اتحادیه عرب ؛ نهادی ناکارآمد در حل چالش‌های منطقه‌ای
خبرگزاری تسنیم: بیشتر ملت‌های عرب بیش از نیم قرن است که در معرض سرکوب رژیم های دیکتاتوری هستند که بر آنها مسلط شده اند، بیش از نیم قرن از تاسیس نهادی به نام اتحادیه عرب می گذرد که در شرایط دشوار در سایه چالش های بین المللی و مشکلات فراوان تاسیس شد.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، باید دلایل شکست تلخ اتحادیه عرب از لحظه تاسیس تا امروز را یادآوری کنیم.علی الخیاط از تحلیلگران عرب می گوید از زمان آغاز تاسیس شکننده، این نهاد نتوانست اقدامات و طرح هایش را به سطح آنچه مردم به آن چشم دوخته اند، برساند، مردمی که با نگاه شک و تردید به آن می نگرند و به سبب نقش بد این نهاد در تمام بحران هایی که در جهان عرب به وجود آمده است، به آن اعتمادی ندارند. بهترین مثال در این زمینه، مسائل سرنوشت سازی مانند مساله فلسطین، سومالی، سودان، لبنان، عراق و غیره است.
اتحادیه عرب از هنگام تاسیس از آغازهای شکننده رنج برده است به طوری که در زیرساخت های خود و انتخاب کارمندان توانمند و شایسته با ضعف های زیادی روبرو است و از دستیابی به هر ائتلاف دستاوردی که دیگران مانند اتحادیه اروپا که مدت زمانی از تشکیل آن نمی گذرد یا اتحادیه فقیر آفریقا به آن رسیده اند، ناتوان مانده است.
به عنوان مثال، نماینده اتحادیه عرب در واشنگتن در سال 1966 میلادی، انگلیسی نمی دانست، آیا منطقی است که چنین مساله ای رخ دهد؟ آیا افراد شایسته ای برای این منصب وجود نداشته اند.
الخیاط می گوید نباید از انفعال سران اتحادیه عرب در برابر پیشرفتی که جهان عرب را از نظر فکر و شیوه های زندگی فرا گرفته است، غافل شد، این افراد تا امروز این مساله را درک نکرده اند که نبرد زندگی که اعراب امروز وارد آن شده اند،نبرد سلاح یا سیاست نیست، بلکه نبرد میان ما و آنها،نبرد میان هرج و مرج و قانون و فقر و غنا و جهل و علم است.
یکی از شرکت کنندگان در جنگ 1967 میان اعراب و رژیم صهیونیستی می گوید ": من از باب وظیفه فراموش نمی کنم تا این حقیقت را یادآوری کنم تا نوه های ما بعدا آن را به یادآورند و آن اینکه، هنگامی که ما در قدس بودیم و خطر سقوط آن و اشغال آن از سوی دشمنان را احساس کردیم، شروع به درخواست کمک کردیم، اما پاسخی که برخی مقامات بلندپایه اتحادیه عرب دادند، اینگونه بود : به سقوط آن اهتمام نشان ندهید،ما و برادرانمان، آن را پس خواهیم گرفت... هنگامی که سقوط قدس در دستان دشمنان در یکی از نبردهای شدید نزدیک شده بود، ما شب هنگام از روسای اتحادیه عرب درخواست کمک کردیم، اما پاسخ یکی از مقامات ارشد اتحادیه این بود : اگر شما احساس خطر می کنید، از آن عقب نشینی کنید! به آنها گفتیم: ولی این شهر، شهر قدس است و چهل هزار آواره در آن حضور دارند. دوباره به آنها گفتیم اگر از قدس عقب نشینی کنیم، وحشیانه ترین و هولناک ترین جنایت تاریخ رخ خواهد داد؟! پاسخ این بود : ولی شما نزد ما ارزشمندتر هستید. اگر ما در آن روز به آن نصیحت های ارزشمند! عمل می کردیم،امروز جهان شاهد ستون های هیکل سلیمان بر روی ویرانه های مسجدالاقصی و کلیسای قیمت بودیم."
اتحادیه عرب در آستانه فروپاشی
اتحادیه عرب با این هدف تشکیل شد تا ابزار قدرتمندی برای جهان عرب در متحد کردن اعراب و برآوردن خواسته ها و آرمان های جامعه عربی در وحدت اقتصادی، نظامی، اجتماعی و جغرافیایی عربی باشد.
اتحادیه عرب در 22 مارس سال 1954 میلادی در شهر اسکندریه مصر در همان سالی شکل گرفت که سازمان ملل متحد هم تاسیس شد.
