به گزارش خبرگزاری تسنیم، با نگاهی به رویدادها و مواضعی که طی دو هفته جاری در زمینه مسائل هستهای ایران نمود داشته است و نشانه شناسی آنها، به نظر میرسد که شیب تحول در برخی محورهای ادراکی و برآوردی دیپلماسی هستهای کشور نسبت به دو صحنه تعاملات هستهای یعنی مذاکرات با 1+5 از یک سو و همکاری فنی با آژانس، تقویت شده است؛ تحولی که در چشمانداز مذاکرات میتواند معنای خاص داشته و در عمل نیز کنترل رفتار آمریکا طی دوره تمدید و بعد از آن را جزئی از دستورکار و نتایج مورد انتظار دیپلماسی هستهای کشور قرار دهد، بهطوری که ایران طی این مقطع زمانی و در شرایطی که به آغاز دور جدید مذاکرات توافق نهایی و جامع نزدیک میشویم، دیدگاههایی را ابراز داشته است که تا کنون یا چنین موضعی نداشته و یا نوعی دیگر و شاید هم با تفاوت محتوایی خیلی بالا، در این زمینه کنشگری داشته است.
- تحریمهای جدید آمریکا در دوره توافق ژنو
روند اقدام آمریکا برای وضع تحریمهای جدید علیه ایران و طرفهای داخلی و خارجی تجارت با ایران، درست 5 روز بعد از توافق ژنو آغاز شد و تا کنون 5 بار تکرار شده است. این در حالی است که توافق ژنو بهصراحت تمام، آمریکا را متعهد کرده است از وضع تحریمهای جدید طی دوره توافق موقت خودداری کند.
در این تحریمهای جدید، علاوه بر برخی شرکتهای وابسته به سازمان انرژی اتمی و همچنین شرکتهای کشتیرانی، چندین تاجر و شرکت خارجی بهویژه چینی نیز در لیست سیاه تحریمها و محدودیتهای آمریکا قرار گرفتهاند. در این میان، تحریم شرکت مدیریت ساخت نیروگاههای هستهای و 16 شرکت کشتیرانی در کمتر از یک هفته پس از توافق ژنو، یعنی در 8 آذر 1392، تحریم 5 شرکت در 21 آذر 1392 و تحریم 18 شرکت و 14 شهروند ایرانی در 17 بهمن گذشته از مهمترین تحریمهایی است که آمریکا وضع کرده و علیه حقوق ایران و بهخلاف توافق ژنو به اجرا گذاشته است.
- اصلاح نظام رفتارشناسی آمریکا در ارتباط با تحریمها
در این رابطه، اصلاح رویکرد دیپلماسی هستهای نسبت به رفتارشناسی آمریکا طی دوره توافق موقت در زمینه تحریمها را میتوان بهعنوان محوری برجسته و بسیار مهم بلکه راهبردی برای تحقق منافع ملی ایران مطرح کرد. در رفتارشناسی گذشته و قبل از مقطع جاری، ایران نوعی تحمل و تساهل نسبت به اقدامات آمریکا بعد از توافق ژنو برای استمرار تحریمها و تجدید مکرر لیستهای تحریم شوندگان را نشان داد. به همین دلیل بود که آمریکاییها ــ که صراحتاً تاکید میکردند قبلاً مراتب را با ایران در میان گذاشتهاند ــ حتی در خصوص صدور دستورات جدید تحریمی وزارت خزانه داری در زمانی که ایران و 1+5 در اتاق مذاکرات هستهای بودند، ابایی نداشتند.
هنگامی که انتقادها در مورد علت تحمل این موضع بهویژه در فضای داخلی مطرح شد، رئیس دستگاه دیپلماسی تأکید کرد که این تحریمها مغایرتی با توافق ژنو ندارد، اما برخی از اعضای تیم مذاکراتی ایران، آن را ولو بهاستناد روح توافق ژنو، نامشروع شمردند. بعد از آنکه رهبری معظم نظام در دیدار با کارگزاران دیپلماسی کشور تأکید کردند که تحریمهای آمریکا بعد از توافق ژنو، جدید است، دیپلماسی هستهای کشور پیام این بیانات را در اصلاح گفتمان و رویکردهای خود دریافت کرد. رهبر معظم انقلاب در این زمینه فرمودند: «آمریکاییها نهتنها دشمنیها را کم نکردند بلکه تحریمها را هم افزایش دادند. البته میگویند این تحریمها، جدید نیست اما در واقع جدید است».
