آرامش روستا در شبهای پرستاره

به گزارش گروه "رسانه‌ها" خبرگزاری تسنیم، در سپیده‌دم صبح، یکی با بانگ خروس پلک از هم می‌گشاید شاد، چشمکی می‌زند به آسمانی که هنوز آفتابش برنیامده است؛ این یکی، اما به ناگهان خواب از دیدگانش می‌پرد با آلارم ساعت و یا بوق‌های ممتد یک ماشین، هنوز خستگی کار دیروز را در چشمان خود دارد.

قصه ما تفاوت زندگی شهر و روستا نیست؛ اگر روزگاری شهر پر از جاذبه بود برای یک روستانشین نیک سرشت، اینک روستا افسوسی شده است برای رفتن و ماندن، برای اندکی آرامش. داستان ما روایت شب های شیرین با هم بودن است در یک خانه کاهگلی، که اهالی می نشستند به گپی دوستانه.

نسل اول

شاید باورتان نشود که در سال 1335 حدود 55 درصد از روستاهای استانی همچون گیلان هنوز حتی یک رادیو نداشتند. قدیمی ها می نشستند دور هم و قصه روز و روزگار خویش را می گفتند و از درد دل آخرین خانه ر وستا آگاه می شدند؛ چندان نیازی به آمدن برای شهر نبود جز خرید مایحتاجی همچون قند و چای و اندکی البسه، آن نیز گاه به گاه. چوپان سحرگاه توشه برمی گرفت و گله گاو و گوسفند را می برد به سمت دشت و کوه، گاه در فصلی همچون تابستان، شبان مهربان به همراه گله شب را در دشت می ماند. آتش، قوری سیاه، آسمان مهتابی وستاره های بالای سرش تابلویی بود که هیچ وقت خدا برای او تکراری نبود.

در روستا پدر و پسران با تیغه آهنی داس خویش، آنچه کاشته بودند را به فصلش برداشت می کردند. مادران و دختران نان می پختند، دار قالی به پا می کردند و کلی کارهای دیگر... گاه همین قالی که تابلویی بود از آرزوها و تاریخ، جهازی می شد در خانه دخترک شوخ چشمشان. سفره ها رنگین نبود، اما برکت فراوانی داشت. این نسل هنوز همچنان بر سبک زندگی خویش استوار مانده اند، مشاغلی شبیه به هم دارند، سخنان مشترک، باورهای شبیه به هم، خانه های مشابه و...

یک تحقیق که نسل اول را 64 ـ 56 سال در نظر گرفته نشان داده است که آنها حتی با وجود تکنولوژی های نوین و انتخاب های متعدد در زمینه خوراک، پوشاک، مسکن و... همچنان از الگوهای گذشته پیروی می کنند. نسل اول یادگارهای بسیار در سینه نهان دارند؛ نسلی از جنس آفتاب، کار و... روستانشینان حامی هم بودند در شادی و عزا. زندگی آنها در مراحلی دچار تغییرات بنیادی شد، مثلا در سال 1335 که لایحه قانونی اصلاح امور اجتماعی و عمران دهات در 33 ماده تصویب شد یا در سال 1341 اصلاحات ارضی با ویژگی های خاص خود به مرحله اجرا درآمد که این دومی دگرگونی زیادی را در معیشت روستاییان ایجاد کرد.جوانان این نسل شرم خطا داشتند، هر نگاه پاسدار فرد دیگر بود، چیزی که جامعه شناسان به آن «کنترل اجتماعی» می گویند. فرد هویت خود را در جمع تعریف می کرد، آنان جان نثار همسایه می کردند بی چشمداشت.

