«چند متر مکعب عشق»، دنیای عمیق معنا را برای مخاطب به تصویر می‌کشد

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، اولین نشست «آموزه‌های مولانا برای سینمای امروز» با سخنرانی محسن فاطمی، استاد دانشگاه هاروارد عصر دیروز برگزار شد. در این جلسه حجت‌الله ایوبی، رئیس سازمان سینمایی، فرشته طائرپور، مجتبی راعی و علیرضا داوودنژادحضور داشتند.

سید محسن فاطمی، استاد دانشگاه هاروارد در ابتدای سخنرانی گفت: بحث امروز راجع به مولانا و آثار روان شناختی او بر سینما است. در جلسه امروز به روانشناسی فیلم می‌پردازیم و می‌خواهیم ببینیم که مولانا چه الهاماتی در دستگاه روان شناختی در حوزه سینما دارد. در حقیقت این بحث تلفیقی از روان شناسی سینما و معرفی دستگاه فکری مولانا است.

وی سپس به معرفی تصویرسازی در دستگاه فکری مولانا پرداخت و گفت: یکی از نکات مهم که در سراسر آثار مولانا و دستگاه فکری او دیده می‌شود استفاده از تصویرسازی است که در علم روان‌شناسی به استفاده از نیم کره راست مغز معروف است. تصاویری که ما در زمان‌های مختلف در مولانا و آثارش مشاهده می‌کنیم، تصویرسازی را به گونه‌ای تعریف می‌کند که مولانا اشراف بسیار عمیق و ژرفی بر نفوذ در انسان‌ها داشته است.

این استاد دانشگاه به بیتی از مولانا اشاره کرد و گفت: «پس بود دل جوهر و عالم غرض/ سایه دل چون بود دل را غرض». در این بیت کل جهان به مثابه یک سایه است و دل که جوهر است می‎تواند عاشق سایه‎ها باشد یعنی اگر انسان عاشق سایه‎هایش بشود از اصل زندگی خود می‎ماند. این بیت به خوبی می‎تواند تصویر سازی در شعر مولانا را به تصویر بکشد. اگر همین موضوع یعنی پرداختن به سایه به جای پرداختن به اصل‎ها ، برای یک سینماگر همراه با تامل و تفکر باشد می‎تواند فصل جدیدی از شکوفایی را برای او باز کند. در حقیقت سینماگر هر‎چه بتواند از تصویرهای عمیق مرتبط با زمینه‎های انسانی استفاده کند، می‎تواند سفر‎های درونی را برای انسان‎ها در تصویر‎های مختلف سینما روشن‎تر و واضح تر بنماید.

فاطمی ادامه داد: سینما می‌تواند خیلی از نکات مهمی را از جنبه‌ی خود مجازی و خود حقیقی در فرآیند تصویرسازی در سینما به همراه داشته باشد.به هر میزان که تصویرهای سینما سیر درونی انسان‌ها را بهتر به تصویر بکشد می‌تواند ارتباط عمیق‌تری با انسان‌ها برقرار کند.

استاد دانشگاه هاروارد به یکی دیگر از ویژگی‌های مولانا اشاره کرد و گفت‌: یکی از ویژگی‌های عمیق مولانا این است که او مفاهیم انتزاعی و مباحثی که در جهان خارج وجود ندارند را در قالب تصویر‌هایی بسیار روشن و واضح به مخاطب نشان می‌دهد. مولانا این مباحث را در قالب‌های خارجی و عینی به همراه مثال‌های مختلف و به صورت خلاقانه مطرح می‌کند که این باعث می‌شود تا مخاطب پیوند عمیقی را با معنا احساس کند.

وی افزود: یکی از زیبایی‌های دستگاه معرفت شناسی مولانا این است که برای همه‌ی انسان‌ها درک و فهم را در حیطه‌های متعلق به تجربه زیستی وارد می‌کند. برای مثال در سینمای امروز هر چه کارگردان و عوامل فیلم بتوانند تجربیات زیستی انسان‌ها از جنبه روان شناختی به صورت روشن و واضح به مخاطب منتقل کنند، بهتر می‌توانند برای انسان‌ها پیام‌های روشن‌تری را از لحاظ هیجانی داشته باشند.

