دورنمای همکاری‌های اقتصادی تهران- مسکو

غلامحسین طاهری کارشناس اقتصاد بین‌الملل و کشورهای مشترک المنافع یادداشت اختصاصی در خصوص دورنمای همکاری ایران و روسیه در اختیار گروه اقتصادی خبرگزاری تسنیم قرار داده است که به شرح زیر است: 

ایران و روسیه دو کشور مهم در منطقه اوراسیا هستند که سیاست های آنان همواره بر سایر کشورهای منطقه تاثیر گذار است. اگرچه تاریخ روابط دو کشور به چند قرن پیش باز می گردد اما همواره به دلیل موانعی که در مسیر همکاری ها وجود داشته، نتیجه مطلوب حاصل نشده است.

در این نوشتار، نگاهی داریم  به  ظرفیت ها و موانع شکل گیری محور مسکو-تهران.

هیأت روسی متشکل از رئیس دوما و روسای کمیته‌های مختلف دوما در سفر دو روزه به تهران با لاریجانی رئیس مجلس دیدار و درباره‌ گسترش روابط پارلمانی و موضوعات بین‌المللی گفت‌وگو می‌کنند.کوشکوف رئیس کمیسیون سیاست خارجی و روابط بین‌الملل دومای روسیه نیز به همراه رییس دوما به تهران سفر کرده است دیدار با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و برخی از مسئولان کشورمان در برنامه‌های سفر هیأت پارلمانی روسیه قرار دارد.

در این سفر قرار است  ابعاد گوناگون همکاری‌های دو جانبه ایران و روسیه در زمینه‌های اقتصادی، صنعتی، تجاری، بانکی، فناوری‌های هسته‌ای، علمی و همکاری‌های پارلمانی بین دو کشور مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

مقام های ارشد روس در هفته های اخیر در رویکردی متفاوت با گذشته با اجتناب از اظهارنظرهای مبهم و دوپهلوگذشته  درباره مناسبات تجاری تهران و مسکو، از عزم کشورشان برای توسعه روابط خبر دادند این درحالی است که در صورت  توافق هسته ای میان ایران و 5+1روس ها با درک این واقعیت می کوشند از رقبای خود در غرب و شرق دنیا برای حضور پررنگ در بازار ایران عقب نمانند.

در عین حال در پی تحریم های اعمال شده علیه روسیه، رسانه های روسی مقالات بیشماری را در زمینه ایجاد حس مشترک با ایرانیان منتشر کرده و تاکید کردند مسکو باید از تجربه ایران در دور زدن تحریم ها استفاده کند تا اهداف اقتصادی خود را پیش ببرد.

تحریم های اعلام شده کشورهای غربی علیه روسیه را می توان به چند بخش تقسیم نمود. بخش اول مربوط به 200 نفر از مقامات سیاسی روسیه می باشد، بخش دوم شامل 200 شرکت روسی بوده است. شرکت های روسی تحریم شده به سه دسته عمده تقسیم شده اند.

اول، بانک ها و مؤسسات بزرگ مالی روسیه. دوم، صنایع نظامی روسیه مانند شرکت کلاشینکف که دارای حجم صادرات وسیعی به اروپا می باشد، به علاوه برخی صنایع که دارای مصارف دوگانه هستند.  سوم، مؤسسات بزرگ نفت و انرژی روسیه مانند روس نفت و گازپروم.

با این حال اظهارات روزهای اخیر  مقام های ارشد روس در خصوص ضرورت توسعه همکاری های اقتصادی تهران و مسکو در این مسیر بدون توجه به تحریم های یکجانبه غرب در شرایطی اتفاق می افتد که حجم مبادلات تجاری دو کشور همسایه با وجود توانمندی های بزرگ در سال های اخیر رشد چندانی نداشته است تمایل شدید روز های اخیر روس ها بخصوص پس از تحریم روسیه از سوی امریکا و اروپا بخاطر حوادث اوکراین دولتمردان روس به توسعه روابط تجاری با ایران از دید رسانه های این کشور نیز پنهان نماند

هر چند بطور مشخص نمی توان گفت که در مذاکرات مقام های ایرانی و روس در این زمینه درباره چه چیزی صحبت می شود، اما پیش از این مطالبی درباره صادرات نفت ایران به میزان و تا 500 هزار بشکه نفت در روز به روسیه و صادرات کالاها و تجهیزات روسی به ایران منتشر شده است. که در این روند اقدامات عملی کمتر انجام شده است این سفرها می تواندموجب برداشتن گام‌های بلندی در جهت اجرایی شدن توافقات دکتر روحانی و پوتین در بیشکک باشد  مقامات کرملین خود را  پای‌بند به اجرای توافقات صورت گرفته بین رؤسای جمهور دو کشور در بیشکک می دانند.

طرفین توافق کردند دستور کار جامع نشست کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی دو کشور را سریعاً تدوین کنند و روسیه آمادگی خود را برای استفاده از تمامی ظرفیت‌ها و امکاناتش در توسعه روابط با ایران به کار گیرد.

