بحران پررنگ آب در ایران موقعیت طلایی است

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، احسان توکلی نبوی در نشست تخصصی " هژمونی در حوزه علوم به صورت عام و در موضوع آب به صورت خاص" اظهار داشت:ادبیات پیشین موضوع ما را به این سمت سوق می دهد که طی ادوار تاریخی، آب در شرق ایران دارای پایگاهی سوق الجیشی و در غرب ایران دارای جایگاهی اقتصادی بوده است.

وی افزود: همچنین سنجش شرایط کنونی کشور، غلبه نظام علوم فنی و مهندسی بر مسئله آب را نشان می دهد که با مطالعه و بررسی مسائل آب در خاورمیانه ملاحظه می شود که طی سال های 1381 تا 1388، 60 درصد از دریای سیاه توسط آب های زیرزمینی برداشت شده؛ همچنین در کشور ما نیز طی 10 سال گذشته اضافه برداشت آب زیرزمینی مساوی است با برداشت 75 سال متوالی از آب رودخانه زاینده رود.

این استاد دانشگاه لندن تصریح کرد: بررسی هایی از این دست می توانند عمق توجه به مسئله را برای ما شفاف سازند و اهمیت هژمونیک موضوع را آشکار می سازند.

وی ادامه داد: در واقع اهمیت موضوع درآنجاست که مسئله آب چگونه مطرح شود؟ و پاسخ به این سوال به طور مستقیم با نیروهای هژمونیک در ارتباط بوده و تحت تاثیر نمایندگان این طیف از افکار قرار می گیرد.

توکلی نبوی با بیان "یکی از مسائل مطرح در خصوص ارتباط بحران آب و هژمونی، سطوح بسیار متفاوت برداشت و فهم از این مسئله در مرکز و پیرامون کشور است"، گفت: تجارب جهانی نشان می دهد مسائل بحران ساز در کشورهای دیگر به مسئله ای عمومی در جای جای آنها تبدیل می شود و دورافتاده ترین مناطق نیز در جریان فهم عمیق مسئله و بحران های ایجاد شده قرار می گیرند.

وی افزود: جهت بررسی این امر در داخل کشور به این مثال توجه کنید. پرسشنامه ای با موضوع سنجش میزان شناخت اساتید حوزه آب نسبت به مسئله و بحران کنونی آب کشور به اساتید دانشگاه تهران و دانشگاه خوزستان ارسال گردید که یکی از سوالات آن در خصوص دریاچه ارومیه و طرح های احیای آن مطرح شده؛ نتایج نشان می دهد 68 درصد از اساتید دانشگاه خوزستان در جریان هیچیک از این اتفاقات نبوده اند و تعداد دیگری موافقت خود را با طرح های اینچنینی اعلام نموده اند. درحالیکه این رقم در دانشگاه تهران به 12 درصد ختم شده و نارضایتی تعدادی از اساتید نیز ملاحظه می شود. بنابراین لازم است تجارب و آگاهی های مرتبط با بحران آب و هر بحرانی که در کشور رخ می دهد، از مرکز (پایتخت ـ تهران) به حاشیه (استان های دیگر) انتقال پیدا کند و در سطوح متفاوت کشور انتشار یابد.

پژوهشگر مرکز آب و توسعه، دانشکده ی مطالعات خاورمیانه و آفریقا، دانشگاه لندن (SOAS)اذعان داشت: عدم وجود رابطه علوم با یکدیگر، مسئله دیگریست که سبب ایجاد نگاه هژمونیک فنی در مسائل آب شده و ناکارآمدی ظرفیت نیروهای فنی و بلااستفاده ماندن نیروهای دیگر علوم در حل مسئله آب را در پی دارد.

وی ادامه داد: تجارب بین المللی نشان می دهد بنیان های فکری متفاوت، نگرش‌های متفاوت و تحلیل‌های گوناگون عامل تعریف درست ماهیت و مسئله آب است و حل بحران جز با تعریف درست مسئله مقدور نخواهد بود.

