آنهایی که میتوانند کوهها را بالا بروند، از صخره ها گذر کنند، وارد غار شوند، بام روستاها و مناطق گردشگری را با طی کردن تپههای بلند ببیند. چشم دارند تا رنگارنگی طبیعت را ببینند، گوش دارند تا صدای آب و باران و حتی راهنمایی راهنمایان را بشنوند. آسوده می توانند هر مانعی را رد کنند. در هر هتلی اقامت داشته باشند و به هر کجا که اراده می کنند، بروند.
اما در ایران روز جهانی گردشگری برای اقلیت پر جمعیتی به نام معلولان معنایی ندارد. سفر و گردش آنها محدود است آن هم به این دلیل که دیده نمیشوند تا برایشان راهها هموار شود. چه آنهایی که با ویلچر جا به جا می شوند، چه نابینایان و ناشنوایان و چه معلولان ذهنی.
مهمترین کاخ موزهها و بناهای تاریخی ایران برای ورود گردشگران معلول مناسب سازی نشده است، این افراد باید خود را به سخت ترین شکل ممکن به بناهای تاریخی برسانند و از آنجا به بعد با کمک افراد دیگر شاید بتوانند پله ها را طی کنند. به کمک دیگران اطلاعات راهنمای تور را بشوند، به کمک دیگران متوجه اشیای موزهای و ... شوند.
برخی دیگر باید رنج سفر را به جان بخرند و یا عطایش را به لقایش ببخشند چون اتوبوس ها و فرودگاه و تاکسی هایی ویژه آنها ساخته نشده که هیچ حتی مناسب سازی هم نشده است.
گردشگران نابینا در فرودگاهها و یا اماکن عمومی مرتبط با سفر نمیتوانند متوجه هشدارها شوند چون سیستم آلارمی برای آنها تعبیه نشده است، راهنمایان گردشگری فقط حرف میزنند هیچ وسیلهای برای درک اطلاعات آنها ویژه ناشنوایان از اشیای موزه ای آن هم به صورت بریل وجود ندارد. اگر راهنما اطلاعات بیشتری درباره موزهها و یا مناطق طبیعی بدهد ناشنوایان نمیشنوند. نابینایان نیز اگر بشنوند نمی توانند ببینند و بخوانند. آنها که می توانند بخوانند و بشنوند نمی توانند پله های بلند و زیاد مراکز تاریخی و گردشگری را طی کنند.
کسی متولی گردشگری معلولان نیست. سازمان میراث فرهنگی در کمیتههای برنامه ریزی خود، هیچ جایی را برای معلولان در نظر نگرفته است.
محمد اسماعیل شیخ قرایی مدیر عامل انجمن معلولان پارس هم این مسئله را تایید میکند. او که به همراه خادم حسینی مبتکر «پاراتور» هستند از اینکه گردشگری برای معلولان تعریف نشده اسـت، دل پردردی دارد و به خبرنگار مهر میگوید: ده درصد هر جامعهای از نظر سازمان ملل دارای جمعیت معلول است. با این که در ایران آمار دقیقی از تعداد معلولان نیست اما می توان حدس زد که ایران دارای حدود 8 تا 10 میلیون معلول است که در میان آنها معلول جسمی حرکتی و حتی ذهنی وجود دارد.
شیخ قرایی و همکارانش در انجمن معلولان پارس تنها به معلولان جسمی و حرکتی خدمات می دهند و در کنار خدماتشان سعی میکنند آنها را به تورهای گردشگری ببرند تورهایی که باید از چند روز قبل چند نفری رفته و شرایط را بررسی کرده باشند.