لاوروف وزیر خارجه روسیه در این خصوص گفته است  همکاری‌‌های منطقه‌ای و بین‌المللی با ایران برای روسیه از اهمیت بالایی برخوردار است، وی در خصوص تفسیر سند ژنو گفت ما با ایران هیچ اختلاف نظری نداریم و در خلال مذاکرات آتی 1+5 همواره بر این امر تأکید خواهیم کرد، چرا که در دکترین سیاست خارجی روسیه به داشتن حق غنی‌سازی کشورها و فعالیت‌ها و فناوری صلح آمیز هسته‌ای در چارچوب قوانین بین‌المللی تأکید شده است.

در همین حال ناظران مطلع معتقدند که روسیه با وجود فشارها و محدودیت هایی که از جانب غرب و جنوب احساس می کند، اما در عمل از ظرفیت هایی برخوردار است که می تواند از این فشارها کاسته و ضمن دفاع از منافع و امنیت خود، در شکل دهی به نظم بین المللی آینده نیز نقش موثری بازی کند. یکی از مهم ترین ظرفیت های روسیه نقشی است که در سازمان ملل و دیگر نهادهای بین المللی نظیر جی هشت دارد.

حق وتوی روسیه به منزله وجود یک کنسرت محدود برای هماهنگی در موضوعات امنیتی بین المللی بوده و در دفاع از نظم بین المللی و حفظ حرمت حاکمیت ملی و اصل عدم مداخله به عنوان ارکان اصلی آن نظام بسیار حیاتی است.

در فضای ژئوپلیتیکی جدید منطقه ای و بین المللی و در پرتو تجربه همکاری های تهران و مسکو، می توان فضایی برای عبور از دوره بدبینی ها و ذهنیت های منفی فراهم آورد تا دو کشور براساس منافع مشترک با یکدیگرهمکاری کنند. البته، هم در تهران و هم در مسکو این نگرانی هست که بهبود روابط طرف دیگر با غرب می تواند روابط موجود را با مشکل روبرو کند و این موضوعی است که درطرح «معامله بزرگ» شورای سیاست خارجی و دفاعی روسیه نیز مطرح شده است.

«به روسها نمی توان اعتماد کرد»، «روسها در برابر غرب با کارت ایران بازی می کنند»، «روسها از آمریکایی ها و انگلیسی ها بدتر هستند» و.... این عبارات، جملاتی هستند که در دهه اخیر در نشریات مقالات محافل سیاسی، علمی، دانشگاهی و حتی در مباحثاتی که با درون مایه سیاسی در بین مردم عادی شکل می گیرد، شنیده شده است.

به نظر می رسد در فرهنگ سیاسی ایران، تصویر مثبتی از رابطه با روسیه شکل نگرفته باشد؛ این موضع گیری منفی نسبت به رابطه با روسیه، بخشی به پیشینه منفی عملکرد و سیاست های امپراطوری  روسیه در طول قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در قبال ایران بر می گردد و بخشی دیگر نیز متوجه اتخاذ مواضع دو پهلو، بدقولی های مقامات روس در قبال ایران و به ویژه در پرونده هسته ای ایران پس از فروپاشی شوروی سابق می باشد. با همه این تفاسیر روابط دو جانبه ایران و روسیه درطول تاریخ قدمت بسیاری دارد، اما واقعیتهای رفتاری آنها نیز نشان می دهد که همواره نشانه هایی از تنش، بی اعتمادی و ابهام در روابط آنها وجود داشته است.

از طرف دیگر در دهه اخیر ما شاهد روابط سیاسی، اقتصادی، نظامی و امنیتی بین دو کشور بوده ایم و علل و نتایج گسترش این روابط همواره مورد توجه تحلیل گران و ناظران سیاسی بوده است؛ روابط دو کشور را می توان در چهارچوب سه رویکرد خوش بینانه( آرمان گرا)، بدبینانه (واقع گرایی) و منفعت محور (عملگرا) تحلیل  نمود. رهیافت آرمان گرایی بیشتر بر جنبه های مثبت روابط ایران و روسیه تاکید می کند و دو کشور را متحد استراتژیک در مسایل منطقه ای و بین المللی معرفی می نماید. در این رویکرد ایران و روسیه به عنوان سرزمینهای صاحب تمدن بزرگ وتاریخی باید علیه دنیای لیبرالیسم متحد شوند.

روابط ایران و روسیه را می توان در سه سطح دوجانبه (خرد) ، منطقه ای(میانی) و بین المللی (کلان) طبقه بندی کرد که بخش قابل توجهی از همکاریهای ایران- روسیه، در سطح دوجانبه و در چارچوب روابط اقتصادی قابل تحلیل است. در سطح روابط خرد، در گفتمان سیاست خارجی روسیه، مفاهیم تجارت و فرصت اقتصادی، گزاره های محوری در تبیین یا توجیه روابط این کشور با ایران بوده است. بحرانهای اقتصادی فراگیر، همزمان با فروپاشی اتحاد شوروی، تثبیت و بازسازی اقتصادی را به مهمترین اولویت سیاست خارجی روسیه تبدیل کرد.

ناظران و تحلیلگران سیاسی و بین الملل می گویند، همکاری های راهبردی ایران و روسیه برای حل وفصل بحران های منطقه، باعث تحکیم امنیت و ثبات و مبارزه موثر با تروریسم بین المللی می شود.

