بافت فرسوده مشهد؛ تیشه در ریشه آخرین یادگارها

به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، مشهد قدیم با خاطرات نسل‌هایی که هر یک دنیای کودکانه خود را در کوچه‌های تو در توی محلات آن رها کرده‌اند، امروز در حاشیه نوگرایی‌های درهم و برهم شهری به «فرسودگی» خوانده می‌شود...

بست پائین خیابان و بالا خیابان، نوغان و سرشور، میدان شهدا، قلعه آبکوه و همه و همه محلات و کوچه پس کوچه‌های مشهدی که خاطرات زائران و مجاوران زیادی را رقم می‌زند امروز تبدیل به حلقه گمشده‌ای در این شهر شده است چرا که دیگر بقایی از این آثار برجای نمانده و خاطرات کهنی که زمانی هویت شهر مشهد و مردمان کوچه و بازار را رقم می‌زد امروز در مدیریت شهری از آن به عنوان بافت فرسوده یاد می‌شود غافل از آنکه تمام خاطرات و هویت شهری ما روز به روز از بین می‌رود و تبدیل به ساختمان‌های مدرن و کلاسیک غربی می‌شود.

ساختمان‌ها و بناهای تاریخی و قدیمی که امروز تبدیل به ابر ساختمان‌ها و مجتمع‌های مدرن می‌شوند و کوچه‌ها و دالان‌هایی که جای خود را به بزرگراه‌ها و زیرگذر و خیابان‌های وسیع داده‌اند، رسیدن به فرهنگ مدرن و دستیابی به شهری آرمانی و زیبا با امکانات به روز بسیار خوب است اما حفظ فرهنگ و تاریخ کهن  هر شهر و دیاری مهم‌تر است چرا که شهر بی هویت مانند آدم بی شناسنامه است.

این ها را گفتم تا به این نکته برسم که هم اکنون 2 هزار و 292 هکتار بافت فرسوده از سوی شهرداری مشهد اعلام شده است اگر بپذیریم که برای بهسازی و نوسازی هر هکتار بافت فرسوده در شهرهای ایران حدود 80 میلیارد ریال سرمایه گذاری جدید مورد نیاز است، بودجه ای معادل 3برابر بودجه فعلی کشور برای بهسازی بافت های فرسوده لازم است، از این رو توجه به بافت‌های فرسوده بارها از سوی صاحب نظران تاکید شده و بحث‌های بسیاری پیرامون آن شکل گرفته است باز هم غافل از اینکه مدیریت واحد شهری به جای بازسازی بافت‌های فرسوده و حفظ قدمت بناهای تاریخی شهرهای یزد، اصفهان، شیراز، تبریز،کرمان با ایجاد ساختمان‌های چندین طبقه علاوه بر اینکه فضای تاریخی شهر مشهد را نابود کرده آسمان مشهد را نیز در محاصره در آورده است.

حلقه گمشده‌ای به نام هویت

شهر مجموعه‌ای از عوامل زنده و پویاست، شهر در طول زمان قد می‌کشد، رشد می‌کند، عاقل می‌شود و در کنش متقابل با شهروندان قرار می‌گیرد، از این روست که ریشه‌های کهنگی و فرسودگی و کاهلی شهر را باید در اندیشه و انگاره‌های سکونتی آن جست وجو کرد، در بافت هایی که امروز به فرسودگی خوانده می‌شوند.

در بافت‌هایی که امروزه به فرسودگی می‌خوانند، خانواده به یمن سایه بزرگترها، قوام و حرمت دارد و ته مانده‌ای از حیا و غیرت همچنان پابرجاست؛ احوالپرسی، نقل پاتوق‌های محله است و همسایه بخشی از روابط  دوستانه و خانوادگی را تشکیل می‌دهد.

عطف به مصوبه شورای عالی شهرسازی سه معیار ناپایداری و غیرمقاوم بودن حداقل 50 درصد بنا، نفوذناپذیری بلوکی از بافت با حداقل 50 درصد عرض معابر کمتر از 6 متر و ریزدانگی بلوکی از بافت با حداقل 50 درصد قطعات با مساحت کمتر از 200 متر مربع، برای اطلاق فرسودگی به بافت‌های شهری تدوین شده است، که لزوم رفع فرسودگی از بافت‌هایی با مشخصه های فوق به وزارتخانه مسکن و شهرسازی، وزارت کشور و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سپرده شده است.

