفاده شود، دنیایی از دانایی، سرگرمی، بازاریابی و روابط مناسب اجتماعی وجود دارد.
تسنیم: طبیعتاً در این گونه موارد به موازات کارکردهای مثبت، کارکردهای منفی نیز وجود دارند، در این مورد توضیحاتی بفرمایید؟
جلالی: یکی از مسائل منفی آن این است که همان همکلاسی قدیمی که شما پیدا کردید ممکن است، آن آدم قبلی که میشناختید نبوده و شما ناخواسته بیشترین اطلاعات شخصی را در اختیار او بگذارید و از آن سوء استفاده شود. یا ممکن است دو نفر در زمان تجرد از طریق شبکههای اجتماعی با هم ارتباط برقرار کرده، اما بعد از ازدواج این ارتباطات مجازی فاش شود و دردسری برای زندگی متاهلی افراد ایجاد کند، همانطور که در کشورهای پیشرفته نیز فیس بوک موجب بسیاری از اختلافات و طلاقها شده است.
البته شبکههای اجتماعی پرجاذبهای وجود دارند که بسیار جذاب و فراگیر بوده و ممکن است افراد را دچار آسیب کنند چرا که ما در فضای سنتی امکانات خوبی در شبکههای جدید نداریم.این شبکهها برای نسل جدید یک فرصت است ولی وقتی امکانات و برنامه برای نسل نوجوان و جوان نداریم و یک دانشجو توان مالی سینما رفتن ندارد و قیمت یک کتاب بسیار بالاست، نمیتوان او را از حضور در فضایی که قیمت پایینتری دارد محروم کرد. در این شبکهها هم فرصت وجود دارد، هم تهدید و تهدیدات آن ناشی از مشکلات و سواد ماست و برای هر فردی تهدید محسوب نمیشود.
تسنیم: اینکه میفرمایید این مشکلات از سواد خودمان ناشی میشود، درست است، چرا که مثلاً بسیاری از جوانان ایرانی عکسهای شخصی و حتی عکس عروسی خود را در فیس بوک به اشتراک میگذارند تا خود را به این طریق نشان دهند؟
جلالی: البته این مسئله در زندگی سنتی هم هست و شاید به آن توجه نمیشود، مثلاً شما در یک تور سفر خارجی از لحظه ورود به هواپیما تا برگشت به کشور شاهد رفتارهایی هستید که به همان شکل عکس گذاشتن در فیس بوک است، اما گویا همه به آن بی توجهاند یا این رفتارها عادی شده در صورتی که باید صادقانه برخورد کرد.البته صفحه فیس بوک به راحتی شخصیسازی میشود و کسانی که این عکسها را به این شکل برای همه به اشتراک میگذارند، خود خواهان آن هستند.
تسنیم: در چه مواردی میتوان از کارکردهای معقول این شبکهها استفاده کرد؟
جلالی: به طور مثال ایجاد یک شبکه اجتماعی برای دانشآموزان یک مدرسه یا دانشجویان یک رشته دانشگاهی که به فرض درمورد یک درس با هم تبادل نظر کرده و اطلاعات را به هم منتقل کنند یا بازاریابی، تبلیغات و کاریابی میتوانند از کارکردهای مثبت باشد، اما نمیتوان این شبکهها را فیلتر کرد، در عین اینکه جایگزینی برای آن تولید نکردیم؛ به نظر بنده در شبکههای اجتماعی فرصتهای زیادی برای انجام اقداماتی است که تا بحال موفق به انجام آن نشدیم.البته اگر بتوان کاری کرد که شبکه اجتماعی بومی داشته باشیم برای جوانان و نوجوانان ما نیز بهتر است.
تسنیم: شبکههای اجتماعی داخلی را در مقایسه با نمونههای خارجی چطور ارزیابی میکنید و چرا استقبال از آنها کم است؟
جلالی: به صورت طبیعی در بازاریابی، شروعکنندهها همیشه پیشتاز هستند و اینها برای سرآمد بودن تبلیغات وسیع میکنند، ولی در مورد شبکههای اجتماعی داخلی، به دلیل برخوردهای امنیتی، هر فردی تصور میکند تحت کنترل است و در شبکههای خارجی امنیت بیشتری دارد، البته نمیتوان این را اثبات کرد. علت دیگر امکانات فنی شبکههای خارجی است که شبکههای داخلی به آن نمیرسند و از همه مهمتر اینکه ما در کشور در خصوص تکنولوژیهای وارداتی توسعه و آموزش نداریم، برای مثال چینیها به سرعت شبکه اجتماعی داخلی ایجاد کردند و به مردم آموزش دادند و مردم نیز به حضور در آن عادت کردند. متاسفانه به این دلیل که ما همیشه در حوزه فناوری اطلاعات در حالت مخالفت بودیم، توسعه کیفی پیدا نکردیم. پس چطور می توان مردم را در این حوزه به استفاده از تولیدات داخلی قانع کرد. ما حدود 5 سال است در مورد شبکه ملی اطلاعات صحبت میکنیم اما هنوز از آن خبری نیست.