صحنه تحولات اوکراین سوریه و عراق زمینه مساعدی را برای برجستگی عینی نقاط اشتراک ایران و روسیه در قبال تحولات بین¬المللی و منطقه خاورمیانه فراهم ساخته است. هر دو کشور به دلایل مختلف تاریخی، ژئوپلیتیکی و حفظ منافع و امنیت ملی خود با گسترش حوزه نفوذ سیاسی، اقتصادی و نظامی جهان غرب در مناطق پیرامون خود مخالف هستند.

از اینرو است که تهران و مسکو طی سال¬های اخیر، مواضع انتقادی مشابهی را در قبال اتخاذ رویکردهای یک جانبه در مناسبات بین¬الملل از سوی ایالات متحده، گسترش ناتو به شرق، طرح استقرار سپر دفاع موشکی در جمهوری چک و لهستان و سپس در ترکیه، وقوع انقلاب¬های رنگی در مناطق پیرامونی روسیه، فعالیت نهادهای فرهنگی و سیاسی غرب¬گرا و گسترش دامنه فعالیت¬های اقتصادی غرب بویژه در حوزه انرژی داشته¬اند.

علی رغم تناقض در روابط تاریخی روسیه و ایران، در دهه گذشته در هر دو کشور نیروهای سیاسی وجود داشته که به نزدیکی روابط تمایل بسیار دارند. تبدیل شدن به قدرت منطقه ای با داشتن مرز مشترک در منطقه ی بسیار مهم ژئواستراتژیک خزر، داشتن مواضع یکسان در مسائل حاکمیتی، عدم مداخله در امور داخلی و تلاش در جهت مخالفت با منازعات در خاور نزدیک، خاورمیانه ، آسیای مرکزی و قفقاز از جمله مواردی هستند که مسکو و تهران را ملزم به همکاری های تنگاتنگ سیاسی می کنند.

دو کشور با هماهنگی استراتژی منطقه ای خود می توانند نه تنها نقش مهم، بلکه نقش بسیار اساسی در شکل گیری نظم نوین و ساختارهای اجرایی مرتبط در بسیاری از مسائل حاشیه ای سیاست منطقه ای بازی کنند. از جمله در خزر امکان حل جدی مسائل در چارچوب "گروه پنجگانه خزر" و توقف گمانه زنی ها پیرامون موضوعات نفت و گاز و خطوط انتقال آن در منطقه و همچنین خاتمه بحث تشدید حضور نظامی بازیگران فرامنطقه ای در خزر محقق می شود.

مسکو و تهران حتی در سطح مسائل جاری، با به کارگیری اقدامات مشترک در سیاست خارجی در چارچوب مشارکت استراتزیک می توانند حداقل مسائلی که اهمیت کلیدی برای امنیت خاور نزدیک و خاورمیانه دارد (که در ادامه ذکر می شود) را حل کنند:
- اقدامات مشترک سیاست خارجی در محور مسکو-تهران می تواند منجر به شکل گیری تعادل نوین برای پایداری نیروها در خاورمیانه و ایجاد سیستمی به مراتب پایدارتر از "سیستم کنترل و توازن" باشد که با حمله آمریکا به عراق و پس از آن مسائل بهار عربی تخریب شده است؛
اما هنگامی که در خصوص شکل همکاری های استراتژیک فدراسیون روسیه و جمهوری اسلامی ایران سخن به میان می رود، مهمترین و مشکلترین مساله در میان نخبگان سیاسی دو کشور این است که آیا مشارکت تاکتیکی به مفهوم عملکرد مشترک در موضوعات مشخص بر اساس مشکلات محلی است؟ یا منظور مشارکت استراتژیک است که شامل یک فرایند عمومی و رهیافت های پیچیده برای حل مشکلات امنیت منطقه ای و محدود کردن مداخلات کشورهای خارجی از جمله آمریکا می باشد؟ و در صورتیکه تحقق همکاری های محلی نمونه های مثبتی دارد ، پس در آن صورت تعاملات پیچیده طولانی مدت بسیار دشوارتر به نظر می آید.

آینده مناسبات بین ایران و روسیه محور دیگر گفتگو های مقامات دو کشور موضوعی که برخی از تحلیل گران بدان "خوشبین" هستند ‌ما ‌باید ‌نهایت ‌تلاش‌های ‌خود ‌را ‌به ‌عمل ‌آوریم ‌تا ‌روابط ‌دوجانبه ‌ما ‌تحت ‌تأثیر ‌طرف‌های ‌ثالث ‌قرار ‌نگیرد ‌ودیگران ‌بر ‌سیاست ‌مستقل ‌ما ‌اثر ‌منفی ‌نگذارند. ‌چارچوب‌های ‌همکاری ‌بین ‌ایران ‌و ‌روسیه ‌مشخص ‌و ‌معین ‌است.

