فناورى بومى شده هسته‌اى؛ افتخار هر ایرانى
خبرگزاری تسنیم: در سالروز جشن فناورى هسته‌اى، جاى دانشمندان نخبه ایرانى همچون استاد شهید مسعود على محمدى، استاد شهید مجید شهریارى، استاد شهید داریوش رضایى مقدم و استاد شهید مصطفى احمدى روشن خالى است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، 20 فروردین سال 1385 خبر دستیابى ایران به فناورى غنی سازى اورانیوم و راه اندازى یک زنجیره کامل غنى سازى توسط سانتریفیوژهاى ساخت ایران اعلام شد.
در پى این موفقیت دانشمندان و متخصصان کشورمان در دستیابى به نسل جدیدى از سانتریفیوژها در ایران و اعلام آن به آژانس بینالمللى انرژى اتمى، کشورمان در زمره کشورهاى صاحب تکنولوژى در غنیسازى اورانیوم محسوب مىشود. این مراسم باشکوه در مشهد مقدس و در جوار بارگاه ملکوتى ثامن الحجج (ع) برگزار شد.
پس از آن با تصویب شوراى عالى انقلاب فرهنگى، به پاس قدردانى از تلاشهاى افتخار آفرین دانشمندان جوان ایرانى در دستیابى کشور به فناورى صلحآمیز هسته‌اى، 20 فروردین در تقویم رسمى ایرانیان «روز ملى فناورى هسته‌اى» نام گرفت.
روز ملى فناورى هسته‌اى فرصتى براى قدردانى یکایک ایرانىها از هم، براى استقامت و پایمردى در مسیرى سخت و دشوار به منظور نشاندن کشور بر یکى از قله هاى بزرگ آرزو و امید ملى بود که همگان آنرا تحمل و با سرفرازى از آن عبور کردند. روز ملى فناورى هسته‌اى روز مردم ایران است و روزى است که ملت ایران با همدلى، استقامت و پیگیرى آرمانهاى بزرگ انقلاب اسلامى، به هدفى والا یعنى هسته‌اى شدن ایران اسلامى دست یافت.
در سالروز جشن فناورى هسته‌اى، جاى دانشمندان نخبه ایرانى همچون استاد شهید مسعود على محمدى، استاد شهید مجید شهریارى، استاد شهید داریوش رضایى مقدم و استاد شهید مصطفى احمدى روشن خالى است.
● فعالیتهاى هسته‌اى ایران از قبل انقلاب اسلامى تاکنون
اولین تلاشهاى ایران براى دستیابى به فناورى هسته‌اى به دههى 1950 میلادى باز مىگردد. نخستین کشورى که ایران را به دستیابى به فناورى هسته‌اى ترغیب و این فناورى را به ایران منتقل کرد (ایالات متحده آمریکا)، نخستین مخالف جدى امروز ایران در تحقق فعالیتهاى هسته‌اى آن مىباشد.
اولین قدم جدى در زمینهى استفاده از علوم و فناورى هسته‌اى در ایران در سال 1335 برداشته شد. در 14 اسفند 1335 موافقت نامهى همکارى بین دولت ایالات متحدهى آمریکا و دولت ایران راجع به استفادههاى غیرنظامى از انرژى اتمى امضاء گردید. این موافقتنامه که از طرف دولت ایالات متحدهى آمریکا رئیس کمیسیون انرژى اتمى این کشور آن را امضاء نمود، مشتمل بر یک مقدمه و یازده ماده است. این موافقتنامه در تاریخ دوازدهم بهمنماه 1337 بهتصویب مجلس شوراى ملى رسید. طبق مادهى 3 این موافقتنامه، طرفین اطلاعات مربوط به امور زیر را مبادله خواهند نمود:
طرح، ساختمان، کارکردن رآکتورهاى تحقیقاتى و به کاربردن آنها به شکل وسائل تحقیقاتى توسعه و مهندسى و در معالجات رادیوتراپى.
مسائل بهداشتى و استحفاظى مربوط بهکارکردن و استفاده از رآکتورهاى تحقیقاتى.
- استفاده از ایزوتوپهاى رادیواکتیو در تحقیقات فیزیکى و زیستشناسى، معالجات رادیوتراپى، کشاورزى و صنعتى.
طبق این موافقتنامه، کمیسیون انرژى اتمى آمریکا اورانیومى را که داراى مقدار زیاد ایزوتوپ یو 235 (U-235) است به هر مقدار که به عنوان سوخت بدوى و علىالبدل در بهکار انداختن رآکتور تحقیقاتى لازم باشد، به دولت ایران واگذار خواهد نمود. کمیسیون همچنین مواد مورد لزوم ساختمان و کارکردن رآکتورهاى تحقیقاتىدر ایران را چنانچه در دسترس داشته باشد و تهیهى آن در بازار میسر نباشد، به دولت ایران یا به اشخاص تحت اختیار قانونى آن فروخته یا به اجاره واگذار خواهد نمود.
طبق مادهى 10 این موافقتنامه نیز طرفین انتظار خود را این گونه بیان داشتند که این موافقتنامه بدوى، بهجلب همکارى بیشترى در راه توسعهى ایجاد طرح و ساختن و بهکار انداختن رآکتورهاى مولد نیرو منتهى گردد. بدین مناسبت، طرفین راجع به امکان انعقاد یک موافقتنامهى دیگر بهمنظور همکارى در مورد تولید نیرو از انرژى اتم در ایران، گاهبهگاه با یکدیگر مشورت خواهند نمود.