تسنیم: شما در یکی از نشستها درخصوص شبکههای اجتماعی فرمودید که نسل امروز، نسل دیجیتال است و نمیتوان آنها را از حضور در فضای مجازی منع کرد، در این مورد بفرمایید؟
جلالی: بله، در دنیای امروز تمام آموزش، در دنیای توسعه یافته از این طریق است. استراتژی آنها، حرکت با دانشآموز است، یعنی اگر دانشآموز وارد شبکه اجتماعی شد، با او برو و درس را در آن محیط به او آموزش بده. آنها به این صورت از قابلیتها این ابزارها استفاده می کنند.
تسنیم: شما به شخصه چه راهکارهایی در مورد حضور سالمتر در فضای مجازی و استفاده صحیح از شبکههای اجتماعی پیشنهاد میکنید؟
جلالی: اول اینکه نگران این شبکه ها نباشیم؛ ضمن اینکه فیلترها در مواردی از جمله آسیب به امنیت و منافع ملی، مطالب نامناسب و مستهجن واجب است، اما این درست نیست که عده ای، برای افراد زیادی از مردم در این مورد تصمیم بگیرند و اینکه حضور در شبکهها را از مدارس شروع کنیم و برای دانشآموزان شبکههای داخلی آموزش با حضور معلمان ایجاد کنیم. وقتی تعداد فروش بلیت از طریق اینترنت نسبت به تعداد حضوری بسیار پایین است، این نشان میدهد که حضور در فضای مجازی بیشتر به دلیل فعالیت تفریحی و سرگرمی است که ممکن است نامناسب باشد. اگر شبکه ملی راه بیاندازیم و در آن محتوا تولید کنیم، مثلاً تمام کتابها را در شبکه اجتماعی داخلی بگذاریم، فرزند ما به این شبکه عادت میکند، ضمن اینکه محتوای لازم را نیز در اختیار دارد.
از طرفی دیگر به خود مردم نیز اجازه تولید محتوا بدهیم تا اشتیاق بیشتری در آنها ایجاد کند. شبکه اجتماعی ایرانی با زور قابل تحول نیستند و حرکات مسئولان پاسخ مقطعی است و در بلندمدت جواب نمیدهد. اینکه تصور کنیم با تقویت شبکه داخلی مردم از حضور در فضای شبکه خارجی دست برمی دارند، امکانپذیر نیست. میتوانیم برای هر صنف یا قشری یک شبکه راه بیاندازیم تا مردم منافع آن را در زندگی روزمره خود ببینند.نکته دیگر بحث امنیت است، متاسفانه فیلترینگ الان خود به ضدامنیت تبدیل شده و فرصتهایی که خود دولت در این زمینه داشته، از دست رفته است. مثلاً دولت عربستان سعودی از ابتدا به مردم خود گفت که من پلیس فیسبوک دارم و تکلیف را مشخص کرد.این شبکهها قابلیت فعالیت تجاری و ایجاد شغل دارند چرا نمیتوانیم پروژههای تجاری و آموزشی در آن تعریف کنیم؟
تسنیم: در پایان هر نکتهای که مدنظرتان است، بفرمایید؟
جلالی: بنده با اینکه به شخصه عضو شبکههای اجتماعی هستم، اما برای انجام فعالیتها از وبسایت استفاده میکنم و با تمام دانشجویانم از این طریق در ارتباط هستم. من معتقدم باید به مردم فرصت حضور در این فضاها را بدهیم و کاری کنیم خودشان به این تشخیص برسند که چه چیز برایشان مفید است و تا چه حد و چگونه باید از این امکان استفاده کنند.
گفتوگو از زهره رمزی، بخش اجتماعی خبرگزاری تسنیم
انتهای پیام/