در شرایطی که روسای جمهور دو کشور   دیدگاه های خود را به«صراحت» در قبال سیاست های روسیه مطرح کرد روایت دیگری باید تلاش کرد ‌سوء‌تفاهم‌هایی گذشته در ‌روابط ‌بین ‌دو ‌کشور به حداقل برسد. دو ‌رییس‌جمهور ایران و روسیه در طول دیدار های گذشته  ‌توافق کردند ‌تا ‌به ‌رایزنی‌ها ‌در ‌سطح ‌عالی ‌ادامه ‌دهند. ‌

این ‌مبنای ‌خوبی ‌برای ‌توسعه ‌مناسبات ‌ما است ‌که ‌من ‌در ‌این ‌مورد کوشش بیشتری داشته باشیم.

در عین حال باید گفت برقراری ‌مشارکت ‌راهبردی ‌بین ‌دو ‌کشور، ‌کار ‌ساده‌ای نیست: ‌ولی ‌حفظ ‌روابط ‌موجود ‌باز ‌هم ‌دشوارتر ‌است. چرا که غربی ها از نزدیک شدن بیشتر مسکو تهران خشنود نیستند ‌حوادث ‌اخیر ‌نشان ‌داده ‌ ‌که ‌بعضی ‌نیروها ‌و ‌کشورها ‌مخالف ‌برقراری ‌روابط ‌حسنه ‌و راهبردی ‌بین ‌ایران ‌و ‌روسیه ‌هستند. ‌ما ‌باید ‌از ‌تجربه ‌ارزشمند و ‌مثبت ‌تعامل ‌اندوخته شده ‌حفاظت ‌کنیم.

 روابط دو کشور همواره در حال گسترش است و علاوه بر پروژه‌های به ثمر رسیده، طرح‌های زیادی در مسیر توافق یا اجرا قرار دارند. پیگیری اهداف بلند مدت در روابط فی‌مابین به نفع دو ملت و کل منطقه است و ارتباطات سیاسی، اقتصادی و بین‌المللی تهران – مسکو طی سال گذشته در مسیر صعودی قرار گرفته است.

برای توسعه روابط ایران و روسیه، دو کشور در زمینه علم و فناوری همکاری‌های خوبی داشته‌اند و این روند باید با توسعه هر بیشتر روابط دو کشور در زمینه‌های فنی و مهندسی، تجارت و همچنین صدور خدمات و کالاهای کشاورزی تقویت شود.

ارتباط هر چه آسان‌تر و بیشتر تجاری و بخش خصوصی دو کشور را پشتوانه ارزشمندی برای همکاری‌های استراتژیک خواد بود  تسهیلات هر چه بیشتر طرف روسی برای سرمایه‌گذاران و فعالان بخش خصوصی ایران هم از دیگر نکات حایز اهمیت در مناسبات اقتصادی دوکشور است، تردید برای ایجاد ثبات و امنیت در منطقه توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی روسیه و ایران  در کنار اقدامات اطلاعاتی و امنیت، یک ضرورت است لذا یکی از راه های بلند مدت برای خشکاندن تروریسم خواهد بود. سوء استفاده ابزاری رو به گسترش غرب از تحریم و تبدیل آن به نوع سلاح مخرب نشان می دهد که این ابزار هم به آسانی می تواند علیه هر یک از اعضای جامعه جهانی به کار گرفته شود.

انرژی، آب و توسعه شبکه های مواصلاتی برای دسترسی به بازارهای جهانی، بی شک در جهت ثبات و توسعه منطقه ای حائز اهمیت خواهد بود، جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از ذخایر عظیم انرژی و همچنین با توجه به موقعیت ژئواستراتژیک خود توانسته نقشی اساسی در همگرایی منطقه ایفا کند. روشن است که بدون حضور و نقش آفرینی ایران، طراحی کریدورهای حمل و نقلی و انتقال انرژی در منطقه فاقد توجیه اقتصادی و عملیاتی خواهد بود.

تغییر لحن و ادبیات قابل توجهی که از سوی تهران و مسکو  در دستور کار قرار گرفته که نباید آن را کم اهمیت تلقی کنیم. «طی چند سال اخیر روابط روسیه و غرب وارد مرحله تازه‌ای شده که گسترش ناتو و حضور ناتو در حیاط خلوت روسیه، حضور نظامی آمریکا در منطقه که هر روز پررنگ‌تر نیز می‌شود، مداخلات نظامی آمریکا در امور داخلی کشورهای آسیای میانه، اجرای انقلاب‌های رنگی و مخملی در این کشورها با هدایت مستقیم سرویس اطلاعاتی آمریکا و مسایلی نظیر طرح سپر دفاع موشکی از نشانه‌های آن است».

به رغم آن که ایران در حافظه تاریخی خود خاطرات خوبی را از شوروی سابق ثبت نکرده است، اما پس از پایان جنگ ایران و عراق و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شرایط تازه‌ای به وجود آمد. که زمینه لازم برای آغاز دور تازه‌ای از روابط دو همسایه را ایجاد کرد».

