حمیدرضا تشیعی، معاون شرکت مهندسی آبفای کشور اخیرا اعلام کرد که هم اکنون 9 مرکز استان از نظر آبی در وضعیت «قرمز» قرار دارند و برای عبور از تابستان 94 به همکاری مشترکان برای صرفه جویی دست کم 10 تا 20 درصدی مصرف آب نیاز داریم. این در حالی است که خسرو ارتقایی، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای تهران در مصاحبه ای در اواخر سال 93 گفت: به رغم همه تبلیغات و درخواست از مردم، فقط 2 درصد کاهش مصرف آب داریم. بنابراین احتمال میرود در تابستان 94، دولت ناگریز از جیره بندی آب در برخی استان ها باشد.
قطعا اکثریت مردم خواستار بحرانی شدن اوضاع آبی کشور نیستند اما چرا این توصیه ها و درخواست های مسئولین و رسانه ها در کنترل مصرف حامل های انرژی و آب موثر نبوده است؟ به نظرمی رسد علت آن است که «خواهش و تمنا ابزار حکمرانی نیست» و دولت ابزارهایی دارد که می تواند با استفاده از آن بجای خواهش و تمنا از مردم، صرفه جویی را محقق کند. تا زمانی که دولت آب را به بهای تقریبا ناچیز در اختیار عموم مشترکین و حتی پرمصرف ها قرار می دهد، نباید انتظار داشت که با درخواست های پی در پی از مردم، تغییر خاصی در الگوی مصرف آب آنها ایجاد شود.
البته دغدغه مردم و دولت در خصوص عدم ایجاد فشار افزایش قیمت آب بر مردم، دغدغه منطقی است اما تجربیات موفق جهانی نشان می دهد که روش هایی برای تعیین قیمت آب و جود دارد که با حذف فشار بر عموم مردم و صرفا بر پرمصرف ها، می توان الگوی مصرف آب را به صورت دائمی اصلاح کرد. براساس مطالعات انجام شده در مرکز انرژی پایدار (CSE) در انگلستان، بیش از 90 تجربه عملیاتی بین المللی و طرح های پایلوت نشان می دهد که افزایش موثر قیمت صرفا برای پرمصرف ها می تواند مصرف آب را در طول سال تا 15 درصد و در تابستان تا 30 درصد کاهش دهد. این اقدام که در ادبیات تعرفه گذاری دنیا با عنوان نظام تعرفه گذاری پلکانی افزایشی (Increasing Block Tariff) شناخته می شود بدین صورت است که با توجه به روند مصرف عموم مردم، میزان مشخصی از آب و یا حامل های انرژی به عنوان «الگوی مصرف مجاز» تعریف می شود و هزینه مصرف کمتر از الگو، ارزان تر تعیین می شود و با عبور مصرف از مقدار الگو، قیمت به صورت ناگهانی افزایش می یابد تا مشترکین پرمصرف با پرداخت هزینه واقعی آب و یا حامل های انرژی، رفتار خود را اصلاح کنند. با این کار، فشار افزایش قیمت از عموم مردم برداشته می شود و صرفا مشترکین پرمصرف با افزایش قیمت به صرفه جویی تشویق می شوند.
براساس اعلام وزارت نیرو، محاسبه هزینه آب مشترکین به صورت پلکانی صورت می گیرد. بررسی ها نشان می دهد با وجود پلکانی بودن تعرفه آب خانگی، همچنان مصرف بی رویه آن با قیمت های یارانه ای همراه است. بنابراین لازم است که براساس مدل IBT، پله های هفت به بعد (مصرف بیش از 30 متر مکعب آب در ماه) به نرخی بالاتر از قیمت تمام شده آب یعنی 1500 تومان به ازای هر متر مکعب افزایش یابد تا انگیزه ای برای کنترل مصرف توسط مشترکین پرمصرف ایجاد نماید.
یکی از مهم ترین لوازم موفقیت در کشور، شفاف سازی نحوه محاسبه میزان هزینه آب مصرفی برای مشترکین است زیرا یک مشترک زمانی رفتار مصرفی خود را براساس تعرفه ها اصلاح می کند که اطلاعات کافی از آن داشته باشد. این در حالی است که با وجود گذشت 4 سال از اجرای هدفمندی یارانه ها، هنوز شیوه محاسبه آب بهاء و پله های قیمتی آن برای مردم مشخص نیست. در قبوض آب و فاضلاب، به طور شفاف چگونگی محاسبه آب بها متناسب با پله های تعرفه ذکر نشده است و تحت عنوان «آب بهاء» با اضافاتی نظیر «بند 76 قانون بودجه» و «تبصره 3» مبالغی از مشترکین اخذ می شود. بنابراین لازم است از ابتدای سال 94، شرکت آب و فاضلاب مشابه شرکت های توزیع برق و گاز کشور در پشت قبوض نسبت به اطلاع رسانی شفاف در خصوص پله های قیمتی و نحوه محاسبه آب بهاء اقدام نماید.
* محمود سحابی - کارشناس شبکه کانون های تفکر ایران (ایتان)
انتهای پیام/