از رها کردن آب کشاورزی در ۲۱ رمضان تا کاکولی پزون در چهارمحال و بختیاری

به گزارش خبرگزاری تسنیم از شهرکرد، فرا رسیدن ماه مبارک رمضان در چهارمحال و بختیاری همراه با آداب و سنت‌های خاصی است که مردم این استان در سالیان متمادی آن را حفظ کرده‌اند.

مردم مناطق شهری، روستایی و به ویژه عشایری استان، این ماه را با آداب و رسومی خاصی شروع کرده، ادامه داده و به پایان می‌رسانند که در نوع خود در سطح کشور کم نظیر است.

سنت‌های اصیل ویژه ماه مبارک رمضان یکی از مقولات مهم در فرهنگ عامه مردم است که در هجوم عناصر زندگی شهری و ماشینی به مرور کم رنگ شده است اما در چهارمحال و بختیاری و به ویژه مناطق عشایری آن، این آداب و رسوم همچنان از جایگاهی ویژه برخوردار است.

عشایر چهارمحال و بختیاری از اصیل ترین اقوام ایرانی بوده که دارای فرهنگ غنی و متاثر از مبانی ناب تشیع علوی هستند. و از ابتدای ظهور و ورود اسلام به ایران پیرو حضرت علی(ع) یعنی شیعه و دوستدار ائمه اطهار(ع) بوده‌اند.

چهارمحال و بختیاری را به عنوان شیعی‌ترین استان کشور می‌شناسند و نکته مهم آن است که میان قوم بزرگ بختیاری حتی یک نفر هم غیر شیعه اثنی عشری وجود ندارد.

در قرون اخیر هرکسی که در نزدیکی طوایف بختیاری ساکن شده، خیلی زود مسلمان شده و مذهب شیعه اثنی عشری را پذیرفته است که نمونه آن طوایفی از آسیای میانه و گرجستان و سایر اقوام ایرانی تبار است که در دیار عشایر بختیاری ساکن شده و بلافاصله مذهب تشیع را پذیرفتند.

عشایر بختیاری طبق سنت‌های دیرینه، همزمان با نیمه شعبان و حلول ماه مبارک رمضان خود را برای استقبال از رمضان آماده می‌کنند.

پیش از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان به نظافت سیاه چادرها، خانه ها و لباس‌ها پرداخته و به نوعی گردگیری و خانه تکانی کرده و محوطه چادر و محل اسکان پاکیزه می‌شود.

یکی دو هفته قبل از شروع ماه رمضان، زنان پرتلاش عشایر به فکر تهیه خواربار و ادویه جات و ترشیجات و عرقیات طبیعی و چاشنی‌های گوناگون می‌افتند و ترشی‌های مانند: بنه،کرفس،کنگر، شنگ، ریواس و موسیر درست می‌کنند.

لبنیات پرورده شده در داخل مشک که از پوست گوسفند و بز درست می‌شود مانند: ماست و موسیر، روغن حیوانی، ماست و کرفس و دوغ و کره بز و میش هم جزئی از این مواد غذایی همیشه حاضر بر سر سفره‌های افطاری و سحری عشایر است.

عشایر بختیاری پس از رویت هلال ماه صلوات می‌فرستند و باوری دیرینه در میان آنها وجود دارد که هلال اول ماه را در صورت چه فردی دیده‌اند؟ اگر این فرد، انسانی سلیم النفس باشد این دیدن را خوش یمن می‌دانند و اگر نه خیلی احتیاط می‌کنند که مشکلی برای آنان پیش نیاید.

آئین «دم سحری» از سنت‌های خاص عشایر بختیاری و به تعریف بهتر، نوعی شروع فعالیت روزانه زنان عشایر در تهیه و تدارک زندگی و صبحانه و گله کنون است.

این سنت کهن از دوغ زنان و صدای مشک دوغ آغاز می‌شود و با صدای دلنواز مشک و خروس خوانان و سپس اذان و بیدار شدن همه افراد ایل شروع شده و در همین زمان حکایت‌هایی از پهلوانی و شجاعت حضرت علی(ع) توسط بزرگان نقل شده و آئین «دم سحری» تا سپیده دم ادامه پیدا می‌کند.