طی سال‌های اخیر هم تهران و هم مسکو تلاش کردند مشکلات موجود در روابط دو کشور را برطرف کرده و نقاط مشترک را تقویت کنند تا شرایط بهتری بر روابط ایران و روسیه حاکم شود. البته مطمئناً در برخی مسایل عمدتاً اقتصادی رقابت‌هایی میان ایران و روسیه وجود دارد که صادرات گاز به اروپا را می‌توان یکی از این مسایل دانست. با این حال همکاری‌های روسیه و ایران در دریای خزر، جهان اسلام و موضوعات مختلف ادامه یافته و هر روز تقویت شده است
جایگاه ایران و روسیه در عرصه منطقه‌ای و جهانی، همکاری‌های دو کشور و تهدیدات مشترک علیه تهران و مسکو به قدری جدی است که دو کشور راهی جز تقویت ارتباطات خود ندارند. مطمئناً با توجه به وجود اراده سیاسی در هر دو کشور و افزایش اعتماد متقابل؛ نه بهبود روابط روسیه و غرب مشکلی علیه تهران ایجاد خواهد کرد و نه بهبود احتمالی روابط ایران و آمریکا، تهدیدی علیه منافع مسکو خواهد بود.

در همکاری‌های ایران و روسیه ابعاد بسیاری دخالت دارند. علاوه بر وضعیت ژئوسیاسی عوامل دیگری نیز وجود دارد که بر روابط دو کشور تاثیر مستقیم می‌گذارند. عواملی چون ثروت‌های طبیعی عظیم موجود در دو کشور به ویژه نفت و گاز، نیروی انسانی، توانایی‌های نظامی، تاثیرات منطقه‌ای و بسیاری عوامل دیگر باعث شده تا روابط مسکو – تهران اهمیت ویژه‌ای به خود بگیرد.

وجود سابقه طولانی روابط ایران با روسیه، ارتباط ایران با این کشور تنها از طریق یک خط هوایی (تهران – مسکو) صورت می گیرد و ایران هیچ راه ارتباطی زمینی با روسیه ندارد (با گذر از خاک جمهوری آذربایجان و مرز گمرکی داغستان) و این مرز زمینی از آغاز دهه 1990 فقط بروی ایران بسته است ولی کامیونهای ترک و آذری می توانند از این مرز تردد نمایند. خط کشتیرانی بین ایران و روسیه نیز فقط مختص خطوط کشتیرانی باری است. در سواحل دریای خزر با برقراری خطوط کشتیرانی مسافری با بنادر روسیه می توان سرمایه گذاری هایی در زمینه حمل و نقل (مسافر و کالا) انجام و به حضور و توسعه روابط ایران با این کشور اقدام کرد. ایران در گذشته های دور(تا پیش از برقراری حکومت شوروی در سالهای 1920-1990) با هر یک از شهر های ساحلی این دریا دارای روابط تجاری و اقتصادی بوده است و هنوز هم ابنیه هایی هم چون مساجد و کاروانسراهایی ایرانی در شهرهای ساحلی فدراسیون روسیه وجود دارند.

خط مشی سیاست دکتر  حسن روحانی، رئیس جمهور ایران بر توسعه روابط با روسیه متمرکز است. روابط ما در حال توسعه است و سیاست خارجی ایران در صدد گسترش بیشتر روابط با روسیه است. امضای توافق نامه بین دو کشور در زمینه انرژی مسالت آمیز هسته ای و افزایش همکاری های اقتصادی به توسعه بیشتر روابط کمک خواهد کرد. دیدگاه های روسیه و ایران در مورد روابط بین المللی بهم نزدیک است  هر دو طرف با تک قطبی جهان و رویکرد یک طرفه در روابط بین المللی معاصر مخالف است.

 بازنگری در روابط تجاری ایران و روسیه پس از مشکلات تجاری روسیه با اوکراین به طور جدی در دستور کار دو کشور قرار گرفت. از 10 برابر شدن تجارت ایران و روسیه د هم‌اکنون زمان تکان گردوغبارها میان روابط تهران- مسکو فرارسیده اینکه روسیه بازار بزرگی برای تجار، بازرگانان و صنعتگران ایرانی است،
درباره چالش‌های موجود سر راه تجار ایرانی برای صادرات کالا به روسیه باید گفت، باید مسائل حمل‌ونقل، بانکی، روادید، تعرفه و قیمت‌گذاری کالا بین دو کشور ایران و روسیه رفع شود.

بازرگانان ایرانی آمادگی همراهی با روسیه را دارند که باید بستر مناسب از سوی دولت‌ها فراهم شود تا عاملیت از سوی بازرگانان انجام گیرد دو کشور هزاران سال است که همسایه یکدیگر هستند و از فراز و نشیب‌های بسیاری عبور کردند که می‌توانند محوریت اقتصاد منطقه را در اختیار داشته باشند. اگر مشکلات اعلام شده رفع شود سطح روابط تجاری دو کشور از 4 میلیارد دلار عبور خواهد کرد.

در باره پتانسیل‌های فراوان تجارت دو کشور باید گفت: دو چالش اساسی برای مبادله بین دو کشور وجود دارد که مسائل پولی و بانکی یکی از آنهاست و حمل‌ونقل مشترک بین دو کشور نیز مورد دوم است. پیشنهاد مشخص بازرگانان ایرانی  به روس‌ها این است که ارتباط مستقیم بانک‌های خصوصی دو کشور ایجاد شود.