به موازات موافقت نامهى همکارى هسته‌اى بین ایران و آمریکا، انستیتو علوم هسته‌اى که تحت نظارت سازمان مرکزى پیمان سنتو بود از بغداد به تهران منتقل شد و دانشگاه تهران، مرکزى را تحت عنوان مرکز اتمى دانشگاه تهران براى آموزش و پژوهش هسته‌اى پایهگذارى نمود. چندى بعد در سال 1337 به پیشنهاد دانشگاه تهران، ساخت یک رآکتور اتمى در دستورکار دولت قرار گرفت و تصویب گردید. در همین راستا آیزنهاور، رئیس جمهور آمریکا، جهت تبلیغ طرح خود (اتم براى صلح) یک رآکتور اتمى به ایران داد.
عملیات ساختمانى رآکتور دانشگاه تهران در 1340 آغاز و در آبان ماه 1346 آمادهى کار گردید و عملاً مورد بهرهبردارى قرار گرفت. ظرفیت این رآکتور 5 مگاوات بود و با سوخت اورانیوم بسیار غنى شدهى 93 درصد که تا سال 1357 از طرف آمریکا تأمین مىگردید، کار مىکرد. ایجاد رآکتور اتمىدانشگاه تهران نقطه آغاز مهمى در زمینه فعالیتهاى هسته‌اى ایران محسوب مىشود و عملاً در طول ساخت این رآکتور که بعضاً کارشناسان ایرانى نیز در فرایند آن حضور داشتند، تحول مثبتى در زمینه ایجاد صنایع هسته‌اى در کشور صورت گرفت. در کنار این اقدام، دولت آمریکا تجهیزات مربوط به سلولهاى داغ را جهت جداسازى پلوتونیوم در اختیار ایران قرار داد.
در سال 1355 (1976) همچنین 5 قرارداد مرتبط با هم با شرکت آمریکایى جنرال اتمیک منعقد گردید:
- طبق قرارداد شمارهى 1، شرکت مزبور متعهد بود تا ابزار و قطعات لازم براى تبدیل رآکتور تحقیقاتى تهران را مشتمل بر ابزار و متعلقات رآکتور و سوخت هستهاىتحویل دهد.
- موضوع قرارداد شمارهى 2، خدمات طراحى جهت تبدیل رآکتور تحقیقاتى تهران و ارائهى اطلاعات و گزارشات مربوطه و آموزش پرسنل سازمان انرژى اتمى بوده است.
- موضوع قرارداد شمارهى 3، انجام نظارت و کنترل رآکتور تریگا در حین شروع به کار و اجراى آزمایشات لازم براى راه اندازى رآکتور بوده است.
- موضوع قرارداد شمارهى 4، تحویل دستگاههاى کنترل مربوط به رآکتور هسته‌اى بوده است.
- موضوع قرارداد شمارهى 5، نصب و آزمایش دستگاههاى سوخت رآکتور مىباشد.
تلاشهاى ایران در زمینهى فعالیتهاى هسته‌اى در این دوران انعکاس جهانى یافت. به عنوان مثال، فایننشال تایمز در مقالهاى تحت عنوان «شاه اقدام به خرید رآکتورهاى هسته‌اى کرده است»، نوشت: «تصمیم ایران در جهت دنبال کردن یک برنامهى بزرگ هسته‌اى مورد استقبال اذهان عمومى واقع شده است و این براى اولین بار است که یکى از کشورهاى تولید کنندهى نفت چنین برنامهاى را پى مىگیرد و وابستگى به نفت را به عنوان منبعى از انرژى، خطرناک مىداند».
● فعالیتهاى هسته‌اى بعد از انقلاب اسلامى
پس از پیروزى انقلاب اسلامى و سرنگونى رژیم شاه، جمهورى اسلامى ایران تصمیم گرفت همچنان به عضویت و پایبندى خود به NPT موافقت نامهى پادمان و اساسنامهى آژانس ادامه دهد. با وجود این حسن نیت، سرنوشت خوبى در انتظار قراردادهاى هسته‌اى ایران نبود. با پیروزى انقلاب اسلامى در ایران، کشورهاى غربىاجراى موافقتنامهها و قراردادهاى خود از جمله ساخت نیروگاه بوشهر را به حالت تعلیق درآوردند. شرکت زیمنس، حاضر به تکمیل نیروگاه هسته‌اى بوشهر نشد و سایر کشورهاى غربى و آمریکا نیز از انتقال هرگونه تجهیزات و فناورى هسته‌اى به جمهورى اسلامى ایران خوددارى کردند.
کشورهاى طرف قرارداد فناورى صلحآمیز هسته‌اى ایران در قبل از انقلاب اسلامى مثل آلمان، فرانسه، انگلیس و... نسبت به اجراى قراردادهاى منعقده که قانونى و تحت نظارت آژانس بوده و حتى مبالغ آن را نیز دریافت کرده بودند، استنکاف نمودند. این کشورها حتى از فشار به کشورهاى دیگر مثل چین و روسیه که پس از انقلاب اسلامى همکارىهاى مؤثرى را در حوزهى هسته‌اى با ایران آغاز نموده بودند، فروگذار نکردند.