ضرب المثل قدیمی رایج در میان بختیاری‌ها حاکی از علاقه ویژه آنها به رمضان دارد: «ماه رمضون رهد؛ روزه خور ریس سیاه» یعنی: ماه رمضان رفت و روسیاهی برای روزه خوار باقی ماند.

فطیر و یوخه؛ رمضان را شیرین‌تر می‌کنند

پخت انواع غذاهای خاص ماه مبارک رمضان در شهرها و روستاهای چهارمحال و بختیاری به شیوه های سنتی همچنان ادامه دارد.

در شهرستان سامان قبل از ورود به ماه مبارک رمضان و زمانی که می‌خواهند به استقبال ماه مبارک رمضان بروند، پخت

نوعی شیرینی نذری به نام «یوخه» مرسوم است.

نان یوخه توسط زنان مناطق شهری و روستایی این شهرستان در منازل پخته شده و حلوایی تهیه شده از محصولات طبیعی تولیدی در سامان شامل: شیره انگور، روغن حیوانی، آرد گندم و برنج معطر شالیزارهای اطراف زاینده رود، مغز بادام و گردو تهیه و در بین همسایگان و اقوام توزیع می‌شود.

پخت فطیر یا کاکولی نیز در سامان و سایر نقاط استان از قدمتی طولانی برخوردار بوده و در هر منطقه با سبک و شیوه‌ای خاص پخته می‌شود.

کاکولی پزون رسمی دیرینه در چهارمحال و بختیاری است که در سرتاسر استان، به ویژه سامان، فرخ شهر، شهرکرد و بروجن رایج است که در بروجن این نان را کپچی می‌نامند.

شامگاه 27 رمضان تقریبا در تمامی شهرهای استان، کاکولی پزان انجام شده و در این شب هر خانواده با توجه به بضاعت مالی و برآورده شدن حاجت و استجابت دعا به پخت کاکولی و توزیع آن بین مردم می‌پردازد.

فطیر یا کاکولی نوعی نان است که خمیر آن از شیر، آرد و خشکبار(گردو،کشکش، بادام) تشکیل شده و قبل از پخت، بر روی این نان زرده تخم مرغ، گلرنگ، زعفران، زیره و کنجد زده می‌شود و در تنورهای گلی آن را می‌پزند.

«درشتی» یکی از انواع مختلف نان‌های محلی شهرستان کوهرنگ است که با ترکیبات نباتات دارویی منطقه مانند آویشن، شنبلیله و سایر گیاهان معطر پخته می‌شود.

درشتی نان گردی کوچکی است که از ترکیب آرد کامل گندم، آرد جو، شیر، کشک، شنبلیله، کنجد و آویشن در مناطق مختلف شهرستان کوهرنگ توسط زنان عشایر پخته می‌شود.

در سال‌های اخیر بسیاری از نانوایان شهرهای استان به مناسبت ماه مبارک رمضان به جای پخت نان معمولی، نان‌های سنتی نظیر فطیر(فتیر)کاکولی، کپچی و درشتی می‌پزند.

علاوه بر شیرینی‌های یاد شده، پخت انواع آش‌های محلی با استفاده از سبزیجات و حبوبات خاص هر منطقه نیز بخشی از سنت‌های مربوط به ماه رمضان به حساب می‌آیند.

چهارمحال و بختیاری به خاطر داشتن مراتع و پوشش گیاهی مختلف دارای گیاهان دارویی و معطر مختلفی است، از این رو توجه به پختن آش‌ها با استفاده از این گیاهان دارویی و کوهستانی در مناطق مختلف امری مرسوم است.

این استان آش‌های مختلفی دارد که دستور پخت بعضی از آنها فقط زنان مناطق مختلف می‌دانند و این در حالی است که پختن آش‌ها در ماه مبارک رمضان و نذر و توزیع آن در بین مردم از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

پختن نوع بسیار خوش طعمی از شله زرد با استفاده از برنج محلی و مغز بادام مامایی در شهرستان سامان، پختن آش‌های محلی مانند آش دوغ، آش رشته، آش برگ، آش کشک و سایر آش‌ها و تلاش جهت توزیع آن در میان همه مردم و به ویژه نیازمندان از سنت‌های فراموش نشده در این استان است.

تهیه و پخش حنا در عصر روز 27 رمضان درامامزادگان حلیمه و حکیمه خاتون شهرکرد یکی دیگر از آداب و رسوم این ماه است.

