به گزارش خبرگزاری تسنیم از تایباد، یکی از مهمترین جاذبهها و بناهای تاریخی شهرستان تایباد، مجموعه تاریخی مزار مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی است.
این مجموعه باشکوه در کنار گورستان قدیمی شهر تایباد واقع شده است و آرامگاه مولانا زین الدین ابوبکر در فضایی باز مقابل بنایی رفیع در پناه درخت پستهای کهنسال به چشم میخورد.
در سال 1030 ه.ق شخصی به نام خواجه درویش محجری را پیرامون قبر کشیده و لوحی نیز تقدیم مزار نمود، دو لوح خاکستری یکی بر روی قبر و دیگری در بالاسر آن به صورت افراشته وجود دارد. بر روی سنگ مزار وی به قلم زیبای نستعلیق این عبارت دیده میشود: ( کل شیء هالک الا وجهه،هذا مرقد مرحوم قطب الاقطاب مولانا،شیخ محمود بن شیخ سهیل تایبادی وفات یوم پنجشنبه سلخ محرم 791) و بر روی سنگ قبر افراشته این عارف چنین نگاشته شده:
سنه احدی و تسعین بود تاریخ گذشته هفتصد از سلخ محرم
شده نصف النهار از پنج شنبه که روح پاک مولانای اعظم
سوی خلد برین رفتند و ملایک همه گفتند از جان ( خیر مقدم )
در مجاورت آرامگاه مسجد یا گنبد خانه، ایوانی زیبا با طاق آهنگ، و دو حجره دو اشکوبه در طرفین به پاس حرمت آن صوفی زاهد ساخته شده است.
فضای اصلی بنا شامل فضاهایی محدود تر بصورت شاه نشینهایی است که پوشش آنها بصورت نیم گنبدی همراه با گوشه سازی و مقرنس کاری است و بر فراز آن وجود پوششی گنبدی، زیبایی خاصی به معماری این مکان داده است.
کتیبه ایوان بنا به خط ثلث که از جمله نفایس هنری است شامل یازده آیه اول از سوره مبارکه « کهف» است و کاتب آن « جلال الدین بن محمد بن جعفر » است. همچنین در بخش فوقانی این کتیبه عبارت « الملک لله » به خط کوفی تکرار شده است.
علاوه بر آن کتیبهای دیگر به خط ثلث، پیرامون کمرگاه ایوان را دور میزند که حاوی عباراتی تاریخی درباره زمینه بنیان این بنای رفیع است. در بالای کتیبه نیز عبارت « الملک لله » به خط کوفی نقش بسته است.
فضای زیر گنبد با عناصر تزئینی و کادربندی آراسته شده و ازارههای آن به شیوه گره سازی با تلفیق سنگ و کاشی معرق آذین بخش این قسمت شده و بعدها ازاره، محلی شده است برای ثبت یادگاریهای زیبا در طول زمان که بعضی از آنها به رجال مشهور آن دوره و قرون پس از آن تعلق دارد.
همچنین درب چوبی نصب شده در بنا از ارزش تاریخی بسیاری برخوردار است که بر روی آن کتیبهای بسیار زیبا به خط ثلث حاوی عبارت « مفتاح الجنه،لااله الا الله،محمد رسول الله» به چشم می خورد.
نمای بیرونی بنا شامل تزئینات کاشیکاری و آجر کاریهای ظریفی است که با خطوط معقلی، موتیفها، نقوش اسلیمی و خطایی آراسته شده است. علاوه بر آن اطراف صحن مزار، مشتمل بر ایوانچههایی است که فضای خاصی را برای این مکان فراهم آورده است. در مدخل ورودی به مزار، آب انبار آجری و جود دارد که ساختار معماری آن بدون پا شیر است. بنای واقع در میانه گورستان مجاور شامل ایوان ،گنبد خانه ، ایوانچه و مقبرة جلوی آن نیز منتسب به پدر مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی است. به استناد کتیبه موجود، کار ساختمان بنای مزار مولانا در سال 848 ه.ق مقارن با زمامداری شاهرخ پسر تیمور به پایان رسیده و بدستور « غیاث الدین پیر احمد خوافی »وزیر با درایت وی بوده است. معماران بنا نیز بزرگترین معماران ایران درآن دوران برادران غیاث الدین و قوام الدین شیرازی بوده اند.