این موضوع، حاکى از اعمال یک سیاست و استاندارد دوگانه و تبعیضآمیز در عرصهى جهانى است و مؤید این است که کشورهاى مزبور تا زمانى که کشورى در راستاى منافع و اهداف آنان حرکت نماید با هیچ مانعى مواجه نخواهد شد. اما با در پیش گرفتن سیاست استقلال سیاسى و اقتصادى و همچنین عدم وابستگى، همین کشورها با بهانههاى مختلف از هر نوع همکارى طفره رفته و تعهدات خود را نیز زیرپا مىگذارند. این کشورها حتى فراتر از این رفته و در اجراى سیاست استقلال و خودکفایى ملى نیز ایجاد مانع مىکنند. در این دوران، کشورهاى غربى در چهار حوزه برخلاف تعهدات خود تحت NPT عمل کردند:
- عدم اجراى تعهدات خود در قبال ایران و لغو موافقتنامههاى معتبر و قانونى همکارى هسته اى؛
- اعمال فشار به کشورهایى که قصد همکارى با جمهورى اسلامى ایران داشتند؛
- عدم همکارى و مشارکت در برنامهى هسته‌اى صلحآمیز جمهورى اسلامى ایران برخلاف تعهدات خود
- ایجاد موانع بر سر راه برنامههاى خودکفایى هسته‌اى جمهورى اسلامى ایران.
این وضعیت، عامل اساسى تصمیمگیرى جمهورى اسلامى ایران براى اجراى استراتژى خودکفایى در علوم، فناورى و صنعت هسته‌اى بود. به ناچار، جمهورى اسلامىایران ادامهى تلاش براى دسترسى به انرژى صلحآمیز هسته‌اى را به تنهایى دنبال نمود و راه دیگرى جز تلاش براى نیل به خودکفایى و استقلال در فن آورىپیچیدهى هسته‌اى براى خود ندید.
بنابراین، تلاش ایران جهت دستیابى به فناورى هسته‌اى براى مقاصد صلحآمیز ناشى از سیاست مستمرى بوده است که دقیقاً براساس محاسبات منافع ملى و اقتصادى کشور و با در نظر داشتن نیازهاى آتى توسعهى ایران به منابع پایدار انرژى از پنجاه سال پیش انتخاب شده و دنبال شده است. برنامهى هسته‌اى جمهورى اسلامى ایران عمدتاً در چهار محور متمرکز شد که در این بخش به آنها پرداخته مىشود.
الف رآکتورهاى هسته اى تحقیقاتى
این دسته از رآکتورهاى هسته‌اى به عنوان اساسىترین گام بهسوى فعالیتها و فناورى هسته‌اى محسوب مىشوند. این رآکتورها اولین تبلور تحقق فناورى هسته‌اى به شمار مىروند و پایهى رشد سایر فناورىهاى هسته‌اى و غیر هسته‌اى نظیر آزمون مواد و مراحل صنعتى آنها قرار گرفتهاند. این ارزش وقتى عینیت بیشترى به خود مىگیرد که پى مىبریم تقریباً تمامى کاربردهاى انرژى هسته‌اى به جز تولید برق، مستقیماً از رآکتورهاى هسته‌اى تحقیقاتى صادر مىشوند.
رآکتور تحقیقاتى تهران: این رآکتور آب سبک با قدرت 5 مگاوات از سال 1346 راه اندازى و مورد بهره بردارى قرار گرفته است. سوخت رآکتور در سال 1372 از درجهىغناى بالا به درجهى غناى پایین تبدیل شده است. رآکتور تهران، امکان انجام کارهاى تحقیقاتى پایه در زمینه فیزیک رآکتور، فیزیک نوترون و بررسى اثر پرتوهاى مختلف بر مواد را فراهم مىسازد. همچنین در زمینهى آموزش و تربیت نیروى انسانى متخصص نقش بسیار مهمى را ایفاء مىنماید. یکى از اهداف اصلى رآکتور تهران، تولید رادیوایزوتوپهاى مختلف جهت مصارف پزشکى و صنعتى مىباشد.
رآکتور تحقیقاتى صفر قدرت آب سنگین: طراحى و ساخت این رآکتور از سال 1364 در دستورکار قرار گرفت و کار نصب و راه اندازى نیز در سال 1374 انجام شد. این رآکتور که با قدرت 100 وات مىباشد، با هدف آموزش و تربیت نیروى انسانى متخصص و کاربرد کدهاى کامپیوترى در زمینهى طراحى رآکتورهاى هسته‌اى ساخته شده است.
رآکتور تحقیقاتى مینیاتورى: این راکتور آب سبک که با قدرت 30 کیلووات مىباشد، در سال 1373 راه اندازى و مورد بهره بردارى قرار گرفته است. این رآکتور با هدف توسعهى آموزش علوم و فنون هسته‌اى، آنالیز مواد و تهیهى رادیوایزوتوپ براى استفاده در فعالیتهاى آموزشى و پژوهشى ساخته شده است.
