خراسان رضوی مهد کاروانسراها و رباط‌های تاریخی+ تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری ایران که همواره شمار زیادی از جهانگردان اروپایی را به سوی خود جذب می‌کند کاروانسراها و رباط‌ها است، این کاروانسراها که از اهمیت زیادی در زمان خود بر خوردار بوده‌اند امروز بعضاً نمونه‌های کاملی از هنر معماری عصر خویش را به جهانیان به تصویر می‌کشند، این امر در استان خراسان رضوی با توجه به گذر جاده ابریشم از ناحیه شمالی آن از اهمیت خاصی برخوردار است بطوری که هر ساله گردشگران و مسافران زیادی برای دیدن بنای کاروانسراها و معماری آن به این استان سفر می‌کنند، کاروانسراها و رباط‌هایی که با وجود قدمت تاریخی از گذشته‌های دور تا امروز میزبان مسافران و گردشگران است.

کاروانسرای طرق

کاروانسرای طرق در زمان شاه عباس صفوی بنا شده و در زمان شاه سلیمان بر روی شالوده بنای آن کاروانسرایی احداث شده است. اهمیت این کاروانسرا به این خاطر بوده است که محل استقبال و بدرقه مسافران، میهمانان سنابادی بوده است. کاروانسرای طرق یک ایوان شاه نشین (خاص پذیرایی) دارد که در خانه‌های قدیمی به آن مهتابی و یا مطبعه می‌‌گفته‌‌اند. این کاروانسرا دارای دو حیاط است که حیاط اصلی آن مربوط به دوره شاه سلیمان و حیاط جنوبی آن مربوط به دوره قاجاریه است و دارای چهار ایوان و بصورت مطبعه است. در همین روستای ییلاقی که روزگاری مهمترین منزل سر راهی توس به سنگ بست بوده است، بنای قدیمی مصلای طرق وجود دارد که شامل ایوان بلندی است و در میانه دشت وسیعی ساخته شده و جهت برگزاری نمازهای عید مورد استفاده قرار می‌‌گرفته است.

رباط شرف

این رباط در سال 507 و 549 هجری قمری در زمان سلطان سنجر بنا شده و تا دوره صفویه مورد استفاده بوده است. رباط شرف در جاده مشهد به سرخس در 6 کیلومتری روستای شورلق واقع است و قبلاً در سر راه پر اهمیت بازرگانی و سیاسی نیشابور به مرو قرار داشته است. این رباط دارای 2 حیاط و ایوان‌ها و رواق‌های متعدد است و حدود 4863 متر مربع مساحت دارد. ویژگی این رباط در گچ بری‌های بی نظیر و آجرکاری بسیار زیبای آن است، کتیبه‌های متعدد آجری به خط کوفی بر گرد ایوان‌ها است و تزئینات گچی پر کار آن که بر روی محراب و فضای داخلی ایوان‌ها نقش بسته، بسیار دیدنی است، این کاروانسرا که در مسیر جاده ابریشم واقع گردیده است جزو بناهای مشهور خشتی جهان است.

کاروانسرای ماهی

کاروانسرای ماهی نمونه‌‌ای کوچک از کاروانسرای شرف است. وجود تزئینات این بنا از قبیل گچ بری‌ها، آجرکاری‌های بسیار زیبا نمایانگر آن است که جزو کاخ رباط‌ها بوده است، این کاخ رباط‌ها از مسیر سبزوار تا سمرقند تا 6 باب بوده است که سه کاخ رباط معروف آن شرف - ماهی و سنگ بست بوده است. این کاروانسرا در کنار یک کارونسرای عمومی و عادی بنا شده است که به احتمال قوی توسط " علی بن حسن ماه" در قرن سوم ه.ق و زمان سامانیان ساخته شده و منسوب به ماهی است. کاروانسرای ماهی که بعدها در دوره سلجوقیان بنا شده است از نوع کاروانسراهای 4 ایوانی است که بر گرد حیاط مرکزی آن غرفه‌ها و حجره‌های متعددی بنا شده و مال بندها و شتربندها در قسمت شمال و غرب آن وجود داشته است، این بنا اکنون تا پوشش گنبد مدفون در خاک است.

از آنجائی که رباط ماهی و شرف در امتداد یکدیگر و در مسیر جاده ابریشم واقع شده‌اند و امکان بازسازی بخشی از جاده اصلی ابریشم نیز در این مسیر وجود دارد، امکان ایجاد یک محور گردشگری تحت عنوان جاده ابریشم در مسیر رباط ماهی، جاده قدیمی ابریشم و رباط شرف میسر است.

