به گزارش حوزه سیاست خارجی، فریده فرهی استاد ایرانی دانشگاه هاوایی آمریکا که تألیفات متعددی را درباره برنامه هستهای ایران و مذاکرات مرتبط با آن در کارنامه دارد در گفتگویی با خبرگزاری تسنیم به سؤالات ما درباره گفتگوهای کنونی هستهای پاسخ داد. علیرغم پیچیده و مشکل بودن مذاکرات وی هنوز امیدوار است که به توافق جامع دست یافته شود.
فرهی میگوید که دیگر بحثی درباره حقانیت موضع ایران در ارتباط با برنامه هستهایاش وجود ندارد و اینکه رقبای منطقهای ایران واهمه دارند که "یک توافق نهایتاً به سیاست ٣٠ساله آمریکا در جهت مهار ایران پایان خواهد داد و ایران را مهمترین قدرت منطقه خواهد کرد".
تسنیم: سال گذشته و در ماههای اولیه پس از دستیابی به توافق موقت ژنو امیدواریها و خوشبینیهای بسیاری درباره احتمال دستیابی به توافق جامع احتمالی وجود داشت اما با گذشت زمان و بالاخص دو دور تمدید مذاکرات اکنون تردیدها و بدبینیها نسبت به قبل افزایش یافتهاند. با توجه به روال کنونی چشمانداز دستیابی به توافق سیاسی و کلی تا پایان ماه مارس را چگونه ارزیابی میکنید؟
فرهی: بهخاطر معذورات داخلى هر دو طرف و تفاوتهاى جدى در مورد ابعاد برنامه اتمى ایران و سرعت برداشتن تحریمها، مذاکرات تا کنون بسیار پیچیده و مشکل بودهاند و خواهند ماند. در عین حال، بهدلایل مخاطرات شکست مذاکرات، ناتوانى مخالفان توافق در هر دو کشور در ارایه راه بهتر و بىخطرتر، منافع واضح یک توافق براى ایران و آمریکا، و واقعگرایى کنونى موجود در هر دو کشور، من هنوز دستیابى به یک توافق در ماه مارس که راه را براى یک توافق جامع باز خواهد کرد ممکن مىدانم. شاید هم بهتر است بگویم که هنوز امید دارم.
تسنیم: گفته میشود چگونگی رفع تحریمها، ظرفیت غنیسازی و مدت زمان توافق نهایی سه موضوع کلیدی در دستیابی به توافق جامع هستند. چه سازوکار و راهحلی بهطور بالقوه میتواند راهگشای این اختلافات باشد؟
فرهی: بهگمان من مهمترین سازوکار راهگشا در این مقطع باور طرفین به اهمیت و منفعت یک توافق سیاسى است. واقعیت این است که طى مذاکرات بسیار سخت و پیچیده سال گذشته، هر دو طرف حاضر به تعدیل مواضع پیشین خود جهت مصالحه شدهاند. ایران حاضر به تحدید برنامه خود براى زمان معین و با نظارت بیشتر شده است. آمریکا نیز واقعیت ماندگارى برنامه اتمى ایران در سطحی بسیار فراتر از مواضع اولیه خود و همچنین اصل برداشتن تحریمها بهازاى تحدید و نه تعلیق برنامه اتمى ایران را قبول کرده است. دیگر بحثى در مورد حقانیت موضع ایران در ارتباط با برنامه اتمیاش نیست و ظرفیت کم یا بیشتر غنىسازى و یا سرعت رفع تحریمها تأثیرى بر پذیرش این حقانیت چه از طرف آمریکا و چه از طرف دیگر کشورهاى منطقه نمىگذارد. براى همین هم هست که رقباى استراتژیک ایران در منطقه بیشتر نگران یک توافق هستند تا برنامه اتمى ایران که احتمالاً شدت حرکتش در صورت شکست مذاکرات بیشتر خواهد شد.
تسنیم: درباب مذاکرات هستهای ایران و گروه 1+5 در مورد مواضع لابی اسرائیل بهکرّات سخن گفته شده و مورد تحلیل قرار گرفته است، اما در مورد لابی سعودی کمتر سخن رفته است؟ این لابی تاکنون چگونه عمل کرده، چه مواضعی داشته و تأثیرات احتمالی آن بر مذاکرات هستهای چه بوده است؟
فرهی: عربستان سعودى خود را رقیب فربه ایران مىداند و همانطور که در پیش مطرح کردم بیشتر نگران توافق اتمى است تا برنامه اتمى ایران. مهمترین نگرانیاش این است که یک توافق نهایتاً به سیاست ٣٠ساله آمریکا در جهت مهار ایران پایان خواهد داد و ایران را مهمترین قدرت منطقه خواهد کرد. فراموش نباید کرد که سیاستهاى عربستان در قبال سوریه بر پایه این باور بود که از طریق مقابله با اسد مىتوان از قدرت منطقهاى ایران کاست. به هر حال این سیاست با شکست مواجه شده و توافق اتمى در اصل مهرى باطل خواهد بود بر تمام راهبردهایی که یا همت در تضعیف منطقهاى ایران داشتهاند و یا امید واهى براى امنیت منطقه بر پایه ناامن کردن یک کشور کلیدى در منطقه.