همچنین پیشنهاد تشکیل شرکت‌های حمل‌ونقل مشترک بین دو کشور همانند شرکت ایرسیتو که قبلا فعال بود، برای دو کشور فرصت‌های خوبی ایجاد خواهد کرد تا به شکل‌های سه یا چند جانبه با همسایگان خود وارد مذاکره و تجارت شوند حجم 5/1میلیارد دلاری تجارت ایران و روسیه در حال حاضر  قابل قبول نیست، با توافق هایی که در طول چند ماه گذشته تاکنون انجام شده، به زودی بایستی شاهد یک جهش در توسعه همکاری اقتصادی و تجاری بین دو کشور باشیم کارشماسان اقتصادی معتقدند.

روسیه بازار بزرگی برای تجار، بازرگانان و صنعتگران ایرانی است، صادرات انواع کالاو خدمات فنی و مهندسی با کیفیت و استاندارد بین المللی توسط ایرانیان به روسیه همچنین از ارائه تسهیلات جدید به منظور توسعه و بهبود روابط مالی، بانکی و کنسولی بین دو کشور با امضای یک تفاهم نامه جدید بین ایران و روسیه بسیاری از مشکلات حل و فصل خواهد کرد.

در این راستا پوتین که در طول 13سال ریاست جمهوری و نخست وزیری خود همواره به مخالفت قاطع با استفاده ابزاری از موضوع اعمال تحریم های یکجانبه علیه کشورهای مستقل از سوی غرب مشهور بوده است، با این حال متاسفانه شاهد کاهش حجم روابط دوجانبه هستیم. هر چند انتظار می رود به دلیل تحولات اخیر در پرونده هسته ای کشورمان و نیز مسایل جاری سوریه  عراق بیشتر با تصمیم سازی های مرتبط با این دو رویداد مهم مرتبط باشد، اما محتوای رایزنی در خصوص مسایل مهم بین المللی و منطقه ای برای تحرک بخشیدن به مناسبات دوجانبه اقتصادی نیز انگیزه بالایی دارند.

در این دیدارها گام های اجرایی توافق های سران دو کشور برای توسعه همکاری ها ازجمله در حوزه های اقتصادی و بازرگانی بررسی می شود .ˈ

تلاش برای پویایی در مبادلات تجاری ایران و روسیه از دید کارشناسان مسایل سیاسی روسیه نیز پنهان نماند و آنان با اشاره به اعتقاد مسکو و تهران به وجود فرصت های مشترک در روابط دو همسایه از عزم دولتمردان ایرانی و روس برای گشودن افق جدیدی در مناسبات اقتصادی خبر دادند.

کارشناسان و تحلیل گران معتقدند: هر چند هنوز هیچ یک از شخصیت های رسمی شاخص های مشخص توافق های در حال تهیه منتشر شده در رسانه ها را تایید نکرده است، اما منبعی نزدیک به دولت روسیه این نکته را رد نمی کند که افزایش شدید حجم تجاری دو جانبه واقعا از برنامه های مسکو و تهران است.

برخی از کارشناسان روس نیز با اشاره به جایگاه ایران در بازار جهانی تجارت و به صف شدن شرکت های غربی علاقه مند به همکاری با ایران می گویند که روسیه به عنوان یک قدرت جهانی نمی خواهد در این مسابقه از رقبای خود عقب بماند.

در چنین شرایطی روسیه باید هر چه سریعتر وارد بازار ایران شود تا جای مهمی در بین دیگر خریداران نفت ایران بدست اورد و بدین ترتیب جایگاه شایسته ای در این بازار برای خود دست و پا کند، زیرا در غیر این صورت به اجبار با رقبای سختی روبرو خواهد شد.

از هم اکنون باید شرایط ضروری برای آغاز سریع رقابت بین المللی ورود به بازار ایران پس از ملایم شدن و یا لغو تحریم ها ایجاد شود. منظور تشدید روابط تجاری و اقتصادی در جهات اساسی - یعنی عرصه نفت و گاز، انرژی، هسته ای، فضا و چند رشته دیگر است. بدون شک توسعه و تحکیم همکاری های تجاری و اقتصادی باعث نزدیکی مواضع در عرصه سیاسی می شود.

نگاه کوتاه به وضع اقتصادی و انرژی روسیه در سالهای ٢� ١٢ و ٢� ١٣

کشور روسیه با حدود ١٤٢ میلیون نفر جمعیت و با مساحت ١٧ میلیون کیلومتر مربع، همسایه شمالی ایران در حاشیه دریای خزر است.

در سال ٢� ١٣، اقتصاد روسیه با تولید ناخالص داخلی ٢,١ هزار میلیارد دلاری، نرخ بیکاری ٥.٨ درصدی و نیروی انسانی ٧٥.٣ میلیون نفری توانست ٥١٥ میلیارد دلار صادرات انجام دهد. بیش از ٧� درصد از صادرات روسیه، وابسته به صادرات نفت و گاز و مایعات نفتی است.

واردات روسیه در سال ٢� ١٣ حدود ٣٤١ میلیارد دلار و بدهی خارجی این کشور تا یکم دسامبر ٢� ١٣ بالغ بر ٧١٤,٢ میلیارد دلار گزارش شده است. از ابتدای دسامبر ٢� ١٢ تا یکم دسامبر ٢� ١٣ حدود ٧٧.٨ میلیارد دلار به بدهی های خارجی روسیه افزوده شده است. همچنین درآمد بودجه ای دولت فدرال روسیه ٤٣٩ میلیارد دلار و مصارف بودجه ای این کشور در سال ٢� ١٣ حدود ٤٥� .٣ میلیارد دلار اعلام شده است.