توکلی نبودی با بیان " رابطه کارشناسان و جامعه هدف نیز تحت تاثیر نیروهای هژمونی قرار می گیرد"، گفت: تجربه برنامه ریزی برای یکی از مهمترین حوضه های آبریز استرالیا نشان می دهد که مدیران این پروژه برای حل مسئله این آبریزگاه اقدام به تغییر روابط میان کارشناسان و ساکنان حوضه نمودند و پس از جلب تایید جامعه هدف، تایید پارلمان نیز برای اجرای پروژه به دست آمد.

وی افزود: استفاده از روش های بین رشته ای، طرح مسئله بر اساس اجماع جمع، ورود دموکراتیزه به مسئله یا استفاده از شیوه های گفتمانی و روش های مشارکتی، تنها می تواند برخی از روش های مطرح باشد. دیدگاه هژمونیک راه های ورود به مسئله را به آن سو سوق می دهد که گلوگاه و دروازه ورود و خروج را جهت محدودسازی، کاملا تحت تسلط داشته باشد. گفتمان حاکم بر جامعه نیروی هژمونیک دیگری است که هدایتگر انتخاب نوع ورود به مسئله محسوب می شود و این امر اهمیت سیر تحول این گفتمان در سطح کشور را آشکار می سازد.

این پژوهشگر با بیان :در این میان رسانه نیز از نقشی هژمونیک برخوردار است"، اظهار داشت: غلبه رسانه های حاکم بر جامعه، بستر ساز خلق ذهنیات گوناگون برای افراد جامعه است.

وی افزود: مطالعه ای که در این خصوص انجام شده، بررسی ایرانیانی است که در خصوص مسئله آب با رسانه های اراتباط جمعی گفتگو و همکاری داشته اند. نتایج نشان می دهد اغلب این افراد در رشته های عمران و محیط زیست بوده اند. تحقیقی مشابه در کشور استرالیا نشان می دهد که علوم اجتماعی از جمله تاریخ، علوم سیستمیک، بازرگانی، علوم استراتژیک و اقتصاددانان بیشترین گفتگو را در مورد مسائل آب با رسانه ها داشته اند؛ این در حالیست که بدون داشتن طیفی رنگین کمانی از تخصص های مهندسی و علوم اجتماعی، هرگز هژمونی از درون سیستم ها شکل نخواهد گرفت و لازم و ملزوم ما را آنگونه که شایسته است در طرح مسئله و حل مسئله مشخص نخواهد ساخت. در همین مثال قابل ذکر است کشور استرالیا با تشکیل این طیف رنگین کمانی به درستی از بحران آب خود عبور کرده و نتیجه ی تجربه ی این کشور به الگویی جهت حل بحران آب ایالت کالیفرنیا تبدیل شده است.

توکلی نبودی خاطرننشان کرد: در نهایت باید دانست با چنین بررسی هایی، مسئله و بحران آب برای کشور ما بسیار پررنگ است اما باید توجه داشت این بحران نباید به نوعی اتلاف این موقعیت منجر شود.

وی ادامه داد: چنین موقعیت طلایی می تواند در جهت اصلاحات سیستمی نظام آب کشور ما مورد استفاده قرار گیرد و این در صورتی مقدور خواهد بود که ابتدا به سرعت گذشته توسعه ای خود را نقد کنیم و از نتیجه ی حاصل از آن، به حل بحران آب بپردازیم. بنابراین در راستای تحول اکوسیستم نگرش به مسئله آب، به نگاهی چند بعدی و ساخت گروه هایی متنوع نیاز داریم تا ابتدا مدیریت منابع انسانی در حوزه آب را مطرح کنیم و سپس با دموکراتیزه کردن فضای کنشگری علمی در حوزه آب ایران، استفاده از روش های مشارکتی بر پایه اعتمادسازی و بهره گیری از خلاقیت جمعی از بحران عبور کنیم.

انتهای پیام/