در واقع بافت‌های فرسوده آخرین یادگارهای از نفس افتاده محلات شهر هستند؛ محلاتی که ساختار آنها جز با مشارکت جمعی اهل محل شکل نگرفته اند. حلقه مفقوده در جنبش نوسازی اینگونه بافت ها تغییر در رویکرد مداخلات است؛ تغییری که لایه‌های اهداف بلند ماندگاری را در پس بهانه‌های مقاوم سازی و تولید مسکن و جذب سرمایه گذاری دستخوش تئوری‌های آنی و زود بازده در نوسازی 2 هزار و 292 هکتار بافت فرسوده مشهد نسازد.

بخش‌هایی از بافت شهری که حاصل ساخت و سازهای قبل از سال 1300 شمسی بوده و عمدتاً خودسازمان یافته هستند، بافت کهن خوانده می‌شوند، این بافت‌ها نمایانگر هویت تاریخی شهرها و لذا دارای ارزش مکانی‌اند و نه تنها نیازی به تخریب و بازسازی آنان نیست که بایستی با دقت،حفظ هم بشوند.

بیشتر بافت‌های کهن شهری را با بافت‌های فرسوده یا کهنه اشتباه می‌گیرند که گاهی هم نتایج غیرقابل جبرانی در پی دارد، بافت‌های نابسامان و مسئله دار که بعد از سال 1300 شمسی توسعه یافته و بدون رعایت حداقل موازین معماری و شهرسازی ایجاد شده اند، در زمره بافت‌های فرسوده شهر هستند.

تخریب بافت قدیمی به مصلحت شهر نیست

در همین راستا رئیس شورای اسلامی شهر مشهد گفت: در بحث کلان بافت فرسوده و قدیمی شهر مشهد در حال حاضر در مرکز پژوهش های شورای اسلامی شهر مشهد بررسی‌هایی صورت گرفته است البته باید به گونه‌ای مناسب سازی شود که بافت شهری و نیروی انسانی که در این بافت ها زندگی می‌کنند.

کمال سرویها اظهار کرد:در گذشته ساکنان بافت فرسوده به حاشیه مشهد کشیده می‌شدند و این امر سبب شد تا در نقاط مرکزی شهر مشهد مانند منطقه ثامن شاهد بافت سکونتی کمتری باشیم و بافتی که در این منطقه قرار دارد تخریب و فرسوده شده‌اند و بخشی به هتل آپارتمان و ساختمان‌های تجاری تبدیل شده‌اند به همین منظور باید بافت فرسوده و کهن قدیمی را با ساکنان آن حفظ کنیم و به این صورت علاوه بر حفظ بناهای قدیمی از گسترش حاشیه شهر جلوگیری می‌شود.

وی افزود: تخریب بافت قدیمی به مصلحت شهر و ساکنان آن نیست به همین منظور  پژوهش‌هایی را در این حوزه آغاز کرده ایم.

رئیس شورای اسلامی شهر مشهد با اشاره به نمای ساختمان‌ها گفت:کمیته‌ای را تحت عنوان کمیته نما تشکیل داده‌ایم و به دنبال ارائه منشوری در خصوص بناها و نماهای ساختمانی هستیم تا معماری شهر مشهد از این آشفتگی خارج شود و هر شهروند برای ساخت بنای خود طبق این  منشور مجوز احداث بنا بگیرد.

افزایش حریم مشهد از 55 هزار به 108 هزار هکتار

معاون معماری و شهرسازی شهرداری مشهد اظهار کرد: با توجه به اینکه حریم شهر مشهد از 55 هزار هکتار به 108 هزار هکتار افزایش یافته است و در این راستا با توجه به وجود 130 پهنه جمعیتی که داریم لذا طرح مطالعات جامع حریم مشهد باید پیگیری شود.

وی در تشریح فعالیت‌های صورت گرفته در مدیریت ساماندهی بافت‌های فرسوده گفت: تکلیف حریم، تطبیق حریم، عملیات نصب تابلوهای ورودی و خروجی، نشانه گذاری محدوده شهر برای شرکت‌های خدمت رسان در داخل و خارج شهر، عملیات نصب ستونک، نصب تابلوهای اطلاع رسان و هشدار دهنده، توزیع بروشور اطلاع رسانی در نواحی که دارای سکونتگاه‌های غیر رسمی می‌باشند از جمله اقدامات در این حوزه است.