البته عربستان مانند اسرائیل نگران رابطه خود با آمریکا نیز هست و براى همین هم هست که دولت اوباما مرتب مشغول تضمین دادن در ادامه روابط خوب آمریکا با آن کشور حتى در صورت توافق اتمى است. بهعلاوه، عربستان نگران تأثیر توافق در سیاستهاى داخلیاش است. وقفه در سیاست ایرانهراسى توجه را بهطرف سیاستها و ایدیولوژى داخلى و اثرات آن در سیاستهاى مخرب منطقهاى عربستان مىکشاند. مىتوان گفت که این توجه در سال گذشته هم بهخاطر تقارن مذاکرات اتمى و ظهور داعش افتاده است. بههر حال همه این نگرانیها باعث شده که عربستان از طریق حضور مهمى که در واشنگتن از طریق روابط با نیروها و نهادهاى امنیتى، ارتشى، سیاسى و تحقیقاتى دارد ایران را خطرناکترین قدرت منطقه جلوه دهد و از این طریق مخالف هر مصالحه واشنگتن با ایران عمل کند. اما با همه این تفاصیل بهگمان من عربستان یک فرق مهم با اسرائیل دارد و آن این است که بهخاطر پیشینه روابط نسبتاً بهتر با جمهورى اسلامى بهتر خواهد توانست خود را با توافق اتمى وفق دهد. البته رفتار ایران و علاقه به بهبود روابطش با عربستان نیز تأثیرگذار خواهد بود.
تسنیم: ویژگیهای حداقلی یک توافق که نظام سیاسی آمریکا (دولت و کنگره) در عمل حاضر به پذیرش آن باشند کدامند و آیا امکان پذیرش آنها از جانب ایران وجود دارد؟ در کل آیا احتمال دارد روزی کنگره آمریکا بهدلیل آنچه مذاکرات بیثمر میداند و یا یک توافق احتمالی از نظر آنها بد مانع از حل و فصل موضوع هستهای ایران از طریق دیپلماتیک شود؟
فرهی: این سؤالی است که به آن نمىتوان جواب صریح داد. شرایط بسیار سیال و وابسته به فعل و انفعال مذاکره کنندگان و نهایتاً تصمیم سیاسى رهبران دو کشور است. مسلماً در هر دو کشور مخالفت جدى با یک توافق اتمى وجود دارد. در آمریکا وضع پیچیدهتر است چون، همانطورى که در چند هفته گذشته کاملاً عیان شده، مشکل عدیده دخالت کشورهاى دیگر در سیاست داخلى آمریکاست. جمهوریخواهان و طرفداران تندروى آنها در اسرائیل علاوه بر ضدیت عمیقى که با جمهورى اسلامى دارند، مذاکرات و امکان توافق با ایران را وسیلهاى مىبینند براى کوبیدن اوباما و نهایتاً قدمى در جهت یک رئیس جمهور جدید جمهوریخواه. در عین حال، اوباما در چند هفته گذشته نشان داده است که او هم ترسى از استفاده از قدرت قانونیاش بهعنوان رئیسجمهور ندارد. اینطور که به نظر میآید او آمادگى دارد که با جدیت از یک توافق اتمى دفاع کند و مهمتر از آن قوانین آمریکا ــ حتى قوانین تحریم ــ به او بهعنوان رئیسجمهور اجازه اعمال توافق در جهت دفاع از منافع ملى آمریکا را مىدهد. دعوا بر سر ایران در آمریکا جدی است و راستش را بخواهید فراتر یا وسیعتر از بحث ایران است و لى ایران باید این دعوا را جدى بگیرد و مواضع خود را حداقل با در نظر گرفتن این دعوا تنظیم کند.
تسنیم: طی یک سال گذشته، گاهی به نظر میرسید اروپا مواضع سرسختانهای دارد و گاهی اوقات واشنگتن. در این مورد اثرگذاری متقابل این دو بر یکدیگر را در مذاکرات چگونه تحلیل میکنید؟ آیا هر کدام موضع دیگری را تشدید میکند یا تعدیل؟ آیا دغدغههای متفاوتی بین این دو طرف وجود دارد؟
فکر مىکنم بعد از گذشت چند سال مذاکره به انواع مختلف دیگر باید مشخص شده باشد که حتى اگر اروپا دغدغههاى متفاوتى هم داشته باشد، حاضر به چالش کشیدن رهبرى آمریکا در ارتباط با مسئله ایران نیست.
تسنیم: منشأ گزارشهای مجادلهبرانگیز آژانس که یکی از مهمترین دلایل تحریمهای ایران بودند، گروههای مخالف جمهوری اسلامی یا سازمانهای اطلاعاتی دولتهای متخاصم بودهاند، بهگونهای که رؤسای پیشن آژانس نیز اطلاعات آنها را فاقد اعتبار لازم میدانستد، البرادعی و بلیکس. در کل تا چهمیزان گزارشهای آژانس را میتوان قابل اعتماد و مطابق با معیارهای فنی دانست نه گرایشات و فشارهای سیاسی؟
فرهی: مسلماً فشارهاى سیاسى در ادامه مسئله فنى آژانس با ایران تأثیرگذار بوده است و به همین دلیل پرونده فنى ایران بدون تفاهم سیاسى بسته نخواهد شد.
تسنیم: بهعنوان سؤال آخر، در صورتی که طرفین نتوانند به توافق هستهای تا 30 جولای دست یابند آیا امکان تمدید دگرباره وجود خواهد داشت و یا وضعیت بهسمت وخامت پیش خواهد رفت؟ در این صورت بحران پدید آمده تا چهمیزان میتواند تشدید شود؟
فرهی: بستگى به شرایط داخلى دو کشور دارد. اگر اوباما نتواند جلوى تحریمهاى بیشتر را بگیرد ــ و این اتفاق ممکن است در آخر ماه مارس بیفتد و نه جولاى - و ایران تصمیم عکس العمل بگیرد، راه براى یک چرخه خطرناک باز خواهد شد.
در عین حال تحلیلگرانى هستند که فکر مىکنند که تمدید شرایط کنونى دومین بهترین انتخاب براى هر دو طرف است. ولى من مطمئن نیستم که نیروهاى داخلى دو کشور اجازه تمدید را بدهند.
انتهای پیام/*