هدف از تشکیل این نهاد،اهتمام به مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و نیز مسائل راهبردی، دفاعی و امنیت ملی عربی اعلام شده بود.
تلاش برای تحقق وحدت اعراب به طوری که آینده درخشانی برای آنها رقم بزند و رفاه، زندگی شایسته با تقویت حقوق بشر و وضع راه حل هایی برای مسائل سرنوشت ساز و تقویت کرامت عربی در برابر هرگونه دخالت عربی یا تجاوز از دیگر اهداف تشکیل اتحادیه عرب اعلام شده بود، بر اساس این عناوین بزرگ و البته دهان پرکن، اتحادیه عرب تشکیل شد، اما در عمل به تریبونی برای خیانت عربی و صحنه ای برای درگیری و توطئه چینی میان اعضایش تبدیل شد.
منشور اتحادیه عرب از بیست ماده تشکیل شده که مربوط به اهداف اتحادیه و موسسات و روابط میان کشورهای عضو و مسائل دیگر است، این منشور،فراگیر و دارای تنوع گسترده در تعیین زمینه های فعالیت عربی مشترک است و باب همکاری نزدیک و عقد قراردادهایی برای رسیدن به این اهداف را به روی کشورهایی که تمایل داشته باشد،می گشاید.
شاخه های اصلی اتحادیه عرب
شورای اتحادیه و کمیته های دائمی و دبیرخانه
شورای اتحادیه عرب از تمام کشورهای عضو تشکیل می شود و هر یک از آنها، یک رای دارند، شورای اتحادیه هر سال دو نشست دوره ای عادی برگزار می کند، برگزاری نشست فوق العاده شورا در صورتی که نیاز باشد، مجاز است.
شورای اتحادیه عرب دارای اختیارات قانونی و اداری است از جمله پذیرفتن اعضای جدید در اتحادیه و تعدیل منشور و تصویب بودجه اتحادیه و تعیین دبیرکل و موافقت با تعیین معاونان وی.
قطعنامه های شورای اتحادیه با اکثریت های متفاوتی صادر می شود،قطعنامه های داوری و قطعنامه های مخصوص میانجیگری با اکثریت عادی صادر می شود با در نظر گرفتن این مساله که در حالت های داوری، کشورهایی که با یکدیگر دچار اختلاف شوند، در مباحثات و رایزنی های شورا و تصمیم گیری های آن مشارکت داده نمی شوند.
اما قطعنامه هایی که برای اتخاذ تدابیر لازم در راستای دفع تجاوز صادر می شود،با اجماع خواهد بود با در نظر گرفتن این ملاحظه که اگر تجاوز از سوی یکی از اعضای اتحادیه باشد،رای کشور متجاوز در بحث اجماع محاسبه نخواهد شد،قطعنامه ها و تصمیمات شورای اتحادیه عرب با اکثریت دو سوم برای تعیین دبیرکل یا تعدیل منشور اتحادیه عرب صادر می شود.
دبیرخانه
نهاد اداری اساسی اتحادیه عرب است که از دبیرکل و معاونان و کارکنان دبیرخانه تشکیل می شود.
نهادهای اصلی اتحادیه عرب
این نهادها به موجب معاهده دفاع مشترک تشکیل شده اند که شامل : شورای دفاع مشترک که از وزیران خارجه ووزیران دفاع کشورهای عربی یا جانشینان آنها تشکیل شده است.
شورای مشورتی نظامی که از روسای ستاد مشترک ارتش کشورهای عربی است و کمیته نظامی دائمی که کار ساماندهی طرح های دفاع مشترک میان کشورهای عضو اتحادیه عرب را برعهده دارد.
شورای اقتصادی که کمیته های تخصصی در زمینه های کشاورزی، صنعتی، ارتباطات،گردشگری و ... از آن شکل گرفته اند.
سازمان های عربی دیگر :
سازمان هایی است که بر اساس توافق نامه های مستقلی ایجاد شده است که شورای اتحادیه با طرح های آن موافقت کرده و از دولت های عضو خواسته است با آن ارتباط داشته باشند که از جمله می توان به اتحادیه پست عربی، اتحادیه رسانه های کشورهای عربی، سازمان بین المللی عربی دفاع اجتماعی ضد جنایت، سازمان عربی آموزش،فرهنگ و علوم،سازمان عمل عربی و صندوق عربی توسعه اقتصادی و اجتماعی اشاره کرد.