آنها از سال 92 تا کنون 11 تور گردشگری برگزار کردهاند. یکی از این تورها به سمت زنجان و موزه مردان نمکی بوده است. این همه راه گروهی از معلولان جسمی و حرکتی راه تهران و زنجان را طی می کنند برای دیدن جاذبه های گردشگری زنجان اما وقتی به موزه مردان نمکی که مهمترین جاذبه زنجان است میرسند، خراب بودن آسانسور باعث می شود، آنها ناکام مانده و بخشی از این سفر را از دست بدهند. دیدن میراث جهانی زنجان یعنی گنبد سلطانیه نیز به سختی انجام شد.
سنگ فرش های محوطه این میراث جهانی راهی برای عبور ویلچر آنها نداشت. تور تهران گردی آنها نیز با مشکلات کمی همراه نبوده است. آنها وقتی به برج طغرل رسیدند، پله های این بنا هیچ رمپی را برای عبور آنها نداشت. همراهان معلولان ویلچر آنان را به سختی از پله ها عبور می دادند.
موزه ملی ایران یکی از مهمترین جاذبههای تاریخی وگردشگری تهران است که همه گردشگران خارجی حتما بازدید از این موزه مادر را در برنامه هایشان می گذارند اما در این موزه معلولان نمی توانند از پله ها بالا بروند، ناشنوایان نمیتوانند اطلاعات راهنما را بشنوند.
هنوز موزه مادر جایی برای ورود گردشگران معلول نیست. این مشکل را بسیاری از بناهای دیدنی دیگر نه فقط در تهران بلکه در کشور دارد. آنها حتی در سفرهای هوایی نیز دچار مشکل هستند. این درحالی است که دستورالعمل اجرایی حمل و نقل هوایی معلولان و توانخواهان اردیبهشت سال 92 مصوب شد اماسازمان هواپیمایی خود را مسئول اجرایی کردن آن نمی داند.
شیخ قرایی میگوید: در این دستورالعمل وظایف فرودگاهها در هنگام پذیرش معلولان به تفکیک نوع معلولیت نوشته شده و به تمام فرودگاههای کشور نیز ابلاغ شده است. حتی این نکته ذکر شده است که باید صندلی مخصوص معلولان حرکتی در هواپیماها تعبیه شود. اما اکنون در هیچ هواپیمایی چنین امکانی که وجود ندارد هیچ. جای مسافران توانخواه را نیز با صندلی پر کرده اند تا مسافر بیشتری در هواپیما بنشیند.
هتلهای کشور نیز آن طور که شیخ قرایی می گوید طبق استاندارد جهانی ساخته نمی شوند. درحالی که در هتلهای پر ستاره می بایست اتاق هایی برای معلولان در نظر گرفته شود حتی مشخص شده که در سرویس های بهداشتی باید با عرض 80 سانتی متر در نظر گرفته شود که معلول به راحتی بتواند تردد کند. اما کدام یک از اتاق هتلهای کشورمان چنین امکانی را به معلولان می دهد؟
مسلم است که گردشگران معلول نمی خواهند در سفر زحمتی برای دیگران داشته باشند اما بی تدبیری و نداشتن برنامه ای برای سفرهای آنان باعث شده تا آنها نتوانند از جاذبه های گردشگری شهرهای ایران بهره ای ببرند.
آیا بهتر نیست در روز جهانی گردشگری فکری هم به حال گردشگران معلول شود؟ این اقدامات هزینه زیادی نخواهد داشت. گذاشتن رمپ با قابلیت جابجایی، هیچ اثر تاریخی را خدشه دار نمیکند. باز کردن راهبند عبور موتورسوارها آن هم برای زمانی که معلولان میخواهند تردد کنند، به طور موقت سخت نیست. نوشتن اطلاعات بیشتر برای اشیای موزهای ناشنوایان را محتاج به شنیدن و انتقال اطلاعات راهنمایان موزهای نمیکند. نابینایان با استفاده از متون بریل خودشان میتوانند اطلاعاتی از جاذبه های گردشگری به دست بیاورند. بسیاری از این کارها نه هزینه دارد و نه کار غیر قابل انجامی است. فقط کمی تدبیر می خواهد.