به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، همهساله در ایام عید نوروز، اصفهان بعد از شهر مقدس مشهد پذیرای بیشترین تعداد مسافران نوروزی است، شاید آنچه که بیش از هر چیز اصفهان را برای گردشگران و مسافران جذاب کرده، فرهنگ و هنر ناب این شهر است که امروز در آثار تاریخی و صنایعدستی این شهر تبلور یافته است.
هرچند صنایعدستی اصفهان آنطور که باید و شاید در دنیا معرفی نشده است، بااینحال هر جا سخن از آثار صنایعدستی ایران به میان میآید درخشش نام اصفهان از همه چشمگیرتر است، برشمردن آثار صنایعدستی در یک گزارش کاری محال و غیرممکن است ولی کوشیدهایم تا بهطور بسیار خلاصه و اجمالی به بررسی برخی آثار صنایعدستی اصفهان بپردازیم.
قلمکار سازی از پیشههای کهن و قدیمی اصفهان است که قرنها در اوج شهرت بوده است. قلمکاری و نقاشی روی پارچه از دوره مغولها در ایران مرسوم گشت و سپس در دوره صفویه گسترش یافت.
شهر اصفهان که در زمان صفویه مرکز و پایتخت ایران بود، یکی از مراکز عمده تجمع هنرآفرینان و صنعتگران گردید و هنرمندان از گوشه و کنار ایران به این شهر روی آوردند و سعی در تولید و عرضه محصولات مختلف ازجمله قلمکار با عالیترین کیفیت هنری کردند.
در حال حاضر شهر اصفهان مرکز تولید آثار قلمکار ایران است ولی گویا به نظر میرسد کمکم این هنر ناب به خاطر عدم بذلتوجه مسئولین ذیربط و همچنین عدم استقبال جوانان به وادی فراموشی سپرده میشود.
عباس ابراهیمی از اساتید برجسته هنر قلمکاری و از هنرمندان مطرح اصفهان معتقد است که این صنعت حدود 400 سال پیش ابداع شده است و در ابتدا با قلم نقاشی میکردند، ولی باگذشت زمان و پیشرفتهایی که در عرصه این هنر حاصل شد مهرهایی از جنس چوب درستشده بوده که تا به امروز برای نقش یک طرح روی پارچه از همان مهرهای چوبی استفاده میشود.
نحوه کار قلمکار سازی به این صورت است که حداقل باید پنج رنگ در پارچه بیاید و ترکیب شود و وقتی پارچه تکمیل شد و نقوش لازم بسته شد، باید بخار داده شود و بعد از بخار نوبت شستوشو است. سپس پارچه را بهاصطلاح پاتیل میکنند یعنی حدود دو ساعت در آب جوش میپزند و موادی هست که در آن پاتیل میریزند و جوهری به نام آلی زارین که به همراه پودر پوستهی انار به پارچه میزنند تا پارچه به رنگ کرمی و زیبا دربیاید.
پس از طی این مراحل پارچه آماده استفاده است. محصولات زیادی بهواسطه هنر قلمکاری به دست میآید که ازجمله آنها عبارتنداز روتختی، سفره، رومیزی، زیرانداز، لباس و سجاده که توسط قلمکار سازان اصفهان به زیباترین شکل ممکن قلمکاری و آماده استفاده میشوند.
قلمزنی نیز یکی از رشتههای صنایعدستی است که آثار آنیکی از پرطرفدارترین آثار صنایعدستی در بین علاقهمندان به آثار هنری اصفهان است، هماکنون اصفهان در این زمینه بهترین جایگاه را داشته و در طول سالهای گذشته بسیار پیشرفت کرده است و سبککارها در سالهای گذشته بسیار متفاوت شده است.
برای قلمزنی یک فلز اول باید آن فلز ضخامت کافی را داشته و همچنین صیقلی و تمیز باشد، سپس روی آن قیر ریخته میشود تا بشود آن را قلم زد و قلم بهخوبی بر روی فلز بنشیند. بعد از قیر کاری طرح را روی کار پیاده و تزئینات میکنند و سپس قیر را با حرارت دادن یا سرد کردن از طرح جدا کرده و بعداز آن اگر کاربردی باشد مانند زیورآلات باید برش بخورد یا اگر ظرف باشد اضافه قیرش را با نفت پاککرده و در آخر، نوبت مرحله سیاهکاری میرسد که طرح با دوده سیاه میشود تا نقوش آن دیده شود. مدتها کاربرد قلمزنی صرفاً در چند زمینه محدود ازجمله بشقاب، گلدان، آینه و شمعدان بود.
فرشاد ساعی یکی از قلمزنان کشور و از هنرمندان به نام اصفهان در زمینه صنایعدستی با یک ابداع جالب قلمزنی را در سیستم زیورآلات بهکاربرده و توانسته است قلمزنی را کاربردیتر کرده و باقیمت مناسب در اختیار علاقهمندان قرار دهد.
وی در سبکی که ارائه کرده از طرحهای سنتی استفاده و جایگزین بعضی طرحهای نامناسبی کرده است که امروزه جوانان از آنها استفاده میکنند.
بهدرستی روشن نیست که خاتمسازی از چه زمان به وجود آمده ولی کهنترین نمونههای خاتم که تاکنون به دست ما رسیده از دوره صفوی است. گرچه در کشورهای دیگر ازجمله سوریه و لبنان کارهائی از نوع منبت ساخته میشود که به خاتم شباهت دارد، ولی در حقیقت این هنر ویژه ایران است و چنین تصور میرود که برای اولین بار خاتمسازی در شهر شیرازبوجود آمده است، اما امروز این هنر در سرتاسر ایران بلکه در سرتاسر دنیا به نام اصفهان شناخته میشود.
هنرمندان این حرفه در عصر صفویه برای پیچیدن خاتم از طرحهای کاشیکاریهای مسجد سید و مسجد جمعهی اصفهان بهره میبردهاند و این نقطه شروع کار خاتمسازی بوده است.
برای پیچیدن خاتم،ابتدا باید مصالح آن را تهیه کرد که شامل نارنج، عناب، فوفل و همچنین استخوان شتر و گاو و مفتولهای مسی و برنجی است که از هرکدام از این مصالح شبکه هائی ساخته میشود که با ترکیب منظم آنها در طرحهای گوناگون، سبکهای مختلف خاتم به وجود میآید.
همچنین علاقهمندان برای تهیه خاتم اصفهان باید توجه داشته باشند که خاتمهای موجود در بازار درجهبندیهای مختلفی دارند. خاتم درجه 1 بسیار منظمتر، مفتول برنج آن بسیار ریزتر و چسباندن و زیرسازش آن بسیار دقیقتر است ولی خاتم درجه 2 و 3 نامنظم است و در نوع چوبها و استخوان هائی که در کار استفاده میشود هم تفاوت وجود دارد و در مجموع سبب تفاوت در کیفیت کارها میشود.
از مصارف خاتمسازی در اصفهان میتوان به کاربردهای این صنعت هنری در میز و صندلی، قندان، گلدان، آجیلخوری، رحل قرآن، آینه و شمعدان و کاربردهای فراوان دیگر اشاره کرد.
انتهای پیام/ج