به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، به هر کجای شهر بیرجند که سفر کنید بی نصیب از یادگارهای روزگار نمی مانید، از قطعه و ارگ گرفته تا باغ و عمارت های باشکوه که سال های سال عمر گرفته اند و هنوز هم بیانگر تاریخ پر رمز و راز این سرزمین و مردمانش هستند.
سرپرست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در گفت وگو با تسنیم، ضمن اشاره به قدمت بالای آثار تاریخی در شهرستان بیرجند، اظهار کرد: اهمیت منطقه را می توان از یادگارها و میراث هایی که گذشتگان به جای گذاشته اند فهمید.
علی شریعتی منش کتیبه کال جنگال را یکی از این نمونه ها عنوان کرد و افزود: در عهد ساسانی نیز قهستان از ایالات آباد و معتبر بوده است.
وی خط نوشته های پهلوی ساسانی بر سنگ نگاره های لاخ مزار در کوچ بیرجند را نشان از وجود پادشاه هپتالی و قباد پادشاه ساسانی دانست و تصریح کرد: پس از فتح قهستان توسط اعراب در سال 29 هـ. ق قهستان توسط والیان خلفا اداره می شد و تا سال 259 ه. ق در سیطره عباسیان بود، مدتی نیز جزء قلمرو صفاریان و امرای محلی سیستان بود.
سرپرست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: از زمان حسن صباح تا تهاجم سپاه هلاکوخان مغول این منطقه به یکی از مراکز عمده سیاسی فرقه اسماعیلیه تبدیل شد و بعد از الموت، مهم ترین مقر حضور فداییان این فرقه بـود که با حمله هلاکـو طومار شان درهم پیچید.
شریعتی منش افزود: تاریخ بیرجند در سده های اخیر یعنی از دوره صفویه به بعد با نام خاندان خزیمه علم در هم آمیخته است.
متفاوت ترین ارگ ایران را در بیرجند ببینید
وی با ذکر این پیشینه از تاریخ بیرجند به معرفی جاذبه های این شهر پرداخت و گفت: ارگ کلاه فرنگی یا ارگ امیرحسنخان جزو شاخصه های تاریخی این شهر است که در خیابان مطهری بیرجند واقع شده است.
سرپرست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی شماره ثبت ملی این اثر تاریخی را با عدد 1880 متذکر شد و تصریح کرد: ارگ کلاه فرنگی به عنوان دارالحکومه محل حکمرانی امیر معصوم خان بوده که در اواخر دوره زندیه احداث شده است.
شریعتی منش بیان کرد: بنای مزبور به طور کلی از نظر فرم معماری با سایر بناهای شهری متفاوت است.
وی اظهار کرد: این ساختمان در 6 اشکوب بنا شده، دو اشکوب آن فضادار و بقیه طبقات جهت تکمیل فرم نمای بیرونی بر روی گنبد حوض خانه ساخته شده است. بخش همکف آن از یک پلان مربع شکل که اتاق های متعددی آن را احاطه کرده تشکیل شده است.
سرپرست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: در همین طبقه 4 هشتی به شکل قرینه بچشم می خورد، که اصلی ترین بخش ساختمانی عنی حوض خانه نیز در آن واقع شده است.
شریعتی منش اظهار کرد: حوضخانه دارای پلان هشت ضلعی است که طاق نما و سکوهایی آن را احاطه کرده اند، یک حوض در وسط و گنبد با تزئینات مقرنس، رسمی بندی و کاربندی های زیبا به شکوه آن افزوده است.
وی افزود: طبقه دوم شامل یک هشت ضلعی است که چند اتاق را در خود جای داده و بخش های فوقانی فقط جنبه سمبلیک و زیبایی داشته با پنجره هایی کوچک و کم عرض که جهت تأمین نور حوضخانه تعبیه شده و به کلاه فرنگی موسوم است.