عملکرد اتحادیه عرب در سطح عربی، منطقه‌ای و بین المللی
می توان با توجه به عملکرد اتحادیه عرب در طول سال هایی که از تشکیل آن می گذرد، با قاطعیت گفت که تمام تصمیمات گرفته شده از سوی این نهاد، ارزشی ندارد،زیرا تصمیمات این نهاد از سالن های جلساتش فراتر نمی رود و منعکس کننده شکست مواضع عربی در برهه ها و دوره های مختلفی است که ملت های عربی پشت سر گذاشته اند و بحران ها و چالش هایی که اتحادیه با آن روبرو بوده و یکی از این موضع گیری ها، حمایت از دخالت نظامی غرب در سوریه بود که این موضع گیری سبب شد تا شکاف و دودستگی در اتحادیه عرب به اوج برسد و صف عربی پس از جنگ سرد و سقوط جهان دو قطبی از هم متلاشی شود.
ضعف اتحادیه عرب پس از جنگ اول خلیج فارس و دخالت نظامی در منطقه عربی و جنگ علیه عراق به بهانه نابودی سلاح های کشتار جمعی نیز آشکار شده بود، در نتیجه اتحادیه عرب در رسیدن به اهدافی که به خاطر آن تشکیل شده است،شکست خورد،اهدافی که منشور این نهاد مشخص کرده و مهمترین آن تحکیم روابط میان کشورهای عربی و حفاظت از استقلال آنها و حفظ امنیت منطقه عربی و تقویت همکاری سیاسی اقتصادی میان کشورهای عضو است.
ابعاد استراتژیکی شکست اتحادیه عرب
مرکز مطالعات و پژوهش های راهبردی الرافدین در این زمینه به سخنان آریل شارون نخست وزیر اسبق رژیم صهیونیستی اشاره کرده است که گفته بود مصوبات و قطعنامه های اتحادیه عرب حتی به اندازه برگه هایی که در آن نوشته می شوند،ارزش ندارند.
با توجه به دیدگاه های برخی از کارشناسان و تحلیلگران سیاسی و شخصیت های پارلمانی عربی درباره موضوع دلایل شکست اتحادیه عرب در تحقق اهدافش می بینیم که شکست هایی وجود دارد که علت آن به کشورهای عضو اتحادیه عرب برمی گردد و دلایل اداری که به سازوکار اجرایی فعالیت اتحادیه عرب و از سوی دیگر سیطره و فشارهای منطقه ای و بین المللی بر اتحادیه عرب برمی گردد که می توان به صورت زیر دسته بندی کرد :
-شکست اتحادیه عرب در متحد کردن اعراب و کم کردن شکاف و کاهش اختلافات میان کشورهای عربی، منطقه ای وفرامنطقه ای که منجر به ایجاد کشورهای پراکنده ای که با یکدیگر درگیر هستند .
- روابط متقابل منفی به سبب نگاه برتری جویانه در تعاملات میان کشورهای عضو اتحادیه عرب که منجر به شکست تجارب متحد کردن اعضا شده است.
-ضعف موضع گیری عربی در قبال مسائل جهان عرب، عملکرد اتحادیه عرب در سطح انتظارات و خواسته های ملت های عرب نیست.
- متلاشی شدن صف یکپارچه عربی و ضعف عملکرد
- ضعف مدیریت سیاسی و بی اعتمادی میان رهبران عرب،نبود توافق و اجماع عربی درباره ضرورت فعال شدن نقش اتحادیه عرب و تقویت عملکرد آن و گرفتن تصمیمات حساس و سرنوشت سازی که سبب تقویت موضع گیری عربی شود.
- قصور و کوتاهی در بعد اداری و سازمانی اتحادیه عرب به نبود قدرتی که کشورهای عضو را به رعایت مصوبات و توصیه های نشست های سران عرب ملزم کند.
-سوء مدیریت و برنامه ریزی و ضعف ساختار اداری و نبود رهبران شایسته و لایقی که امور عربی را اداره کنند و دیدگاه و نظراتی برای آینده ارائه کنند.
- ظهور قدرت های بین المللی و منطقه ای که بر نتایج قطعنامه و مصوبات اتحادیه عرب مسلط هستند که این قدرت ها با دیدگاه برتری جویانه در سطح اقتصادی و سیاسی سبب بروز تفرقه و شکاف در میان اعراب می شود و در خصوص تصمیمات و قطعنامه های اتحادیه عرب قیم مآبانه عمل می کنند، همان کاری که اکنون عربستان،مصر و قطر انجام می دهند.
- اجرا نشدن قطعنامه ها، توصیه ها، توافقات دفاع عربی مشترک و نبود نقشه راهی برای اتحادیه عرب به عنوان ضامن حل بحران ها و چالش هایی که ملت های عربی با آن روبرو هستند.