عراقچی در این خصوص اظهار داشت: «یکی از موارد اختلافی بین ما و آمریکاییها اختلافی است که در تفسیر توافق ژنو داریم و مربوط به تحریم شرکتهایی است که آنها (آمریکاییها) بعد از توافق ژنو در لیست سیاه تحریمها قرار دادهاند و مدعی هستند اینها تحریمهای جدید نیست بلکه این شرکتها و افراد بهدلیل نقض تحریم های گذشته و تحریمهای موجود به لیست اضافه شدهاند. اما ما این تفسیر را قبول نداریم و معتقدیم کاری که انجام شده بهنوعی تحریم جدید علیه افراد، نهادها و شرکتهای ایرانی است».
بر این اساس، عراقچی دو اقدام مهم را انجام داد: نخست اینکه اصل مذاکره با آمریکا را بیفایده شمرد بهطوری که توافقها و مذاکرات به کم کردن خصومت های آمریکا منجر نشده است. ثانیاً تاکید کرد تحریمهای آمریکا بعد از توافق ژنو، تحریم جدید است و ایران، تفسیر آمریکا را در مورد مشروع نمایی این اقدامات نمیپذیرد.
نخستین نکته در این زمینه، اصلاح ادراک ما نسبت به رفتار آمریکا است. وقتی رفتار آمریکا بهخلاف تعهدات و توافقات است، مقامات سیاسی نباید به هر دلیل که باشد، این اقدامات متخلفانه را مشروع جلوه دهند و در برابر آن سکوت یا واکنش پذیرنده و موافق اتخاذ کنند. طرف مقابل باید هوشیاری و هوشمندی دیپلماسی جامعه آماج را مرکز ثقل برآورد و محاسبات خود قرار دهد و نباید سکوت، عدمتحرک یا کنار آمدن با رفتارهای متخلفانه را آن هم بیهزینه، یافتهای معتبر در این زمینه قلمداد کند.
نکته دوم، ارزیابی پیامد این رفتارها بر مذاکرات بهمنظور اتخاذ واکنش مناسب است. هرچند مسیر کلی که طرفین در پیش گرفتهاند، «توافقمحور» است اما «توافق به هر قیمت» درست چیزی است که دیپلماسی ما صراحتاً آن را تکذیب و رد کرده است. بنابراین، هر رفتاری که طرف مقابل انجام میدهد و ناسازگار با توافق و مسیر تعامل است، باید بدون پاسخ نماند. بدون پاسخ گذاشتن آن و بیاعتنایی به این بخش از سیاست طرف مقابل، موجب تضعیف موقعیت خودی میشود. بنابراین، باید اولاً تخلف آمریکا بیان و این رفتار، خلاف روح و متن توافق ژنو تلقی میگردید (کاری که آقای عراقچی اخیراً انجام داده است).
ثانیاً درجه اهمیت این تخلف آمریکا باید ارزیابی میشد. ممکن است ارزیابی نشان دهد که اهمیت این تخلف خیلی بالا است. در این صورت باید واکنش ایران جدی میشد، ولی ارزیابی این بوده که درجه آن چندان بالا نیست و در نتیجه توقف مذاکرات را نمیتوان واکنشی مناسب به آن دانست، این چیزی است که عراقچی بیان و تأیید کرده است: «ما اجازه ندادیم که این اختلاف و تفسیر بهانهای برای قطع مذاکرات شود و روند کلی مذاکرات را تحت تأثیر قرار دهد، بهخصوص که طرف 1+5 به همه تعهدات در چارچوب ژنو پایبند بوده بهغیر از این مورد». آقای عراقچی تأکید کرده که واکنش ایران در قالب اعتراض کافی بوده است: «به هر حال ایران در ادامه مذاکرات همواره اعتراض خود را نسبت به این اقدام آمریکاییها ابراز کرده است».
این در حالی است که اعتراض عملی ثانویه است، اعتراض منوط به اعتقاد اولیه به نامشروع بودن اقدام آمریکا است و اظهارات مقامات نشان میدهد که ایران در مقطع مذکور، اساساً معتقد به نامشروع بودن این اقدامات نبوده است، ضمن اینکه متوقف کردن مذاکرات و بازگشت به تهران که یک بار در وین اتفاق افتاد، بهدلیل اعتراض ایران به تحریمهای جدید نبوده است.