این روان شناس سپس به نزدیک کردن انسان‌ها اشاره کرد و گفت: در فیلم night on earth  می‌بینیم که چند راننده تاکسی که هرکدامشان تجربه‌های متفاوتی در کار خود دارند با این که در چند کشور مختلف هستند اما به واسطه یک گفتمان به هم نزدیک شده و قرابت را در اندیشه‌های خود احساس می‌کنند . در حقیقت در این اثر هنری پیام این است که اگر چه انسان‌ها در حوزه‌های متفاوت روان شناختی هستند اما می‌توانند در یک پروژه مشترک پل‌های مختلفی را در ابعاد اندیشه‌های عمومی تجربه کنند. در همین راستا چیزی که در دستگاه معرفت شناسی مولانا دیده می‌شود همین نزدیکی انسان‌ها است. بدین معنی که هر چه ما بتوانیم بین مخاطبان ایجاد الفت کنیم می‌توانیم به متاعی مشترک و عمومی برسیم که به تعبیر مولانا یکی از کلید‌های تصویرسازی مشترک ایجاد محبت است. عنصر محبت به عنوان یکی از عوامل ایجاد پیوند بین انسان‌ها می‌تواند پروژه مشترکی را تعریف کند که در این پروژه انسان‌ها علیرغم تفاوت به درون مایه‌ای مشترک برسند. این همان چیزی است که می‌تواند برای سینماگران یک منظر جدید باز کند.

فاطمی به معرفی درون مایه‎های فیلم‎ها در سینمای امروز پرداخت و گفت : اساس درون مایه‎های فیلم‎های روز دنیا، به تصویر کشیدن تقابل‎های ذهنی افراد است. یعنی حتی با ایجاد همدلی ظاهری نتوانیم این انس را در دستگاه‌های معرفت شناسی درونی به وجود آوریم. اما در اشعار مولانا می‌بینیم که انسان‌ها می‌توانند به مرحله‌ای برسند که کلام از بین رفته و سکوت مفهوم سنگینی از یک بار معنایی را بیان کند. همین موضوع را در قرآن نیز می‌بینم که خداوند ذیل آیه‌ای می‌گوید که انسان می‌تواند به مقامی برسد که بی‌حرف کلام بگوید .

فاطمی ادامه صحبت‌های خود را با تقابل زبان و سکوت پی‌گرفت و گفت: هر وقت صحبت از سکوت می‌شود در مقابل آن زبان مطرح می‌شود. یکی از کارکردهای زبان بیان خواسته‌ها، احتیاج‌ها و ضرورت‌ها است. هنگامی که ما آکنده از آرامش باشیم و یا زمانی که سرتا پا کمال و ثروت باشیم، زبان از حرکت می‌ایستد. در حقیقت رسیدن به منبع آرامش رسیدن به اصل است و این همان چیزی است که در نگاه مولانا به صورتی ژرف می‎بینیم. در بحث سینما هم باید دقت کرد که به تصویر کشیدن ثانیه‎های سکوت هر چند کوتاه،  تا چه حد می‎تواند دنیای عمیق معنا را برای مخاطب به تصویر بکشد.این موضوع را در آثار فیلمسازان اخیر نیز می‌توان دید. یکی از نمونه‌های آن فیلم «چند متر مکعب عشق» است که در آن، در کنار استفاده از کلام لحظات به صورت تاثیرگذاری نمایش داده شده است.

این استاد دانشگاه در پایان سخنان خود به یکی دیگر از زیبایی‎های تصویر سازی مولانا اشاره کرد و گفت : شکستن چیزهایی که تثبیت شده‎اند و فراتر رفتن از آن ها زیبایی تصویرسازی مولانا است. اگر کارگردان بتواند این زنجیره‎های متعارف را جابه جا کند فضا سازی کرده است.

در پایان این مراسم، جلسه پرسش و پاسخ بین محسن فاطمی و حاضران برگزار شد. فاطمی در پاسخ به سوال یکی از حاضران مبنی بر این که هنرمند باید تصویر سازی کند یا کشف تصویر گفت: نه تنها تصویرسازی زیبا بلکه کشف تصویرها نیز از ویژگی های مولانا و از هنر اوست . اگر در اشعار مولانا دقت کنیم می‎بینیم که او تصویرسازی‎هایی را به وجود می‎آورد که خارج از متعارف است . او در اشعارش به گونه‎ای تصویر‌ها را می‌سازد که گویی تصویر جدیدی ایجاد شده است.

انتهای پیام/