رآکتور تحقیقاتى آب سنگین اراک: با افزایش طول عمر رآکتور تحقیقاتى تهران و مستعمل شدن تجهیزات و سیستمهاى مختلف آن، همانند سایر رآکتورهاى مشابه در جهان، مىبایست به فکر جایگزینى براى آن بود. از طرف دیگر، نیازمندىهاى روزافزون ایران به رادیوداروهاى مختلف جهت مصارف تشخیص و درمان پزشکى و رادیوایزوتوپهاى گوناگون براى کاربردهاى صنعتى و تحقیقاتى و محدودیتهاى مختلفى که ایران حتى در ارتباط با تهیه و تأمین این قبیل رادیوایزوتوپها از منابع خارج از کشور روبرو بوده است، سازمان انرژى اتمى را مصمم به احداث یک رآکتور تحقیقاتى جدید به منظور جایگزینى رآکتور تهران نمود. رآکتور تحقیقاتى جدید از نوع آب سنگین و با قدرت 40 مگاوات بوده و موسوم به IR40 مى باشد. طراحى پایه ى این پروژه در سال 2002 کامل شد و عملیات اجرایى ساخت آن نیز که هنوز ادامه دارد، از سال 2004 آغاز گردید.
ب توسعه ى هسته اى درپزشکى، صنعت وکشاورزى
جمهورى اسلامى ایران در کنار برنامه ریزى عملیاتى براى ایجاد نیروگاه و تولید سوخت هسته اى، با ایجادمراکز و آزمایشگاههاى مختلف تحقیقاتى، تولیدى و خدماتى دراستفادهى صلحآمیز از انرژى هسته اى در حوزههاى مختلف اهتمام کامل ورزیده است. بخشى از مهمترین فعالیتهاى سازمان انرژى اتمى در این حوزه هاعبارتنداز:
- تولید رادیوایزوتوپهاى مختلف؛
- تولیدرادیوداروهاى مختلف؛
- تولیدانواع کیتهاى رادیودارویى؛
- تولیدگندم موتانت وغیرموتانت، جو موتانت و غیرموتانت و پنبهى موتانت؛
- اصلاح گونههاى کشاورزى با استفاده از روشهاى هسته‌اى؛
- پرتودهى براى جلوگیرى از ضایعات کشاورزى؛
- انجام پژوهش جهت تهیهى واکسن دامى با استفاده از روشهاى هسته اى؛
- تولید نوارها و غلافهاى پلیمرى قابل انقباضى حرارتى.
- تولیدسیستم شمارش هسته‌اى با آشکارساز گایگر؛
- تولید مولد پالس هسته‌اى؛
- تولید دزیمتر جیبى و دزیمتر دیجیتال دستى؛
- استریلیزاسیون محصولات بهداشتى؛
- تولید انواع لیزرهاى مورد نیاز؛
- نشت یابى در لولههاى انتقال نفت با استفاده از تکنیک کاربرد ردیابهاى پرتوزا؛
- طراحى و ساخت لامپهاى نورى (بتالایت) براى کاربردهاى مختلف؛
- طراحى و ساخت سیستم هسته اى براى اندازه گیرى خاکستر زغال سنگ جهت نشان دادن میزان مصرف ذغال سنگ در صنایع کشور.
ج رادیوایزوتوپها
امروزه رادیوایزوتوپها به طور گسترده اى در رشته هاى مختلف علمى و فنى مورد استفاده قرار مىگیرند. تحقیق و توسعه در زمینه دستیابى به فناورى تهیه و تولید رادیوداروها، کیت هاى رادیودارویى، رادیوایمونواسى و نیز چشمه هاى پرتوزا براى کاربردهاى صنعتى، پزشکى و کشاورزى همواره به عنوان اهداف سازمان انرژى اتمى ایران مدنظر بوده اند. رادیوداروها براى تشخیص و درمان بیمارى ها استفاده مى شوند. چشمه هاى پرتوزا در صنعت کاربردهاى بسیارى از قبیل رادیوگرافى گاما، کنترل کیفى جوشکارى و نیز انجام تستهاى غیرمخرب داشته و در صنایع مختلف مورد استفاده قرار مى گیرند. فعالیتهاى تحقیقاتى و تولیدى در زمینه رادیوایزوتوپها در ایران بیشتر در دو مرکز تحقیقات هسته اى تهران و مرکز تحقیقات کشاورزى و پزشکى هسته اى کرج انجام مى شود.
مرکز تحقیقات هسته اى تهران: این مرکز به سبب سابقه ى طولانى و توان علمى و فنى حاصل از کادر مجرب خود، همواره پیشاهنگ فعالیتهاى علمى و پژوهشى فناورى هسته اى در ایران بوده است. مرکز تحقیقات هسته اى با داشتن رآکتور هسته اى تحقیقاتى با قدرت 5 مگاوات، آزمایشگاههاى مجهز و تأسیسات لازم، نقش اصلى را در توسعه ى دانش فنى تولید و کاربرد رادیوداروها و چشمه هاى صنعتى در ایران داشته است. اهم این رادیوایزوتوپها عبارتند از:
- تهیه و تولید رادیوداروها و کیتهاى رادیودارویى: ژنراتور تکنسیوم m99 (جهت شناخت و تشخیص بیمارىها در اندامهاى مختلف بدن)، ید 131 (با مصارف تشخیصى و درمانى)، فسفر32 (درمان کیستهاى مغزى)، ایریدیم 192 (کاشت در تومورهاى سرطانى)، تهیه و تولید کیتهاى رادیودارویىسرد از ژنراتور تکنسیومm99 (جهت تشخیص بسیارى از نارسایىها و امراض).