بر اساس گزارشهای منتشره توسط اداره اطلاعات مرکزی آمریکا، عمده مقاصد صادراتی روسیه بر اساس درصد سهم از کل صادرات در سال ٢� ١٢ عبارت است از: ترکیه(%٥,٢)، اوکراین(%٥.٢)، بلاروس(%٤.٧)، هلند(١٤.٦%)، چین(٦.٨%)، آلمان(٦.٨%) و ایتالیا(%٦.٢).
در سال ٢� ١٢، عمده واردات روسیه بر اساس درصد سهم از کل واردات از کشورها عبارت است از: فرانسه( ٤,٤%)، ایتالیا(٤.٣%)، چین(١٦.٦%)، آلمان(١٢.٢%)، اوکراین(٥.٧%)، ژاپن(٥%) و آمریکا(٤.٩%).

نفت و محصولات نفتی، گاز طبیعی، فلزات، چوب و محصولات چوبی، مواد شیمیایی و طیف گسترده ای از تولیدات نظامی و غیر نظامی از جمله اقلام صادراتی روسیه است.

عمده واردات روسیه در سال ٢� ١٢ عبارتند از: ماشین آلات، وسایل نقلیه، محصولات دارویی، پلاستیک، محصولات فلزی نیمه تمام، گوشت، میوه و آجیل، ابزارهای نوری و پزشکی، آهن و فولاد.

روسیه دومین تولید کننده گاز طبیعی خشک و سومین تولید کننده سوختهای مایع در جهان است. اقتصاد روسیه و رشد اقتصادی این کشور تا حد زیادی به صادرات انرژی و قیمتهای بالای نفت و گاز وابسته است.

درآمدهای نفت و گاز بیش از ٥٢ درصد از درآمد بودجه فدرال روسیه و بیش از ٧� درصد از کل صادرات این کشور در سال ٢� ١٢ را به خود اختصاص داده است.

روسیه با ذخایر نفتی اثبات شده ٨� میلیارد بشکه ای، در سال ٢� ١٢ به طور متوسط روزانه ١� ,٤ میلیون بشکه مایعات نفتی تولید کرده است که از این مقدار ٩.٩ میلیون بشکه نفت خام است.

در سال ٢� ١٢، روسیه روزانه ٧,٤ میلیون بشکه مایعات نفتی شامل روزانه ٥ میلیون بشکه نفت خام و ٢.٤ میلیون بشکه فرآورده نفتی صادر کرده است. در این سال، نزدیک به ٧٩ درصد از صادرات نفت خام روسیه به کشورهای اروپایی بویژه به آلمان، هلند و لهستان، حدود ١٨ درصد به مقصد آسیا و ٣ درصد باقیمانده عمدتا به آمریکا بوده است.

برابر آخرین برآوردهای منتشره توسط BP در مورد ذخایر اثبات شده گاز جهان تا پایان سال ٢� ١٢، ذخایر اثبات شده گاز طبیعی روسیه ٣٢,٩ تریلیون متر مکعب است.

در سال ٢� ١٢ روسیه با تولید ١٨٤٧ میلیون متر مکعب گاز طبیعی در روز دومین تولید کننده بزرگ گاز طبیعی خشک در جهان بوده است.

برابر آخرین گزارش سازمان مطالعات انرژی آمریکا و نیز آمار اداره اطلاعات مرکزی آمریکا، روسیه در سال ٢� ١٣ به طور متوسط روزانه حدود ٥٣٧ میلیون متر مکعب گاز طبیعی صادر و ٨٩ میلیون مترمکعب گاز طبیعی وارد کرده است.

حدود ٧٦ درصد از صادرات گاز طبیعی روسیه به غرب اروپا شامل آلمان، ترکیه، ایتالیا، فرانسه و انگلستان و بقیه آن از طریق شبکه خط لوله گازپروم به اتریش، فنلاند و یونان و دیگر کشورها انجام می شود.

در حال حاضر ١� خط لوله اصلی انتقال گاز طبیعی در روسیه وجود دارد که هشت خط از این خطوط لوله صادراتی است.

پنج خط لوله Yamal-Europe I, Northern Lights, Soyuz, Bratstvo, Nord Stream با ظرفیت ترکیبی ٤٦٦ میلیون متر مکعب در روز صادرات گاز روسیه را به بازارهای غربی و شرق اروپا از طریق بلاروس و اوکراین و در سراسر دریای بالتیک به جریان می اندازند.

سه خط لوله دیگر شامل Blue Stream, North Caucasus, Mozdok-Gazi-Magomed با ظرفیت ترکیبی ٩٨ میلیون متر مکعب در روز مناطق تولید گاز طبیعی روسیه را به مصرف کنندگان در ترکیه و کشورهای عضو اتحاد جماهیر شوروی سابق در شرق وصل می کنند.