نسل دوم

کدام بهتر است؟ پرسشی ساده با پاسخی پیچیده؛ انتخاب ها نسبت به نسل قبل بیشتر شده بود؛ انتخاب هایی همچون نوع پوشاک، نمای مسکن، خوراک و غیره.انتخاب از میان گزینه های زیاد همه چیز را تغییر می دهد بویژه سبک زندگی را؛ به غیر از رادیو، تلویزیون هم تقریبا جای خود را به عنوان عضو ثابتی از خانه ها پیدا کرده بود. با این همه همین نسل که بین سی تا پنجاه و پنج ساله تعریف می شوند بر سنت گذشتگان همچنان پایبندند. خشکسالی که می شد بزرگ​ترها به نماز باران می ایستادند و کودکان عروسک باران می ساختند و خانه به خانه همراه با نوای شعر و دعا می رفتند، صاحب هر خانه تحفه ای مانند گردو یا بادام و شیرینی را به آنها تقدیم می کرد؛ دست آخر رحمت خدا فرومی بارید به خاطر ایمان آن دخترکی که برای دعای باران با خود چتر به همراه برده بود. این نسل هنوز قصه های گذشتگان را خوب به یاد دارد.

زنان حتی برای فرزندان خود لالایی می خواندند، چیزی شبیه به «لالا لالا کنم خوابت نمی​اد/ بزرگت می کنم یادت نمی​اد/ لالا لالا گل همیشه من/ چرا آتش زدی بر ریشه من/ لالا لالا گل آلاله رنگم/ لالا لالا رفیق روز تنگم...

اتفاقی افتاد. هر چند با سرعت نه چندان زیاد، اما نشانه های مصرف زدگی رخ هویدا کرد. پوشاک این نسل مقداری رنگ تغییر به خود دید. معماری خانه هایشان روبه سمت شهری شدن رفت و خیلی چیزهای دیگر... اما این نسل حالا هم سحر خیز هستند؛ کار آزموده در زراعت و دامداری و...

هنوز می شود بانگ خروس را در سحرگاهان شنید، هنوز سگ چوپان پی گله روان است. آنها گاهی و بیشتر اوقات در غروب آبادی جایی جمع می شوند و غروب آفتاب را تماشا می کنند؛ آمدن و رفتن خورشید را شهرنشینان به کلی از یاد برده اند. نسل دوم که باید پلی باشد بین نسل اول و سوم سخت در فشار مانده بین نسل اولی و سومی.

«چلیک مارکا»، «رزین کا»، «گردو بازی»، «یک قل»، «کلاه بَرَک»، «طناب بازی»، و... شاید آنها آخرین کسانی باشند که بازی های محلی را به یاد دارند.

نسل سوم

پدربزرگ هنوز آخرین شعر را نخوانده است، همان شعری که بیش از هفت دهه در سینه خود نگاه داشته است، هنوز غزل های نخوانده بسیار دارد... نسل سوم و یک پرسش تکراری؛ کدام بهتر است؟ گزینه ها نامحدود و انتخاب دشوار. آنها تحصیلات عالیه دارند، به اوضاع جهان آشنا هستند و... این نسل با شتاب تغییرات همراه شده است؛ گاهی هم سبقت های غیرمجاز می گیرند، در اصطلاح می شود همان «چالش سنت و مدرنیته».این نسل که در فاصله سنی یک تا 30 سال قرار دارند در یک دهکده دیگر سیاحت می کنند، «دهکده جهانی»! دیگر در خانه نان پخت نمی شود، می توان هر نوع نانی را از نانوایی آبادی تهیه کرد. میل چندانی به طبخ غذاهای محلی ندارند، دیگر با لباس سنتی خداحافظی کرده است، او این چیزها را نمی بیند و نمی شنود، هدفون به گوش دارد. باران هم که نبارد هیچ کس عروسک بارانی در روستا نمی گرداند؛ اصلا کسی با خود چتر به همراه نمی برد.نسل دوم و بویژه سوم شاهد تغییراتی اساسی بوده است؛ به نحوی که در میان نسل سوم تمایل به سبک زندگی مصرفی، به گونه ای که در شهرها رواج دارد و استفاده از فناوری های پیشرفته ارتباطی و رسانه ای به میزان زیادی دیده می شود.