- تهیه و تولید رادیوایزوتوپ براى کاربردهاى صنعتى: چشمه پرتوزاى ایریدیم192 (استفاده در رادیوگرافى گاما، جوشهاى صنعتى، جوش لوله هاى نفت و گاز)، چشمه کبالت60 (استفاده در سطح سنجى، چگالى سنجى، ضخامت سنجى)، چشمه هاى سزیم137 (استفاده در امور صنعتى و آموزش در دانشگاه)، چشمه هاى آمرسیم241 (استفاده در امور تحقیقاتى، صنعتى و دانشگاهى).
- تهیه و تولید کیتهاى رادیوایمونواسى جهت نشانگذارى هورمونها و آنتى بادىها و غربال گرى کم کارى تیروئید نوزادان.
- فعالیتهاى پژوهشى رادیوداروها و رادیوایزوتوپهاى صنعتى: تهیه و تولید رادیوداروهاى مونوکلونال آنتى بادى و پپتیدىها جهت بررسى عفونت در بدن، تهیه و تولید ترکیبات آلى نشان دار شده با کربن14 و تریتیم، خدمات فنى و اجرایى کاربرد رادیوایزوتوپها در صنعت، فعالیتهاى پژوهشى و علمى در زمینه بیوتکنولوژىهسته اى.
مرکز تحقیقات کشاورزى و پزشکى هسته‌اى کرج: این مرکز با استفاده از شتاب دهندهى سیکلوترون، توانایى تولید رادیوایزوتوپهاى گوناگون جهت کاربردهاىپزشکى، کشاورزى و صنعتى را دارد.
اهم این رادیوداروها عبارتند از: تالیم201 (اسکن قلب و تشخیص بیمارىهاى کرونر قلب و آنفارکتوس)، گالیم67 (تشخیص عفونتهاى داخلى و تومورهاى بدخیم)، ایندیم111 (تشخیص محل تومور، التهابها و عفونتهاى پنهان)، رادیوداروى 81FDG(فراهم نمودن امکان تصویربردارى از مقاطع مختلف مغزى و قلبى).
د تحقیقات کاربردى کشاورزى هسته اى
فعالیتهاى پژوهشى کشاورزى هسته‌اى در راستاى استفادهى صلح جویانه از انرژى هسته‌اى جهت کمک به حل مشکلات کشاورزى با امکانات آزمایشگاهى مجهز و پیشرفته در مرکز تحقیقات کشاورزى و پزشکى هسته‌اى کرج انجام مىشوند.
اهداف کلى تحقیقات کشاورزى هسته‌اى در ایران عبارتند از:
- اصلاح صفت یا صفات گیاهان زراعى و باغى بهمنظور افزایش کمیت و بهبود کیفیت با ایجاد موتاسیون به کمک پرتوهاى یون ساز و بیوتکنولوژى.
- استفاده از رادیوایزوتوپها و ایزوتوپهاى پایدار در بررسى روابط آب، خاک و گیاه به منظور افزایش بهره ورى نهادهها در کشاورزى.
- استفاده از پرتوهاى یون ساز به منظور کنترل آفات، افزایش زمان نگهدارى و جلوگیرى از ضایعات محصولات کشاورزى و مواد غذایى.
- افزایش بازدهى محصولات دامى از نظر کمى و کیفى با استفاده از روشهاى هسته اى.
- انتقال دانش، فراهم کردن امکانات تحقیقاتى، تربیت نیروى متخصص و توسعه ى روشهاى هسته‌اى در تحقیقات علوم کشاورزى.
براى دستیابى به اهداف فوق، فعالیتهاى تحقیقاتى زیر انجام مىشوند که برخى نیز به مرحله کاربردى رسیده اند:
- ژنتیک و اصلاح نباتات: کاربرد تکنیک موتاسیون در جهت افزایش تنوع ژنتیکى و تثبیت صفات مطلوب ایجاد شده در غلات و دانههاى روغنى و گیاهان صنعتى و دارویى و درختان میوه، استفاده از روشهاى پیشرفته بیوتکنولوژى و تلفیق آن با روش موتاسیون جهت تسریع در امر به نژادى، دستیابى به فناورى مولکولى و مارکرهاى مولکولى جهت انتخاب گیاهان برتر از مراحل اولیه رشد گیاه.
- کاربرد تکنیکهاى هسته‌اى در مدیریت خاک، آب و تغذیه گیاهى: تهیه الگوى کاربردى ایزوتوپهاى پایدار و ناپایدار در تحقیقات و تولید محصولات کشاورزى، تهیه الگوى کاربردى روش نوترون مترى در تحقیقات و مصرف آب در کشاورزى، کاربرد الگوى تهیه شده در راستاى اهداف کشاورزى پایدار در کشور.
- نگهدارى مواد غذایى و کنترل آفات: استفاده از روش پرتودهى جهت کنترل آفات انبارى و آلودگىهاى میکروبى محصولات استراتژیک، استفاده از روش نابارورسازى حشرات جهت کنترل آفات گیاهان زراعى و درختان میوه.
- بهداشت و فراوردههاى دامى: تشخیص، کنترل، پیشگیرى و درمان بیمارىهاى مهم باکتریایى، ویروسى، انگلى و قارچى دام و طیور و خوراک مورد استفاده با بهرهگیرى از تکنیکهاى هسته‌اى، استفاده از رادیوایزوتوپها و نیز پرتودهى جهت بهبود و اصلاح نژاد دام و طیور، تعیین ارزش غذایى و بررسى کیفى خوراک مصرف دام و طیور با بهرهگیرى از رادیوایزوتوپها.