با این حال شرکت های روسی در بازار ایران بی چون و چرا از رقیبان غربی ضعیف تر هستند زیرا بلد نیستند قیمت های دامپینگ عرضه کنند و از سابقه جدی اجرای طرح های بلندمدت اقتصادی و حمایت دولتی برخوردار نیستند.

این شرکت ها بر خلاف شرکت های غربی که به وام های ارزان بلندمدت دسترسی دارند، پشتوانه مالی ندارند. تجار و تکنوکرات های ایرانی، غرب را از تجار روس بهتر درک می کنند.

آنها با غرب همکاری تنگاتنگی داشتند و بسیاری از آنها در اروپا تحصیل کردند و نقاط ضعف و قوت فعالیت بازرگانی غربی را به خصوص در زمینه برخورد عملی با اجرای طرح های مشخص می دانند

عقب ماندگی عمومی فناوری های صنعتی روسیه هم مسأله جدی است. ما در زمینه های مهم مانند دستگاه سازی، خودروسازی و الکترونیک چیزی نداریم به ایران عرضه کنیم. به همین علت محافل بازرگانی ایران در مورد ضرورت توسعه شراکت اقتصادی با روسیه تردید های زیادی دارند زیرا هر چیزی را که برای رشد اقتصادی ایران لازم است، می توانند هر چند به طور غیر مستقیم از غرب دریافت کنند.

بدیهی است که طرف روس هم از خود سئوال می کند که تا چه اندازه می تواند به تهران اعتماد کند. ما در این مقاله فقط واقعیات را ذکر کرده و به تحلیل دلایل وقوع آنها نمی پردازیم.

تا همین اواخر سیاست خارجی و فعالیت بازرگانی خارجی کشورمان سئوال ها و گاهی تعجب و سردرگمی آشکار را بر می انگیخت که نه تنها تهران بلکه سراسر خاورمیانه شریک این نقطه نظر بود. امروزه اوضاع رو به تغییر گذاشته است ولی روشن است که طی یک روز نمی توان از بار اشتباهات گذشته رها شد.
باید از این اشتباهات آزاد شویم زیرا اشتباهات کشورمان تنها امر داخلی آن نیست. امنیت مابقی جهان به سیاست ما وابسته است که درک این مسئولیت باید از تمام تار و پود روابط با تهران و روابط با هر کشور دیگر جهان بگذرد.

 .با این احوال مساعی دوکشور  منظور کمک به حل و فصل مشکلات و چالش‌های جدی موجود در منطقه، نظیر گسترش تروریسم در اشکال دولتی و غیردولتی،‌افراط‌گرایی، جدایی‌طلبی، قاچاق مواد مخدر و جرایم فراملی و سازمان یافته قائل می‌باشد
ناظران و تحلیلگران سیاسی و بین الملل می گویند، همکاری های راهبردی ایران و روسیه برای حل وفصل بحران های منطقه، باعث تحکیم امنیت و ثبات و مبارزه موثر با تروریسم بین المللی می شود.؟صحنه تحولات اوکراین سوریه و عراق زمینه مساعدی را برای برجستگی عینی نقاط اشتراک ایران و روسیه در قبال تحولات بین¬المللی و منطقه خاورمیانه فراهم ساخته است. هر دو کشور به دلایل مختلف تاریخی، ژئوپلیتیکی و حفظ منافع و امنیت ملی خود با گسترش حوزه نفوذ سیاسی، اقتصادی و نظامی جهان غرب در مناطق پیرامون خود مخالف هستند. از این¬رو است که تهران و مسکو طی سال¬های اخیر،
 مواضع انتقادی مشابهی را در قبال اتخاذ رویکردهای یک جانبه در مناسبات بین¬الملل از سوی ایالات متحده، گسترش ناتو به شرق، طرح استقرار سپر دفاع موشکی در جمهوری چک و لهستان و سپس در ترکیه، وقوع انقلاب¬های رنگی در مناطق پیرامونی روسیه، فعالیت نهادهای فرهنگی و سیاسی غرب¬گرا و گسترش دامنه فعالیت¬های اقتصادی غرب بویژه در حوزه انرژی داشته¬اند.

 به باوربرخی از تحلیل گران محور مسکو-تهران می تواند فاکتور کلیدی شکل گیری سیستم نوین کنترل و توازن در منطقه خاور نزدیک و خاورمیانه شود. با توجه به این واقعیت، دیدگاه های ایران و روسیه در اصول اساسی ثبات، با نظم موجود در حقوق بین الملل همخوانی دارد. به نوبه خود این اصول پس از جنگ به طریقی امنیت جهان را در نیم قرن تامین می کند ، به همین دلیل بازگشت از واردات دموکراسی و مقابله با گسترش نفوذ غرب که در پوشش شعار "جنگ با تروریسم بین الملل" ، شرایط بهبود می بخشد. شرایط نوین روابط جهانی که تغییراتی در سیستم روابط بین الملل ایجاد کرده، نظیر چرخش
 روسیه به سوی شرق که از سوی رهبری سیاسی ایران مثبت ارزیابی شده، شرایط بسیار مطلوبی جهت ایجاد محور مسکو-تهران ایجاد کرده است.

انتهای پیام/