- کارکردها و مزیتهای رویکرد فعال در برابر آمریکا
موضع اخیر، موضعی است که میتواند بر پایه معیارهای کنشگری فعالانه، حقطلبانه و مطالبه گرانه در برابر آمریکا بهویژه در حوزه تحریمها پیگیری شود.
در هر حال، موضعی که اخیراً در دیپلماسی هستهای کشور برجسته شده و اصلاح گذشته است، حرکت مثبت و مزیت سازی خواهد بود که میتوان پیامدهای آن را چنین برشمرد:
الف ــ پرهزینه کردن اجرای سیاست تحریمی آمریکا
در صورت داشتن پشتوانه عملی در تیم مذاکراتی، میتواند موجب پرهزینه کردن تکرار این نوع رفتار آمریکایی در آینده باشد. اظهارات عراقچی هرچند بسیار دیر ابراز شده است، اما اگر مبتنی بر اعتقاد راسخ دیپلماسی هستهای کشور به نامشروع بودن گسترش لیست تحریم شوندگان باشد، قطعاً قوامبخش منافع ملی خواهد بود، زیرا این دیدگاهها بهمعنای تحمل ناپذیری استمرار رویکرد قبلی آمریکا در این رابطه است بهطوری که این اقدام طی دوره 4ماهه، ممکن است موانع و چالشهای توافق جامع را تشدید کند.
ب ــ هشدار برای جلوگیری از تکرار رفتار مشابه
همانگونه که اشاره شد، پیام هشدارگونه این مواضع جدید ایران چنین است که آمریکاییها باید روند گسترش نظام تحریمها را متوقف کنند و روند عکس این مسیر را برای لغو تدریجی آنها در پیش بگیرند. بنابراین، یکی از نتایج مهم این رویکرد جدید ایران، متوقف شدن این قبیل اقدامات در دوره باقیمانده از توافق 4ماهه است، زیرا سفرهای زنجیرهای کوهن، معاون وزارت خزانه داری آمریکا به کشورهای منطقه و طرفهای تجاری سنتی ایران، این احتمال را تقویت میکند که وزارت خزانه داری در حال زمینه سازی روانی و سیاسی برای اعلام لیست جدیدی از تحریمها است بهطوری که تعدادی از افراد و شرکتهای ایرانی و خارجی را به اتهام دورزدن تحریمها، به این لیست سیاه اضافه کند.
ج ــ نقش و ترسیم فعال چشمانداز توافق جامع
در هر حال، یکی از محوریترین ابعاد و مسائل مربوط به مذاکرات توافق جامع، لغو تحریمها است. آمریکاییها تا کنون نسبت به تأمین این اولویت ایران بهعنوان خروجی مذاکرات و تعهدپذیری غرب، تعلل داشته و به تطویل مذاکرات برای تقلیل توافقی که بهنفع ایران باشد، پرداختهاند.
آقای عراقچی میگوید: «در چند مورد تعدادی از شرکتها و یا افراد ایرانی و بعضاً افراد و شرکتهای غیرایرانی را بهدلیل نقض تحریمهای گذشته، وارد لیست تحریمها و لیست مجازاتهای خود کردند. ایران هم در مذاکرات اعتراض کرده و گفتهایم آنها را تحریمهای جدید میدانیم. بحثهای ما در این ارتباط ادامه دارد و یکی از مواردی که موجب شده مذاکرات به نتیجه نرسد همین موضوع بوده است».
بنابراین، با موضع جدیدی که ایران اتخاذ کرده است و پافشاری بر آن بهگونهای که یکی از محورهای اصلی و غیرقابل تعدیل به شمار آید، میتوان چشمانداز مذاکرات را به همان سمتی برد که «لغو کلیه تحریمها» از آن حاصل شود. برای تعمیق این خواسته کشور، لازم بود تأکید شود که آمریکا تا کنون خلاف توافقات نسبت به «وضع» تحریمهای جدید اقدام کرده و باید بهسمت «لغو» تحریمها حرکت کند بلکه در این زمینه، به ایران تضمین بدهد.
انتهای پیام/.*