- نبود همکاری و ارتباط اقتصادی میان کشورهای عربی که می تواند اعراب را در صورتی که با یکدیگر از نظر اقتصادی متحد شوند، با توجه به منابع غنی نفت و گازی که برخی از آنها از جمله عربستان در اختیار دارند، به یک قدرت اقتصادی تبدیل کند و از این اهرم برای حمایت از مسائل اساسی جهان اسلام از جمله مساله فلسطین علیه حامیان رژیم صهیونیستی استفاده کرد.
-هیمنه و سلطه خارجی قدرت های بزرگ خارجی از جمله آمریکا بر سیاست و تصمیم سازی اتحادیه عرب از طریق متحدان منطقه ای عرب آنها به ویژه عربستان و قطر
- حمایت تعداد قابل توجهی از اعضای اتحادیه عرب از سیاست ها و اقدامات تجاوزکارانه و جنگ افروزی صدام معدوم علیه ایران و حتی کویت که یکی از اعضای اتحادیه عرب به شمار می رود دلیل دیگری بر سلطه کشورهای ثروتمندی همچون عربستان، قطر و امارات و ناکارامدی و ضعف این نهاد ناکارامد است.
-موضع ضعیف اتحادیه عرب در تعامل با نظام های نوپایی که پس از موج انقلاب های عربی و بیداری اسلامی شکل گرفتند، اتحادیه عرب صرفا در راستای خدمت به منافع عربستان، قطر و رژیم های کوچک حاشیه خلیج فارس به کار گرفته شد، رژیم هایی که هیچ بویی از دموکراسی و حقوق بشر نبرده اند. این رژیم ها به جای تلاش برای تقویت صف اعراب و بخشیدن جایگاه بین المللی قابل احترام به اتحادیه عرب، به سبب همسویی و همراهی با قدرت های سلطه گری همچون آمریکا، عامل تفرقه و اختلاف و دودستگی در اتحادیه عرب بوده اند. این نهاد در هر کشور عربی که مردم علیه حکام دیکتاتوری مورد حمایت غرب قیام کرده اند، به سبب سیطره رژیم های ثروتمند مرتجع همسو با غرب، مقابل مردم قرار گرفته است.موضع گیری های اخیر علیه اعتراضات مسالمت آمیز مردم یمن و حمایت از دولت سرکوبگر یمن یکی از این نمونه هاست.
بیش از پنجاه سال از شکل گیری اتحادیه عرب می گذرد، اما این نهاد و تشکل های زیر مجموعه آن نتوانسته اند به هیچ یک از اهدافی که برای آن از جمله بازار عربی مشترک و منشور دفاعی عربی ترسیم شده دست یابد و هر سال بر ناامیدی و سرخوردگی ملت های عرب می افزاید، ملت هایی که دیگری نه امیدی به این اتحادیه ناکارامد دارند نه اعتمادی به مصوبات و قطعنامه های بی ارزش آن.
یک تحلیلگر عرب گفته است جهان عرب به یک سازمان عربی نیازمند است که قدرت خود را از منشوری بگیرد که کشورهای عربی علاقه مند به پیوستن، آزادانه و نه الزام آور با این منشور موافقت کنند و یک یا چند کشور خاص به سبب داشتن ثروت و دنباله روی از قدرت های سلطه گر خارجی، آن را به تریبونی برای پیشبرد اهداف خود و حامیانشان تبدیل نکنند.
نمونه‌هایی از تجارب شکست خورده :
-شکست اتحاد میان مصر و سوریه در اواخر دهه پنجاه در زمان حکومت جمال عبدالناصر که سه سال طول کشید.
-شکست اتحاد میان مصر و لیبی و سودان در دوران حکومت انور السادات
- شکست اتحاد وادی النیل میان مصر و سودان
- شکست شورای همکاری عربی که میان یمن، عراق، اردن و مصر تشکیل شده بود.
-شکست شورای همکاری مغاربه(کشورهای عربی در آفریقا) که میان لیبی، تونس، الجزایر، مغرب و موریتانی تشکیل شد.