● آشنایى با برخى اصطلاحات رایج هسته‌اى
از آنجا که در خلال اخبار و تحلیلهاى هسته‌اى واژگان و اصطلاحات فنىاى مطرح مىشوند که ممکن است براى ائمه محترم جمعه ناآشنا باشند، در این بخش تلاش شده تا برخى از رایجترین این واژگان توضیح داده شوند.
● معاهده انپىتى چیست؟
معاهده انپىتى مشتمل بر 11ماده است که 3ماده آن بیشترین چالش را به دنبال داشته است. بر اساس ماده4 حق تمامى کشورها براى توسعه فعالیتهاى صلحآمیز هسته‌اى به رسمیت شناخته شده و بر اساس ماده 6 نیز باید تمامى کشورهاى دارنده سلاح هسته‌اى زمینه خلع سلاح را فراهم کنند و بر اساس ماده10 این معاهده نیز کشورها محق شناخته شدهاند هرگاه که احساس کردند مفاد معاهده برخلاف منافع ملى شان است از آن خارج شوند. اهداف اصلى این معاهده چون خلع سلاح جهان، منع گسترش سلاحهاى هسته‌اى و استفاده صلحآمیز از انرژى هسته‌اى، به مرور زمان منحرف شده است.
● پادمان چیست؟
پادمان در فارسى به معناى نظارت و حراست کردن و اسم مصدرى است که از ریشه فعل پاییدن گرفته شدهاست. پادمان امروزه در اصطلاح به مقررات نظارتى آژانس بینالمللى انرژى اتمى گفته مىشود که شامل انواع بازرسىها مىشود. از زمان تاسیس آژانس در سال1957، سامانه پادمانهاى آن به عنوان ابزار ضرورى عدم تکثیر سلاحهاى هسته‌اى و همکارى صلحآمیز هسته‌اى عمل کرده است. پیمان منع گسترش سلاحهاى هسته‌اى (NPT) انعقاد موافقتنامههاى پادمانى (نظارتى) جامع با آژانس را توسط کشورهاى عضو اجبارى مى داند. تاکنون 3نوع الگوى پادمانى توسط آژانس مورد تصویب قرار گرفته است؛ موافقتنامه پادمانى جامع معروف به سند 153، موافقتنامه پادمانى66 و پروتکل الحاقى540.
● اورانیوم چیست؟
اورانیوم سنگینترین عنصر رادیو اکتیو با نیمه عمر بالا در طبیعت و ماده اصلى در فعالیتهاى هسته‌اى است که پس از انجام فعل و انفعالاتى که از آن به غنىسازىیادمى کنند به سوخت هسته‌اى تبدیل مىشود. در هسته این عنصر 92پروتون با بار مثبت و 143نوترون وجود دارد. یکى از مهمترین خواص اورانیوم آن است که به ایزوتوپهاى دیگر خود و عناصر دیگر تبدیل مىشود. اما اگر عناصر تجزیه شده را وزن کنیم، مىبینیم که وزن مجموع آنها از وزن اولیه کمتر است. این تفاوت وزن، ناشى از تولید جرمى است که بر اساس فرمول معروف اینشتین، انرژى عظیمى تولید مىکند که همان انرژى هسته‌اى است.
● غنىسازى چیست؟
براى استفاده از اجرام انرژىزا، باید اورانیوم تجزیه شود. اورانیومى که بهخوبى تجزیه مىشود، اورانیوم 235 است. اما از هر هزار واحد اورانیوم موجود در طبیعت تنها 7 واحد اورانیوم 235 است. به این دلیل است که ما باید بتوانیم اورانیوم را غنى کنیم، یعنى درصد خلوص آن را به وسیله دستگاههاى غنىکننده افزایش بدهیم. یکى از متدهاى رایج براى غنىسازى اورانیوم استفاده از سانتریفوژها است.
● سانتریفوژ چیست؟
سانتریفوژ دستگاه استوانهاى شکلى است که درست مثل توربین هواپیما پرههایى در وسط آن وجود دارد. این پرهها در هر دقیقه بیش از صدهزار چرخش دارند. در نتیجه این چرخش، اورانیوم سنگین روى دیواره آخرى سانتریفوژ قرار مىگیرد و اورانیوم 235 در کنار آن مىنشیند. باید هزاران سانتریفوژ در کنار هم قرار بگیرند تا ما بتوانیم با کمک مجموعه آنها که به آبشارهاى سانتریفیوژ معروف هستند، اورانیوم را غنى کنیم. یعنى با یک یا چند سانتریفوژ نمىتوان اورانیوم را غنى کرد.
● تفاوت رآکتورهاى آبسبک و سنگین
رآکتورهاى آبسبک با آب معمولى کار مىکنند. هیدروژن آب معمولى از یک پروتون تشکیل شده است اما در هیدروژن آبسنگین یک پروتون و یک نوترون وجود دارد. براى استفاده از رآکتورهاى آبسبک، به اورانیوم غنىشده نیاز داریم اما در رآکتور آبسنگین از اورانیوم معمولى مىشود استفاده کرد. به این ترتیب، در عمل استفاده از رآکتور آبسنگین، که دولت ایران هم در پى آن است، نتیجهاى شبیه همان غنىسازى اورانیوم را خواهد داشت.