بر اساس این آئین دیرینه، کسانی که نیت و حاجت مشترک دارند حنا را که به شکل‌های گوناگون تزئین شده در بین زائرین تقسیم می‌کنند.

آداب روزه داری

آداب و رسوم ویژه ماه مبارک رمضان همواره وجود داشته و چون ریشه در فرهنگ غنی و اصیل اسلامی دارد نه تنها در گذر زمان دچار خللی نشده، بلکه روز به روز بر عظمت آن افزوده شده و مردم با شوق هر چه تمام به این آداب و سنن عشق می‌ورزند.

آداب ماه مبارک رمضان یکی از نمونه های زنده و بی نظیر فرهنگ عامه مردم مؤمن چهارمحال و بختیاری است که با ریشه های عمیق مذهبی همچنان تداوم یافته است.

برای نمونه به برخی از آداب و آئین‌های روزه‌داری و اهمیت قائل شدن برای ماه مبارک رمضان در استان اشاره می‌شود:

روزه پیشواز و استقبال از ماه مبارک رمضان یکی از سنت‌های دیرینه اسلامی است که در چهارمحال و بختیاری، اصرار عجیبی بر انجام این عمل وجود داشته و مردم با روزه اواخر ماه شعبان (یک یا چند روز قبل از ماه مبارک رمضان)، به استقبال ماه میهمانی خدا رفته و خود را برای حضور در این ضیافت پرفیض مهیا می‌سازند.

سحرخوانی و اذان و مناجات بر روی پشت بام خانه‌ها یکی از سنن زیبا و تقریبا‍ فراموش شده چهارمحال و بختیاری در ماه مبارک رمضان بوده که تا همین چند سال قبل هم تداوم داشته است.

تعطیلی کسب و کار در سوگ مولای متقیان از جمله سنت‌های پسندیده‌ای است که برخاسته از عشق و ارادت قلبی مردم استان به خاندان عصمت و طهارت بوده و بازارها، امور کشاورزی و سایر موارد مشابه در این زمان تعطیل ‌می‌شود.

رها کردن آب کشاورزی در 21 رمضان؛ به این صورت که کشاورزان آبیاری مزارع کشاورزی و باغ‌ها را تعطیل کرده و آب را به اصطلاح «مشاء» می‌کنند و منظور از این حرکت نمادین این است که آب، به حرمت عزای امام علی(ع)، در بیابان روان و رها شود تا سایر موجودات از آن بهره ببرند و منفعتی برای کشاورزان نداشته باشد.

پذیرایی از مؤمنین روزه دار با سنت حسنه افطاری، از دیگر آیین‌های مورد توجه در سراسر استان به شمار می رود که نحوه افطاری دادن و غذاها و شیرینی‌های خاص سفره افطاری در اغلب نقاط با هم تفاوت دارد.

جمع آوری کمک برای نیازمندان از دیگر رسوم ماه مبارک رمضان در چهارمحال و بختیاری است که افرادی به صورت ناشناس با جمع آوری مواد غذایی و سایر اقلام مورد نیاز مستمندان، آن را درون کیسه‌هایی گذاشته و به افراد نیازمند اهدا می‌کنند.

شبهای احیاء در میان مردم استان از اهمیت ویژه‌تری برخوردار بوده ودر این میان جامعه عشایری بختیاری به شب‌های احیاء توجهی خاص دارند.

در میان برخی از طوایف بختیاری فردی با صدای خوش ابیاتی از اشعار حزن انگیز با گویش اصیل بختیاری می‌خوانند و این مسئله هر شب در چادر و یا منزل یک نفر به صورت گردشی اجرا می‌شود.

در شب‌های ماه رمضان معمولاً در بین عشایر درگیری، اختلاف، و هرگونه برخورد کاهش پیدا کرده و امنیت افزایش می‌یابد.
در برخی طوایف در شب‌های جمعه ماه مبارک رمضان سوره‌های خاصی از قرآن کریم مانند: یاسین، الرحمن و جمعه خوانده شده و برای در گذشتگان طلب مغفرت می‌کنند.

ماه مبارک رمضان در چهارمحال و بختیاری ماه مهربانی‌ها و افزایش صمیمت ها بوده و ذوق و شوق مردم این استان در آستانه این ماه و تمام روزهای آن در نوع خود بی‌نظیر است.

انتهای پیام/ج