سرپرست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی تصریح کرد: بخش محوطه و باغ مجموعه بر اساس اسناد قدیمی آن به شکل چهار باغ بوده که به دلیل تغییراتی که در آن ایجاد شده شکل اصلی خود را از دست داده است.
مدرسه شوکتیه، خاستگاه شوکت و جلال دانش در ایران
سرپرست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی به معرفی مدرسه شوکتیه که در خیابان منتظری 3 واقع شده پرداخت و گفت: این اثر بی بدیل به شماره ثبت 1371 ثبت آثار ملی شده است.
شریعتی منش با بیان اینکه بنای مدرسه شوکتیه به سبک تک ایوانی و در دو طبقه ساخته شده و بزرگترین حسینیه تاریخی بیرجند محسوب میشود، تصریح کرد: عناصر معماری آن شامل دو سردر ورودی با تزیینات مقرنسکاری، هشتیها، دالان های منتهی به صحن، صحن، حوضخانه، ایوان، گنبد خانه و حجرهها و رواقهای اطراف صحن است.
وی مهمترین بخش شوکتیه را ایوان آن دانست که دارای طاق گلویی است که بر روی دهانه ای عریض ایجاد شده است و افزود: این بنا در سال 1312 ه. ق به فرمان اسماعیل خان شوکتالملک اول به منظور برگزاری مراسم عزاداری محرم ساخته شد و در سال 1326 ه. ق پس از تاسیس دارالفنون تهران و رشدیه تبریز با ابتکار محمد ابراهیم خان شوکتالملک دوم برای تاسیس نخستین مدرسه جدید بیرجند انتخاب شد، در حال حاضر از این اثر تنها به عنوان حسینیه استفاده میشود.
قلعه بیرجند، بنایی خشت و گلی به یادگار از قاجار
سرپرست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با اشاره به قلعه بیرجند، تصریح کرد: قلعه بر فراز تپه ای طبیعی در خیابان جمهوری اسلامی بیرجند قرار گرفته، نقشه آن به شکل چهار ضلعی با چهار برج مدور در چهار گوشه و دو برج در دو ضلع غربی و شرقی است.
شریعتی منش بیان کرد: این قلعه را دارای دو در ورودی در اضلاع شمال و غربی دانست و افزود: مساحت آن حدود 2 هزار و 500 متر مربع است.
وی افزود: فضای داخل قلعه در گذشته بناها و عناصر معماری متعددی را شامل می شده است که به مرور زمان کاملا تخریب شده و فضای داخلی به شکل یک میدان و محوطه محصور در میان حصار و برج ها درآمده است.
سرپرست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی مصالح بکار رفته در آن را شامل خشت و گل و چینه معرفی کرد و گفت: بر اساس کاوش باستانشناسی صورت گرفته در این محل می توان گفت قلعه بیرجند در دوره صفویه بنا شده و در دوره قاجاریه مورد بازسازی اساسی قرار گرفته و تعمیراتی نیز در ضلع شمالی و برجهای آن اعمال شده است.
شریعتی منش تصریح کرد: این اثر تاریخی به شماره 5164 ثبت ملی شده است.
ارگ بهارستان در بیرجند؛ پناهگاه لطفعلی خان زند
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در باب معرفی ارگ بهارستان نیز گفت: احداث ارگ بهارستان به زمان امیرعلم خان فرزند امیرعلم خان اول برمی گردد و از وقایع مهم تاریخی آن می توان به پناهنده شدن لطفعلی خان زند و همراهانش به ارگ اشاره کرد.
شریعی منش اظهار کرد: ساختمان اصلی ارگ به صورت هشت ضلعی است که طبقه اول شامل حجره ها و اتاق هایی مجزا و مخصوص سربازان و ماموران دولتی بوده و طبقه دوم شامل دالان مرکزی مدوری است با راهروهایی که از آن منشعب شده است.
وی افزود: در این طبقه محل های مخصوص برای برافروختن مشعل ها و همچنین تیرکش هایی جهت دیده بانی، مشرف بر تمام قسمت های ارگ مشاهده می شود.
