محمدرضا سنگری، استاد زبان و ادب فارسی و منتقد ادبی، در گفتوگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با اشاره به شعر اجتماعی و کارکردهای آن در سالهای اخیر گفت: شعر اجتماعی به سرودههایی گفته میشود که به حوادث و مسائل مرتبط با اجتماع میپردازد. این نوع سرودهها منحصر به سالهای اخیر نیست، پیشینه این نوع اشعار در ادب فارسی بسیار قدیمیتر است. ادبیات فارسی پیوسته در خود اشعاری داشت که با تمرکز بر جامعه توانسته بود در تصمیمگیریهای حکومتی و سلوک مردم تأثیر بگذارد. به جای خونریزی، شفقت ایجاد کند و بر رفتار مردم تأثیرگذار باشد.
وی ادامه داد: شعر اجتماعی در سالهای اخیر ساحتهای مختلفی را با خود دارد؛ نخست با محوریت همدردی با مردم است. در این نوع اشعار، شاعر تلاش میکند تا آلام مردم را تسکین دهد و دردهای آنها را بیان کند. در این نوع اشعار، سرایندگان مانند یک همدم تلاش دارند تا آلام مردم را بیان کنند و با آها شعر همدردی سر دهند. اشعاری درباره غزه که در سالهای اخیر گفته شده، نمونهای از همین نوع شعر اجتماعی است که نقش سوگزدایی دارند.
این استاد دانشگاه به دیگر کارکردها و ساحتهای شعر اجتماعی اشاره کرد و افزود: نقش دومی که شعر اجتماعی ایفا میکند، ایجاد بهجت و سرور در میان مردم است. شاعر میتواند با سرودههای خود میان مردم وجود و سرور ایجاد کند و خود را در شادی مردم سهیم کند. نمونهای از این اشعار را میتوان در سرودههایی که برای پیروزی ملتها سروده میشود، اشاره کرد. سومین ساحت شعر اجتماعی در حوزه انتقاد از کژیها و ناراستیها در جامعه است. شاعر میتواند ناراستیهای جامعه را طرح و نقد کند. این نوع اشعار هم در ساحت طنز رخ میدهد و هم در ساحت شعر جدی.
وی ادامه داد: این نوع اشعار در سالهای پس از جنگ رواج بسیار یافت. شاعرانی مانند قیصر امینپور، سلمان هراتی، سیدحسن حسینی، علیرضا قزوه و... به انتقاد از عملکرد برخی از افراد و مسئولان جامعه پرداختند. در این مدت برخی از مسئولان و مردم، بیتفاوت به آنچه که در جبههها رخ داده است و فارغ از دردهای مردم، به دنبال ثروتاندوزی بودند.
سنگری یادآور شد: چهارمین ساحت شعر اجتماعی مربوط میشود به حوزه تمجید کردنها و نشان دادن نقاط قوت. این دست از شاعران به جامعه نگاه میکنند و اگر نقطه قوتی در جامعه وجود داشته باشد، آن را بزرگ میکنند. این نوع نگاه شاعران بیشتر اصلاحگرایانه است. البته ناگفته نماند که تمامی دستهبندی مذکور منحصر به شعر دوره معاصر نیست، بلکه دیگر دورههای شعر فارسی را نیز دربرمیگیرد.
شعر اجتماعی متعهد به جامعه بیدارباش میدهد
این استاد دانشگاه به تشریح عملکرد شعر اجتماعی غالب در دهه 70 با عنوان شعر «اعتراض» پرداخت و گفت: شعر اعتراض که با عناوین دیگری چون شعر «انتقاد» و «دلتنگی» هم خواده میشود، در سالهای پس از جنگ رشد یافت و هدف خود را تذکر به دور شدن از ارزشها قرار داد. این نوع اشعار نه تنها در جامعه تأثیرگذار بود، بلکه جلوی بسیاری از انحرافات موجود را گرفت. این نوع اشعار به مسئولان وقت بیدارباش اجتماعی میداد تا خطرگاهها را ببینند. از جمله این اشعار «یه قلم ناسزا به محتکر قربة الی الله» از سلمان هراتی بود. در سالهای جنگ و کمی پس از آن برخی از افراد برای سود بیشتر اقدام به احتکار میکردند که دیگر کمکم به آسیبی همهگیر مبدل شده بود.
سنگری یادآور شد: شعر اعتراض نیشتری بود که به رگ غفلت زده میشد. البته چنین جریانی همچنان وجود دارد. حتی دایره وسیعتری نیز یافته است. به عنوان نمونه، شعر اعتراضی به سکوت برخی از روشنفکران به سکوت درباره غزه یکی از انواع این سرودههاست. گاه نیز قلمروهای این نوع اشعار در اسلهای اخیر تغییر کرده است. در مجموع شاعر معترض مانند پزشکی عمل میکند که دردها، تومورهای جامعه و بیماریهای موجود را میشناسد و برای آن مرهمی در قالب شعر فراهم میکند.
شاعر اجتماعی میتواند هویتساز فرهنگی باشد، اگر دردهای جهان اسلام را ببیند
وی ادامه داد: یکی از مسئولیتهای شعر اجتماعی، همانطور که رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر شاعران با ایشان فرموده بودند، ساختن هویت فرهنگی آن جامعه است. شعر اجتماعی در حالی میتواند به این مهم دست یابد که دردمند جامعه باشد، حرفی را بزند که از دل مردم برخاسته است نه از دل خود شاعر. نمونه موفق این نوع اشعار را میتوان سرودههای محمدمهدی سیار دانست که با نکتهبینی و افق دید گستردهتر نه تنها مشکلات جامعه خود را میبیند، بلکه جامعه وسیعتری را در نظر میگیرد و به دردهای جهان اسلام نیز میپردازد. به نظرم شعری می تواند هویتساز فرهنگی باشد که دردها را ورای مرزهای جامعه خود ببیند و بیتفاوت به دردهای جهان اسلام نباشد.
این استاد زبان و ادبیات فارسی در پایان تأکید کرد: نمونه موفق دیگری از این دست از اشعار در روزهای اخیر، شعری از علی فردوسی است که با نام «سنگ» سروده شد و در محضر رهبر انقلاب نیز قرائت شد. زبان و محتوای این شعر تا حدی بالا و با کیفیت بود که حتی دیدهام برخی از افرادی که با انقلاب هم زاویه دارند، این شعر را روی گوشی همراه خود قرار دادند. این نشان میدهد اگر شاعر دردمندانه از دردهای جامعه و زمان خود بگوید، میتوان جامعه خود را نیز تحت تأثیر قرار دهد و انقلابی ایجاد کند.
انتهای پیام/