پایان

به باور آنتونی گیدنز جامعه شناس، در جامعه کنونی دیگر سنت راهنمای عمل انسان نیست و سنت دیگر نمی تواند هویت شخصی را برای فرد تعریف کند. هرچند این نظر بیشتر ناظر به فرنگ است، اما می توان مصادیقی از آن را هم در داخل برشمرد. و دست آخر این که... روستا یعنی آرامش، ستاره و سکوت شب، روستا یعنی خوردن یک لیوان شیر داغ محلی، روستا یعنی صدای جیرجیرک در دل شب و بانگ خروس صبحانه... روستا یعنی زندگی، یعنی «آرامش».

تغییرات کند و طولانی روستاها

شاید زندگی روستایی در طول چند هزار سال به اندازه چند دهه اخیر دچار تغییر و تحول نشده باشد. تغییرات در دوره های پیشین بسیار کند و در دوره های زمانی طولانی اتفاق می افتاد؛ اما اینک این تغییرات در سطح بسیار گسترده و در مدت کوتاهی واقع شده یا در حال اتفاق افتادن است. این تغییرات را می توان در ابعاد مختلف زندگی روستایی شاهد و ناظر بود مانند: شکل سکونتگاهی، مالکیت زمین و آب، استفاده از ابزار مدرن کشاورزی و روابط فرهنگی، اقتصادی روی هر کدام از این موضوع ها مباحث زیادی از سوی پژوهشگران انجام شده است.

این تغییرات را باید در سطح کلان تری نگریست؛ مانند موارد زیر:

* جمعیت مهمی از کشور در روستا ساکن هستند از این رو بازار مصرف مهمی برای تولیدکنندگان هستند؛ یعنی تغییر سبک زندگی از حالت تولیدی به شکل مصرفی. تولیدکنندگان با هدف قرار دادن جامعه روستایی تبلیغات ویژه ای را برای آنها طراحی کرده اند.

* از منظر ارتباطی؛ دیری نپایید که فناوری های مدرن جای خود را در خانه روستانشینان گشود. بخش مهمی از اهالی روستا ساکن شهر شدند و با گسترش وسایل حمل و نقل، میزان ارتباطات با شهر رشد سریعی یافت در نتیجه جاده و وسایل ارتباط جمعی عناصر مهم ارتباطی و انتقال فرهنگی به روستاها شد. موضوع گردشگری نیز تاثیر بسزایی بر فرهنگ روستایی بر جای نهاد. همین کافی است بدانید تعداد روستاهایی که حداقل از نظر تاریخی و طبیعی، یک ویژگی شگفت انگیز دارند، به بیش از 500 مورد می رسد.

* مهاجرت مقوله ای کهن و تکراری است، افراد بسیاری به دلایل گوناگون از روستا به شهر آمدند و متاثر از فضای فرهنگی ـ اجتماعی یک محیط بزرگ تر می​شدند؛ آنها گاه با برگشت خود به آبادی بخشی از این فرهنگ را انتقال می دادند.

* اگر در گذشته ویژگی های اجتماعی و فرهنگی در روستا همگنی در مواردی مانند اعتقادات، طبقه اجتماعی، تسلط خانواده گسترده و غیره بود با توجه به تغییرات حاصل شده در چند دهه اخیر باید هر کدام از این عناصر مورد بازنگری قرار گیرد و موارد جدیدی جایگزین آنها شود.

البته ساختار اجتماعی و بویژه فرهنگی در تمام جوامع در دوره های زمانی دچار دگرگونی می شود که امری طبیعی است؛ اما تغییر سریع و ناآگاهانه خود دارای پیامد و آسیب های اجتماعی ثانویه است.

منبع: جام جم

انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.

بازگشت به صفحه سایر رسانه ها