سرپرست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی اصلی ترین بخش کوشک را مختصص به فضای شاهنشین دانست که با تزئینات گچبری و آئینه کاری مزین شده است و بیان کرد: اتاق شاهنشین علاوه بر فرم خاص معماری خود، مشرف بر کشتزارها و عنابستان های مجاور و باغ بهارستان بوده است.
شریعتی منش با بیان اینکه کوشک مرکزی آخرین طبقه احداث شده در بنا است که به فرم چند ضلعی با نورگیرهایی گوناگون است، افزود: برج اصلی بنا با آجرکاری به شیوه رگ چین و به صورت نقش برجسته مزین شده است.
وی با تاکید بر اینکه شیوه آجرکاری در این ارگ از ویژگی های دوره زندیه است، تصریح کرد: از دیگر عناصر معماری ارگ، حصار و برج های مربوط به آن است که بخشی از دیوار اصلی به ساختمان کوشک متصل شده و در طول دیوار از پشتبندهایی جهت تقویت شالوده حصار استفاده شده است.
ارگ حاجی آباد، اقامت گاه تابستانی فرمانروای قهستان
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی ارگ حاجی آباد را با شماره ثبت ملی 1890 از دیگر جاذبه های تاریخی معرفی کرد که در 7 کیلومتری شرق بیرجند واقع شده است.
شریعتی منش با بیان اینکه ساختمان های ارگ حاجی آباد به وسیله امیر ابراهیم علم ملقب به شوکت الملک ثانی بنا شده است، افزود: درگذشته استخر آبی در حد فاصل ارگ و در ورودی قرار داشته است.
وی تصریح کرد: ساختمان ارگ نیز در زمان خود محلی برای اقامت های کوتاه مدت تابستانی فرمانروای قهستانی ملک علم بوده است.
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی تصریح کرد: حصار ارگ دارای چهار برج بوده که جهت نگهبانی از آن استفاده می شده است همچنین این ارگ دارای چهار باغ بوده که به نام های باغ بزرگ، باغ نهالی، باغ زیرین و باغ طاقی خوانده می شدند که محوطه ارگ را در میان گرفته بودند.
وی بیان کرد: به تدریج با جاری شدن قنات شوکت آباد قنات حاجی آباد خشک و باغ های این محل رو به نابودی و تخریب گذارده و محل روستا خالی از سکنه شده است، تاریخ بنا نیز به اواسط دوره قاجار می رسد.
حمام چهار درخت؛ نمایشگاه استادانه ترین معماری
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با اشاره به معرفی حمام چهار درخت یا موزه پهلوانی، گفت: این حمام نمونهای به جای مانده از حمامهای قدیمی بیرجند است.
شریعتی منش اظهار کرد: در حال حاضر بخشی از آن به عنوان زورخانه پوریای ولی جهت انجام ورزش باستانی تغییر کاربری داده است.
وی بیان کرد: حمام مذکور در محل موسوم به سر آب میانده در جنوب میدان چهار درخت قرار دارد و یکی از دو حمام بزرگ شهر بوده که آب آن از قنات قصبه تامین میشده است.
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با بیان اینکه ورودی حمام پایینتر از سطح معبر قرار دارد و از طریق یک دالان به سربینه و سپس به بینه ارتباط پیدا میکند، گفت: در وسط فضای داخلی بینه یک گودی هشت ضلعی به عمق یک متر دیده میشود بینه با یک گنبد کوچک پوشیده شده و روشنایی آن از طریق نورگیرهایی تامین و هوای آن تهویه میشده است.
شریعتی منش گرمخانه، آتشدانها، انبار سوخت و انبار خاکستر را از دیگر فضاهای حمام چهار درخت برشمرد و افزود: مصالح عمده بکار رفته در بنا آجر، گچ، آهک و ساروج است این حمام با وجود معماری استادانه هیچگونه تزیینات خاصی ندارد.
گزارش از عصمت برزجی
انتهای پیام/