سازمان شانگهای که در سال 1996 در چارچوب پیمان اقتصادی بین روسیه، چین و سه کشور آسیای مرکزی یعنی قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان تشکیل شد، نزدیک به 3 میلیارد نفر جمعیت دارد. روسیه، چین، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و تاجیکستان از اعضای رسمی آن هستند و مجموعه کشورهای هند، روسیه، پاکستان، ایران، افغانستان و مغولستان از اعضای ناظر محسوب میشوند. این سازمان از سال 2001 از پیمان به سازمان تبدیل شد و به تناسب، تأثیرگذاریاش در سطح منطقه و بینالملل افزایش پیدا کرد. ایران به عنوان یکی از اعضای ناظر در این سازمان تلاش کرده است تا از طریق همکاری با کشورهای عضو، نقش منطقهای خود را افزایش دهد که در این خصوص ذکر چند نکته حائز اهمیت است؛
- نشست شانگهای فرصت مناسبی برای مقامات ارشد ایران به وجود میآورد تا بتوانند در عالیترین سطح با رهبران حاضر در نشست، دیدار و درباره موضوعات روز منطقه و جهان بحث و تبادل نظر کنند. بخصوص مذاکرات آقای روحانی با پوتین و آقای لی، رئیس جمهوری چین، فرصت خوبی برای رایزنیهای فشرده درباره روابط دوجانبه، تحولات منطقه وجهان و همچنین مسأله هستهای ایران است.
- دولت آقای روحانی به سازمان شانگهای، نگاه متفاوتی دارد. دولت یازدهم تلاش کرده تا مناسبات خود میان شرق و غرب را متوازن کند. به این ترتیب که روابط تیره خود با کشورهای حوزه غرب از جمله اتحادیه اروپا را ترمیم و بازسازی کند و همزمان هم همکاری با کشورهای حوزه شرق را تقویت نماید.در واقع اگر ایران مناسباتش با کشورهای اتحادیه اروپا را بهبود ببخشد، امکان موفقیتش در دستیابی به اهداف درخصوص همکاری با شانگهای بیشتر خواهد شد و در آن صورت میتوان گفت که این کشورهای شانگهای خواهند بود که از ایران درخواست میکنند از عضو ناظر به عضو دائم شانگهای تبدیل شود. بنابراین موازنه مثبتی که آقای روحانی به دنبال برقراری آن در روابط خارجی دولت است میتواند سهم بیشتری از منافع ملی مردم ایران را تأمین کند.
- ایران در حالی به دنبال متوازن کردن مناسبات خارجی خود میان شرق و غرب است که تلاش میکند سیاستهای منطقهای و جهانی خود را متناسب با منافع مدنظر خود پیش ببرد و نه صرفاً بر اساس شرایط حاکم بر چارچوبهای منطقهای یا همکاریهای جمعی. به این ترتیب دولت آقای روحانی در حالی که به دنبال افزایش سطح مناسبات دوجانبه با کشورهایی نظیر روسیه، چین و هند است در عین حال به دنبال نقشآفرینی فعال در قالب سازمانهای منطقهای مانند غیرمتعهدهاست و به دلیل منافع یک کشور مشخص مانند روسیه وارد بازیهای سیاسی، نظامی و امنیتی نمیشود بلکه تأمین منافع خود را در نظر میگیرد. به عنوان مثال ایران و روسیه درخصوص موضوع سوریه سیاست مشترکی داشتند که به همکاری دو کشور برای حل این بحران منتهی شد اما در جایی دیگر مانند موضوع اوکراین این سیاست مشترک وجود نداشت. در حالی که روسیه با اوکراین دچار مشکل شد، ایران رابطه خوب خود را با این کشور بر هم نزد و تلاش کرد در چارچوب منافعش موضعگیری کند و روسیه این مسأله را درک میکند. متقابلاً ایران هم همراهی روسها با کشورهای غربی (به دلیل مناسبات ویژهاش با کشورهای حوزه غرب) برای موضعگیری علیه برنامههای هستهای ایران را درک میکند.
- نکته دیگر آنکه روسیه به دلیل شرایط نوینی که در عرصه مناسباتش با غرب به وجود آمده، در تلاش است تا در قالب همکاریهای جمعی و سازمانی مانند سازمان شانگهای، پیوندهای امنیتی کشورهای حوزه شرق را افزایش و جبهه مشترکی علیه غرب تشکیل دهد تا در برابر سازمانهای امنیتی غرب، وزن زیادی داشته باشد. این تلاش روسیه تاکنون به دلیل عدم همراهی برخی از اعضای شانگهای موفقیتآمیز نبوده است. به عنوان مثال همه اعضای دائمی شانگهای درباره موضوع اوکراین به قطعنامه پیشنهادی سازمان ملل درباره این کشور رأی منفی ندادند و سعی کردند با رأی ممتنع، وارد درگیری روسیه و اوکراین نشوند.
همچنین چین به عنوان یکی از اصلیترین اعضای شانگهای با غرب مناسبات گسترده اقتصادی دارد و نمیتواند به خاطر روسیه این تعاملات اقتصادی را نادیده بگیرد. آنچه تاکنون به طور موفقیتآمیز در جهت سیاستهای روسیه بوده آن است که شانگهای در همه اجلاسهای خود با یکجانبهگرایی امریکا در سطح بینالملل مخالفت کرده است. در این میان، ایران هم متناسب با شرایط و منافع خود، رویکرد افزایش و تقویت مناسبات دوجانبه و چندجانبه منطقهای را در پیش گرفته است.
انتهای پیام/