● پلوتونیوم چیست؟
پلوتونیوم در طبیعت به صورت ماده معدنى وجود ندارد اما اگر ما یک نیروگاه برق اتمى را به کار بیندازیم و 30 روز پس از آغاز کار آن، سوختش را بیرون بیاوریم، مىتوانیم مقدار زیادى پلوتونیوم239 از آن جدا کنیم و این پلوتونیوم آنقدر غنى است که مىتوان مستقیما از آن بمب اتمى درست کرد. ظاهرا همین نکته است که آمریکا و متحدانش را نگران راهاندازى نیروگاه برق اتمى بوشهر کرده است.
● سوخت هسته‌اى چیست؟
سوخت هسته‌اى به موادى گفته مىشود که مىتوان از آنها براى تولید انرژى هسته‌اى استفاده کرد. تاکنون رایجترین سوخت هسته‌اى مواد شکافت پذیر مانند اورانیوم و پلوتونیوم بودهاند. برخى مواد مانند دوتریوم و تریتیوم و هلیوم3 که در فرایند هم جوشى هسته‌اى به کار مىروند نیز به عنوان سوخت هسته‌اى در نظر گرفته شدهاند.
● آژانس بینالمللى انرژى اتمى
آژانس بینالمللى انرژى اتمى نهادى مستقل است که در سال1957 براى ترویج استفاده صلحآمیز و جلوگیرى از استفاده نظامى، از انرژى هسته‌اى تاسیس شد. پیشنهاد تاسیس این سازمان را دوایت آیزنهاور، رئیسجمهور آمریکا در سخنرانى خود در مجمع عمومى سازمان ملل متحد (که به سخنرانى اتم براى صلح معروف شد) در سال1953 مطرح کرد. آژانس بینالمللى انرژى اتمى از 3بخش مهم و عمده (کنفرانس عمومى، شوراى حکام و دبیرخانه) تشکیل شده است.
کنفرانس عمومى بالاترین رکن و مجمع تصمیم گیرنده آژانس است که سالى یکبار تشکیل جلسه داده و مقر آن در وین است. این رکن متشکل از نمایندگان همه دولتهاى عضو با یک حق رأى است و تصمیمات آن با اکثریت آرا اتخاذ مىشود. از مهمترین وظایف کنفرانس انتخاب اعضاى شوراى حکام، گزارش نحوه فعالیتهاى آژانس به سازمان ملل و انتخاب دبیرکل آژانس براى مدت 4 سال است.
شوراى حکام از 2 گروه انتصابى و انتخابى تشکیل شدهاست. اعضاى انتصابى (اعضاى دائم) طبق اساسنامه شامل 10عضو از بین پیشرفتهترین دولتهاى عضو سازمان از حیث تکنولوژى هسته‌اى در هر منطقه است که توسط کنفرانس عمومى تعیین مىشوند. اعضاى انتخابى (غیردائم) 15عضو هستند که آنها نیز توسط کنفرانس عمومى انتخاب مىشوند.
در سال1984 تعداد کشورهاى شوراى حکام به 35کشور افزایش یافت. مدت دورههاى عضویت در شوراى حکام 2سال است. وجه تسمیه این شورا به حکام آن است که به این شورا اختیار حاکمیت و صدور حکم درباره فعالیتهاى هسته‌اى داده شده است. دبیرخانه آژانس از تعدادى کارمند و یک دبیرکل در رأس آن تشکیل شده که براىیک دوره 4ساله به پیشنهاد شوراى حکام و تأیید کنفرانس عمومى انتخاب مىشود. دبیرکل دبیرخانه مسؤولیت اداره امور جارى آژانس را برعهده دارد. هم اکنون یوکیا آمانو ژاپنى دبیرکل این نهاد بینالمللى است.
فناورى هسته‌اى، به توانایى تبدیل اورانیوم موجود در طبیعت مىگویند که از طریق شکافت اتمها به اورانیوم غنى شده که داراى انرژى بسیار زیادى است به دست مىآید. با شکافت هسته یا همان اتم اورانیوم، انرژى هسته‌اى بهصورت حرارت و انرژى گرمایى آزاد مىشود که از آن مىتوان براى تولید بخار آب و گرداندان توربینهاى تولید برق استفاده کرد.
اورانیوم یکى از چگال فلزات رادیواکتیو است که در طبیعت موجود است. این فلز در بیشتر مناطق چون: صخرهها، خاک، اعماق دریا و اقیانوسها وجود دارد، به طورى که شاید میزان وجود و پراکندگى آن از طلا، نقره یا جیوه بیشتر است. این فلز به صورت اکسید و یا نمک هاى مخلوط در مواد معدنى مانند اورانیت یا کارونیت وجود دارد و از نظر رنگ؛ سفید نقرهاى و قابل انعطاف است.
● نتیجه گیرى
امروز هدفگیرى آمریکایى ها در برچیدن فن آورى هسته اى ایران و محروم ساختن ملت ما از حقوق مسلم خود، به شکست انجامیده است و نایل آمدن ایران به مرحلهاى شکوهمند و شکوفا از صنعتى شدن براى سردمداران آنان بسیار سخت شده است.