در نتیجه گیری کلی می توان گفت اتحادیه عرب به دلایل متعددی در رسیدن به اهداف ترسیم شده ناکام مانده است که مهمترین آن سلطه کشورهای ثروتمند همسو با غربی ها بر این نهاد و جلوگیری از تصمیم گیری مستقل در این نهاد است، کشورهایی که با تکیه بر ثروت سرشار نفت و گاز، اتحادیه عرب را همچون یک عروسک خیمه شب بازی در خدمات اهداف و منافع خود قرار داده اند و این کشورها که تعدادشان از انگشتان یک دست هم فراتر نمی رود، برای ده ها کشور تصمیم می گیرند و در مسائل سرنوشت سازی همچون مساله فلسطین به سبب دنباله روی از سیاست های حامیان غربی رژیم صهیونیستی اجازه موضع گیری قدرتمندانه و قاطع علیه اشغالگران قدس را نمی دهند، اما همین رژیم های سلطه گر عرب در خصوص مسائلی که مورد توجه اربابان آمریکایی و غربی شان است، از تمام توان و امکانات خود برای تحقق خواسته های آنها استفاده می کنند تا اتحادیه عرب را در راستای این خواسته های زیاده خواهانه مدیریت کنند، بحران سوریه بهترین نمونه است که رژیم های مرتجع و ثروتمند عرب به سبب سیطره بر اتحادیه عرب و تامین هزینه های مالی آن، بارها دبیرکل آن را به موضع گیری منفی و خصمانه علیه دولت سوریه و حمایت از گروه های مسلح برهم زننده امنیت این کشور وادار کردند و اتحادیه عرب عملا به یک نهاد دشمن یکی از اعضایش تبدیل شد.
بزرگترین دلیل بر ناکامی و ناکارامدی اتحادیه عرب، مساله فلسطین است و دلیلش هم همان سیطره قدرت های پولدار عرب بر تصمیمات اتحادیه عرب است، رژیم هایی که به سبب غیر منتخب و وابسته بودن به بیگانگان، نه تنها اقدامی در راستای حمایت از حقوق مشروع و غصب شده ملت فلسطین انجام ندادند، بلکه در عمل، اتحادیه عرب را به نهادی در خدمت اهداف آمریکا و فرزند نامشروعش، رژیم صهیونیستی تبدیل کردند. در حالی که اگر برخی اعضای اتحادیه عرب که کشورهای ثروتمندی هستند و روابط اقتصادی گسترده ای با آمریکا و دیگر کشورهای غربی حامی رژیم صهیونیستی دارند، از این عامل به عنوان اهرم فشار بر حامیان رژیم در راستای حمایت از ملت فلسطین بهره برداری می کردند، امکان تاثیرگذاری بر حامیان رژیم و وادار کردن آنها به مهار تجاوزگری و ادامه اشغالگری رژیم صهیونیستی وجود داشت، اما نه تنها این مساله در عمل اتفاق نیفتاد، بلکه متاسفانه حرکت خزنده این رژیم های ثروتمند عرب به سوی برقراری روابط با رژیم صهیونیستی در قالب ها و پوشش های مختلف همچون طرح صلح عربی ادامه دارد.
ضعف مفرط اتحادیه عرب در تعامل با بحران هایی نمایان شد که جهان عرب با آن روبرو بوده است، مانند مساله فلسطین و جنگ های عربی صهیونیستی و معاهدات ننگین سازش یکجانبه با رژیم صهیونیستی و تناقض سیاست های خارجی کشورهای عضو و ناتوانی در حل اختلافات و نزاع هایی که میان اعضا رخ می دهد و سبب شده است تا برخی دولت های عربی به سبب ناتوانی اتحادیه عرب به مجامع و نهادهای بین المللی یا قدرت های سلطه گر جهانی متوسل شوند.
به گفته یک تحلیلگر عرب، ضعف و ناتوانی مفرط اتحادیه عرب در تعامل با حوادث پیاپی و بحران ها به ویژه در جهان عرب، همچون فردی است که دچار فلج دائمی شده و امکان بهبود آن هم وجود ندارد.سیاست حکیمانه و خردمندانه ای که دست اندرکاران اتحادیه عرب باید در پیش بگیرند، رویارویی با حقایق و اعتراف به ناتوانی و ضعف مطلق در همراهی با حوادث و ایجاد راه حل های سودمند و مفید است.
عملکرد سراسر اشتباه و شکست های پیاپی اتحادیه عرب در تحقق خواسته ها و آرمان های اعراب سبب شده است تا افکارعمومی در کشورهای مختلف عربی، اعتماد خود را به این نهاد از دست بدهند و برگزاری نشست های سالیانه سران عرب تنها به سرگرمی آنها تبدیل شود، ملت های عرب ترجیح می دهند این نهاد کارامد که از جیب آنها اداره می شود، اگر قرار است به همین شیوه اشتباه و فاجعه بار اداره شود، و حاکمان عرب در سیاست های ناکارامد خود بازنگری نکنند، تعطیل شود و بیش از این دیگر هزینه های اضافی بر دوش ملت های عرب تحمیل نکند.
انتهای پیام/ر