حسین نژاد تصریح کرد: شهر مشهد با داشتن هشت پهنه، 66 محله و دو پهنه خارج از محدوده (جاده سیمان و جاده قدیم قوچان) امکان الحاق و اتصال برخی از این پهنه‌ها به شهر را دارا است از طرفی روستاهایی در حریم شهر مشهد قرار دارند که طرح هادی ندارند بر همین اساس این روستاها را تعیین خط کرده‌ایم تا حریمشان به سمت شهر مشهد گسترش نیابد.

وی افزود: طرح تفصیلی شهید باهنر و خین عرب نیز نوشته شده است و الحاق پهنه قرقی و توس به مشهد نیز در حال پیگیری است و در انتظار تهیه طرح تفصیلی آن هستیم ما به لحاظ مدیریتی و تشکیلاتی نیازمند تشکیل مدیریتی به نام حریم شهر مشهد می باشیم چرا که سطح حریم شهر مشهد از 55 هزار هکتار به 108 هزار هکتار افزایش یافته است.

معاون معماری و شهرسازی شهرداری مشهد اظهار کرد:در حوزه ساماندهی بافت‌های فرسوده و تاریخی در حال حاضر2 هزار و 292 هکتار بافت فرسوده مصوب داریم که در 30 پهنه متصل در تمامی مناطق شهرداری به غیر از منطقه 11 وجود دارد که بیشترین در منطقه 4و کمترین در منطقه 12 می باشد و به طوری که در 15 درصد از محدوده نوسازی صورت گرفته است هر چند پیش بینی ما در نوسازی بافت فرسوده و افق چشم انداز بالاتر از این میزان است.

علی حسین نژاد با اشاره به پروژه‌هایی نظیر مسکن سازان ثامن، طرح میدان شهدا، بافت فرسوده آبکوه، مسکن سازان منطقه شرق، بافت فرسوده وکیل آباد گفت: سه نوع بافت در مدیریت ساماندهی تعریف کرده‌ایم که شامل بافت فرسوده، بافت حاشیه‌ای، بافت غیر رسمی می‌شود که بر این اساس برای هر بافت یک رویکرد تعریف کرده ایم به عنوان مثال وکیل اباد رویکرد نوسازی و آبکوه رویکردی اجتماعی دارد.

ساماندهی بیش از 2 هزار هکتار بافت فرسوده

مدیر ساماندهی بافت فرسوده و سکونتگاه‌های غیر رسمی شهرداری مشهد نیز از وجود 2 هزار و 292 هکتار بافت فرسوده در مشهد سخن به میان آورد و گفت: در سال 1384 مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی در خصوص بافت‌های فرسوده در کشور صادر شد که بر اساس آن 2 هزار و 292 هکتار بافت فرسوده کشور در مشهد است که پس از کلانشهر تهران و تبریز، مقام سوم را دارا است.

مسعود رضا مشرقی اظهار کرد: شهرداری مشهد در جهت بهسازی، نوسازی و بازسازی پهنه‌های بافت فرسوده اولویت بندی‌هایی دارد که پهنه بافت پیرامونی حرم امام رضا(ع)، بافت میدان شهدا و خیابان مجد، آبکوه، وکیل آباد و محدوده عامل از جمله بافت‌های اولویت دار هستند.

مشرقی خاطرنشان کرد:در حال حاضر عملیات بازسازی بافت‌های فرسوده در حال انجام است و بر این اساس بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع) 52 درصد، میدان شهدا 70 درصد و قلعه آبکوه 11درصد پیشرفت در حوزه بازسازی و بهسازی داشته است.

مدیر ساماندهی بافت فرسوده و سکونتگاه‌های غیر رسمی شهرداری مشهد خاطرنشان کرد:برای هر کدام از پهنه‌های بافت فرسوده طرحی تهیه و تصویب شده است که بر این اساس شهر مشهد به نسبت کل کشور از لحاظ بهسازی و نوسازی بافت فرسوده مقام اول را دارا است. در همین راستا معاونت شهرسازی و معماری شهرداری مشهد پهنه خیابان مدرس و سعدی، هاشمی نژاد، آزادی، محمدآباد و مصلی را در اولویت‌های بعدی خود قرار داده و در حال حاضر سند چشم انداز این پهنه‌ها تهیه شده است.

گزارش از مرجان شریعت

انتهای پیام/