کاروانسرای ویرانی

این کاروانسرا در حدود 5 کیلومتری جاده مشهد، شاندیز و در مجاورت روستای ویرانی واقع است. این کاروانسرا از نوع کاروانسراهای زمستانی و سرپوشیده است که پوشش آن بر فراز ستون‌‌های آجری اجرا شده است و دور تا دور آن صفحه‎‌هایی است که در کف آن آخورهایی تعبیه شده است و در پای هر آخور یک مال بند قرار دارد که برای بستن احشام و مال‌ها به کار برده می‌‌شده است. این بنا احتمالاً مربوط به دوره ایلخانی است که در دوره صفویه در قسمت جلوی آن در سمت راست یک بنای سنگی 4 طاقی ساخته شده است که گویا خانقاه بوده است. در قسمت جلوی این بنا مخزن آب انبار قدیمی نیز وجود دارد.هم اکنون این بنا به عنوان موزه مردم شناسی در حال فعالیت است.

کاروانسرای رباط خاکستری

کاروانسرای رباط خاکستری بر سر راه شرق، در جاده ابریشم، واقع بوده است و اکنون در فاصله 17 کیلومتری جنوب مشهد و در مجاورت رباط خاکستری قرار دارد. این کاروانسرا از نوع کاروانسراهای زمستانی و سرپوشیده بوده و مصالح آن سنگ، آجر و گچ است. شواهد حاکی از آن است که این کاروانسرا نخست یک بنای سنگی بوده است و بعدها به وسیله آجر ترمیم شده است. این بنا از سابقه تاریخی زیادی برخوردار است و از سوی اداره کل میراث فرهنگی خراسان در دست مرمت است. بنا به تحقیقات انجام شده از لحاظ معماری شباهت زیادی با کاروانسرای ویرانی دارد.

کاروانسرای سنگ بست

کاروانسرای سنگ بست در کنار راه قدیمی شرق ( جاده ابریشم) واقع بوده و هم اکنون در مسیر جاده مشهد، فریمان قرار دارد. این بنا متعلق به دوره آخر تیموریان است و از ساخته‌های امیرعلیشیر نوائی وزیر با کفایت سلطان حسین بایقرا بوده است. از این رو به کاروانسرای امیر علیشیر نیز معروف است. این کاروانسرا پس از متروک شدن روستای سنگ بست در دوره خوارزمشاهیان ساخته شده است و از نوع کاروانسراهای تابستانی با حیاط باز و 4 ایوانی می‌‌باشد و در 4 گوشه آن  4برج استوانه‌‌ای ساخته شده که در اصل نقش پشتیبانی دیوارها را داشته است و از برج ها جهت دیده بانی استفاده می‌‌شده است. این کاروانسرا در حال حاضر سالم بوده و به عنوان بازداشتگاه از آن استفاده می‌‌شود.

کاروانسرای فخر داوود

کاروانسرای فخر داوود واقع در روستای فخر داوود، بر کنار راه قدیمی جاده ابریشم، در مسیر نیشابور به توس قرار دارد و از نوع کاروانسراهای زمستانی و سرپوشیده می‌‌باشد. بنا متعلق به دوره تیموری می‌‌باشد که در دوره صفویه مرمت گردیده و در دوره قاجاریه دوبار، تا سال 1302 ه.ق توسط محمد ولی میرزا پسر فتحعلیشاه و امیر نظام الدوله تعمیر گردیده است. این بنا دارای ستون‌‌هایی است که پوشش بنا بر روی آنها اجراء گردیده است و سکوهایی در اطراف آن ایجاد شد که در دیوارهای آن آخور تعبیه گردیده است و سکوها جهت اسکان صاحب مال ساخته شده است. این کاروانسرا در دهه اخیر بازسازی شده است و هم اکنون به عنوان دفتر فرهنگی شهر جدید بینالود مورد استفاده قرار گرفته است.

رباط شرف در شهرستان سرخس، رباط نیشابور در نیشابور، رباط زین آباد و فخر آباد گناباد،کاروانسرای فرامرزخان و کاروانسرای مزینان سبزوار، رباط بی بی در مه ولات، رباط شریف آباد مشهد، رباط آب گرم مشهد، رباط خیرآباد، رباط لاری و رباط فیض آباد در  تربت حیدریه، رباط ماهی سرخس، ربات زرنوخ مه ولات، رباط تاریخی فریمان، رباط طبسی تربت حیدریه، رباط کبودان بردسکن، رباط عباس آباد تایباد، رباط سهل آباد قوچان، رباط سنگ بست فریمان، رباط جام در تربت جام، رباط سمنگان تربت جام، رباط سید آباد چناران، رباط ویرانی مشهد از جمله رباط‌ها و کاروانسراهایی هستند که هر کدامشان در تاریخ  خطه خراسان رضوی میزبان مسافران و کاروان‌هایی بوده اند که از شهرهای مختلف به قصد زیارت حرم مطهر رضوی برای استراحت به کاروانسراهای بین راهی مراجعه می‌کردند هر چند امروز کاروانسراها و رباط‌ها کاربرد گذشته خود را ندارند اما همواره میزبان زائران و گردشگران زیادی هستند.

گزارش از مرجان شریعت

انتهای پیام/ آ