میل کرات اثری از دوره سلجوقی
میل کرات در حدود 25کیلومتری جنوب شهر تایباد بر بالای تپهای نسبتاً بلند بنا شده است و میل آجری کرات از آثار دوران سلجوقی است و در سر راه کاروانها قرار داشته که سمت شرق در حرکت بوده و این میل علامتی بوده برای راهنمایی کاروانها و مسافران تجاری و بازرگانی.
میل کرات دارای 25 متر ارتفاع و 20 متر محیط قاعده است و دارای ساختار دو قسمتی است، به طوری که بخش تحتانی 8 ضلعی و بخش فوقانی آن استوانه است.
قسمتهای فوقانی میل کرات با ارتفاع حدود 10 متر به شکل استوانه است که قدری کج شده است. آجر کاری و نقوش هندسی آجری هنوز روی این میل مشخص است.از جمله تزئینات معماری این میل میتوان به وجود (شرفه) گره چینیهای آجری و بقایایی از یک کتیبه معقلی اشاره کرد.
ویژگیهای این بنای تاریخی اسلوب معماری دوره سلجوقی را به همراه دارد.در اطراف میل آثار آبادی نمایان است و سفالهای اطراف آن تمدن دوره سلجوقی و بعد را نشان میدهد. بنا تماماً از آجر با ملات ماسه و گچ ساخته شده است.
در بخش انتهایی این میل بقایای مرسوم به شرفه نمایان است و قسمتهایی از تزئینات زیر شرفه و پایههای چوبی آن هنوز باقی مانده است.از جبهه غربی میل درگاهی باز است که برای دسترسی به روی شرفه استفاده میشده است. کتیبه آجری آن به خط کوفی قابل خواندن نیست اما معماری آن به سبک دوره سلجوقی است.
صدها سال پیش این مناره بر اثر یک زمینلرزه کج شد، اما به جز بخش بالایی، هنوز پابرجاست. این بنا که حتی با چنین انحرافی توانسته سالها برجای بماند، نشان از تواناییهای مهندسی و معماری ایرانیان دارد.
بنای مزار شاهزاده قاسم (مشهدریزه)
مشهد ریزه در فاصله 29 کیلومتری غرب تایباد واقع شده است. در ضلع جنوبی این مکان در میان قبرستان قدیمی بنایی قرار دارد که به مزار شاهزاده قاسم معروف است.اهالی بر این باورند مقبره مزبور متعلق به ( قاسم بن محمد ابی بکر قحافه) و پدر(ام فروه) از شخصیتهای تاریخ اسلام است.
بنای مزبور مشتمل بر اتاقهایی پیرامون یک فضای مرکزی است که در آن هشت محل چله خانه تعبیه شده است. بنای مزار متعلق به دوره صفوی است.
رباط عباس آباد یادگاری از دوره صفویه
این رباط تاریخی در فاصله 28کیلومتری شمال غربی شهر تایباد و بر کناره راه قدیمی این شهر به تربت جام قرار دارد.بنای مزبور مشتمل بر دو حیاط،به انضمام ایوان، ایوانچه، اتاقکهاو آب انبار می باشد و بقایای معماری آن حکایت از گذشتهای با عظمت در سایه امنیت دارد.
فضای داخلی اتاقها در عین سادگی مکان مناسبی برای اقامت کاروانیان و مسافران خسته از راه بوده است. از دیگر ویژگیهای این رباط وجود عنصر تدافعی (سنگ انداز) در بخش فوقانی ورودی آن است و در مجموع بنای آن از یادگارهای معماری دوره صفوی است.
رباط سنگی در نزدیکی میل کرات
بقایای این رباط سنگی که به فاصله کمی از میل تاریخی کرات و آن سوی جاده تایباد به خواف قرار دارد ،در گذشته توقفگاه کاروانیان و مسافران این ناحیه بوده است.
قرائن معماری و آوارهای باقی مانده از رباط نشان میدهد ورودی بنا دارای طاقی سرپوشیده است که به حیاط مرکزی آن منتهی می گردد و آبگیری سنگی نیز برای تامین آب مصرفی کاروانیان و احشام در آن تعبیه شده بود. سفالهای پراکنده پیرامون این رباط سنگی موید بنیان اثر در دوره سلجوقی و استفاده از آن تا دوران تیموری است.
گزارش از اویس چهاریاری
انتهای پیام/ ق