روز ملى فناورى هسته اى فرصتى براى قدردانى یکایک ایرانىها از هم، براى استقامت و پایمردى در مسیرى سخت و دشوار به منظور نشاندن کشور بر یکى از قله هاى بزرگ آرزو و امید ملى بود که همگان آن را تحمل و با سرفرازى از آن عبور کردند. روز ملى فناورى هسته‌اى روز مردم ایران است و روزى است که ملت ایران با همدلى، استقامت و پیگیرى آرمانهاى بزرگ انقلاب اسلامى، به هدفى والا یعنى هسته‌اى شدن ایران اسلامى دست یافت.
کشورهاى قدرتمند که روزى دانش هسته‌اى را امتیازى انحصارى براى خود مىدانستند، حتى تصور نمىکردند روزى دانشمندان جوان ایرانى با اتکا به دانش و امکانات بومى این انحصار بشکنند و افتخار عضویت در باشگاه کم تعداد کشورهاى هسته‌اى را نصیب ایران کنند.
دستاوردهاى گسترده ایران در عرصه هسته‌اى، از تأسیس مراکز هسته‌اى اصفهان، نطنز، اراک، بندرعباس، فردو و تولید نسلهاى دوم، سوم و... سانتریفیوژ غنىسازىاورانیوم، ساخت مرکز آب سنگین اراک و... نمادى از قابلیتها و ظرفیتهاى بالاى نسل جوان ایرانى است که نشان داد هنگامى که اراده یک ملت آزاد و مستقل بر امرى تعلق گیرد، انحصارات و موانع فیزیکى و روانى نظامهاى سلطه قادر به شکست اراده ملتها نخواهند بود. پیشرفت ایران در عرصه فناورى صلح آمیزهستهاى امروز به مرزى رسیده است که قدرتهاى سلطه جو که زمانى اصرار بر توقف کامل این فعالیتها داشتند، امروز حتى از این موضع خود نیز عقب نشسته اند.
در شرایطى که جمهورى اسلامى ایران تنها هدف خود از غنى سازى اورانیوم را تولید سوخت اتمى مورد نیاز براى نیروگاههاى اتمى و مصارف صلح آمیز عنوان کرده است، غرب و در صدر آن ایالات متحده آمریکا، هدف از تصویب تحریمها بر علیه ایران را واداشتن این کشور به متوقف ساختن غنىسازى اورانیوم قرار داده است.
اگر چه در ظاهر هدف آمریکا و غرب جلوگیرى از گسترش تسلیحات هسته‌اى در جهان به هر طریق ممکن است، اما اهداف سیاسى دخالت بسیارى در این امر دارد. به عنوان نمونه آمارهایى که به طور رسمى و غیر رسمى از توان و میزان سلاحهاى هسته اى اسرائیل پرده برداشته اند، حکایت از تلاشهاى پنهان و همه جانبه این رژیم براى تولید سلاحهاى کشتار جمعى دارد؛ اما تا کنون هیچ یک از دولتهاى غربى و سازمانهاى بین المللى به مقابله با برنامه هاى هسته اى آن نپرداخته اند. از این رو بحران بوجود آمده درگرد مسائل هسته اى ایران نیز بیش از آنکه از لحاظ فنى و حقوقى مورد بررسى قرار گیرد به یک جریان و ائتلاف سیاسى به رهبرى آمریکا بر علیه ایران تبدیل شده است که از روابط سرد و خصمانه تهران و واشنگتن بعد از انقلاب اسلامى نشأت مىگیرد. در حالى که کشورهایى چون هند، پاکستان و اسرائیل اتمى شدهاند و کشورهایى چون کره جنوبى و برزیل در حال ورود به باشگاه اتمى هستند، فعالیتهاى ایران در این زمینه تحمل نمىشود.
واقعیت مسلم این است که ساکنان کاخ سفید حتى فعالیت هسته اى صلح آمیز ایران را در چارچوب موازین قانونى و بین المللى نیز قبول ندارند و چنین توجیه مى کنند که اگر ایران به فناورى هسته اى دست یابد، این امر به چالش کلیدى سیاست خارجى آمریکا تبدیل خواهد شد. از این رو دولت اوباما امیدوار است با متحد کردن جامعه بین المللى و اعمال فشار سهمگین، ایران را از ادامه فعالیتهاى هسته اى باز دارد.
اگر چه در حال حاضر فضاى مانور براى پیگیرى فعالیتهاى هسته اى براى ایران بسیار محدودتر گردیده است، اما هم اینک که ایران به پیشرفتهاى قابل ملاحظه اى در مباحث هسته اى نایل آمده است، باید پرقدرت این مسیر را ادامه دهد. این حق ایران است که براى رسیدن به مرحله توسعه یافتگى از این دانش بهره مند باشد. ضمن آن که نباید از یاد برد که اگر ایالات متحده آمریکا و قدرتهاى اروپا به این نتیجه برسند که در صورت ایجاد بحرانهاى متوالى و فشار همه جانبه مىتوانند ایران را به عقب نشینى از برنامههاى هسته‌اى خود وادار نمایند، در آن صورت امتیازات بیشترى طلب خواهند کرد.
به هر حال دستیابى ایران به فنآورى هسته اى به عنوان یک حق مسلم، قدرت چانه زنى کشور را افزایش خواهد داد و جایگاه کشور را در منطقه و نظام بین المللى ارتقا خواهد بخشید و سیاست خارجى ایران را به نوعى کنشمند براساس ابتکار، فرصت سازى و هنجارسازى مبدل خواهد نمود.
انتهای پیام/
