به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»؛ مسئله تمدن اسلامی همواره دغدغه ای در نزد نخبگان دینی و جوانان انقلابی متدین بوده است. این دغدغه در سالهای اخیر جدیتر شده و نیروهای انقلاب را به خود مشغول ساخته است. در این بین سیاستهای دولتهای مختلف و اقداماتشان که تاثیرات به سزایی در جامعه گذاشته و می گذارد، مسئله تمدن اسلامی را هم در چنگال تاثیرات خود گرفته و خواهد گرفت. از این رو بر آن شدیم تا تاثیرات مثبت و منفی سیاستهای مختلف دولتهای گذشته را بر روند و حرکت تمدن اسلامی، همراه با دکتر محمد صادق کوشکی، استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران مورد بررسی قرار دهیم که در ذیل آن را مشاهده میکنید.
ذائقه امام از اسلام و انقلاب، اسلام تمدنی بود
تسنیم: اساسا مسئله و دغدغه تمدن اسلامی و اسلام تمدن ساز چه جایگاهی در منظومه فکری امام راحل و امام خامنه ای دارد و چرا این دغدغه در سالهای اخیر بسیار بیشتر شده است؟
کوشکی: اگر کسی سیر اندیشه ای حضرت امام را از مقطعی که ایشان کتاب کشف الاسرار را نوشتند تا مقاطع پایانی حیاتشان بررسی کند، می بیند که امام هم در این زمینه تصریح داشته اند و هم نگاه ایشان به انقلاب و اسلام یک نگاه تمدنی است آن هم در ابعاد بشری و انسانی یعنی ایشان تمدن و اسلام را متوقف و محصور در مسلمین نمی دانستند بلکه ذائقه شان این است که این تمدن و اسلام را برای انسان و بشریت می دانند. البته ایشان داعیهای هم نداشتند که این تمدن به صورت صد در صد قبل از غیبت محقق میشود اما نگاه ایشان به انقلاب اسلامی نگاه تمدنی است و مقام معظم رهبری هم که تصریح مفهومی و علنی و رسمی پیرامون این مسئله داشته و با شفافیت آن را بیان کردهاند. اما حالا چرا این شفافیتی که در کلام رهبری هست در کلام امام نبوده به این دلیل است که طبیعتا هر چقدر جامعه رشد میکند و ما از ابتدای انقلاب فاصله میگیریم عملا ظرفیتها برای طرح این مباحث کلان بیشتر میشود یعنی در مقطعی که هنوز انقلاب شکل نگرفته یا ما تازه شاهد سقوط پهلوی هستیم و کشور درگیر تنشهای اولیه انقلاب است و...اگر امام در این شرایط خیلی از تمدن سخن میگفتند خیلی مفهوم نمیشد اما الان وقتی 3سه دهه از انقلاب میگذرد؛ این ظرفیت و کشش تازه دارد به تدریج ایجاد می شود، امروزه جامعه و نخبگان و مسئولین در حال تمرین این هستند که به تدریج با مفهوم تمدن اسلامی آشنا شوند.
دولتها بعد از بحرانهای اوایل انقلاب افق تمدنی نداشته اند
تسنیم:آیا دولتها ضرورت توجه به تمدن اسلامی را فهم کرده اند یا نه؟
کوشکی: نه؛ البته دولتها در اوایل انقلاب درگیر بودند اما از زمان آغاز دولت سازندگی توقع بر این بود که نگاه تمدنی به انقلاب اسلامی پررنگتر شود اما عموما آن دولتها مشغول روزمرگی بوده اند و تمرکز امورشان را بر امور روزمره قرار دادهاند؛ یعنی ما افرادی که افق تمدنی و درک تمدنی داشته باشند، کم داشته ایم و عموما دولتها عملیاتی و کار راهانداز امور روزمره بودهاند حتی کار راهانداز راهبردی هم نبودهاند. برخی از این انسانها بر اساس روابط روی کار آمدهاند و برخی دیگر برای جناح بندیهای سیاسی آمده اند.
تسنیم: آیا در قانون گذاریها، برنامههای کلان دستگاههای تصمیمساز و تصمیمگیر به گونهای بوده که دولتها را به سمت توجه به تمدن اسلامی سوق دهد یا نه؟ برای مثال آیا اسناد بالادستی و.. به این شکل بودهاند که دولتها را به این سمت سوق دهند یا اینکه بیشتر کمک میکردند دولتها دچار روزمرگی شوند؟
کوشکی: نه؛ در هیچ کدام از عناصر دولتی حتی درک درستی از مفهوم تمدن دینی شکل نگرفته، این مفهوم تازه در برخی عرصه های علمی و پژوهشی دارد مورد بحث قرار می گیرد. برای برخی اسناد بالادستی که زیر نظر مقام معظم رهبری نبودهاند هم عموما این مبحث نه دغدغه بوده و نه مطرح بوده زیرا غالبا آن اسناد را کارشناسانی نوشته اند که فهم درستی از تمدن اسلامی نداشته اند.
جای نیروهای فکری در دولت نیست
تسنیم: اگر نیروهای دولتی را تفکیک کنیم، یک عده نیروی اجرایی اند و یک عده نیروی فکری، آیا در طول انقلاب این نیروهای دولتی دورنمایی از افق تمدن اسلامی داشته اند یا نه؟
کوشکی: جای نیروهای فکری در دولت نیست بلکه جای آنها در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی و... است اما این نیروهای فکری کسانی اند که بدنه حاکمیت را می سازند و بدنه کارشناسی را مبتنی بر اندیشه خودشان می سازند و این بدنه کارشناسی که تربیت شدهی آن اندیشمند هستند به بدنه دولتی و.. می روند. اگر یک متفکر به عرصه اجرایی برود کار را خراب خواهد کرد زیرا که دولت فقط وظیفه اجرا دارد و طراحی راهبرد و سیاست کلان وظیفه دولت و مجلس نیست. دولت از اسمش پیداست که قوه مجریه است و مجلس هم قوه مقننه است اما به هر حال دولت نگاه تمدنی به انقلاب اسلامی را پیگیری نکردهاست.
هیچ کدام از مشاوره های روسای جمهور نیروی فکری نیستند
تسنیم: اگر قدری مصداقی تر بحث کنیم، یک قسم از نیروهای فکری که نقش برجسته ای داشته و دارند، مشاورین روسای جمهورها بوده و هستند، در واقع غالبا و عمدتا منشا جهت گیریها و اعمال روسای جمهور، جهان فکری مشاورین اصلیش است، از دولت دوره آقای هاشمی تا الان مشاورین مطرحی که به عنوان بازوان این آقایان بوده اند از آقای سعید حجاریان و حسین مرعشی تا محسن رنانی و اسفندیار رحیم مشائی و محمود سریع القلم، نسبت جهان فکری این افراد با تمدن اسلامی چگونه بوده؟ آیا تمدن سوز بوده یا تمدن ساز؟
کوشکی: هیچ کدام از مشاورین روسای جمهور، نیروی فکری محسوب نمی شوند و اطلاق این عنوان به آنها اشتباه است. اینها عموما یک مدرکی گرفته اند و غالبا مباحثشان بی مایه است. سعید حجاریان نیروی فکری محسوب نمی شود بلکه تئوریسین یک حزب است و دیگرانی را هم که نام بردیددر حد اطلاق عنوان نیروی فکری نیستند. وقتی دولت افق تمدنی ندارد خب باید بالاخره به یک سمتی حرکت کند و برود و یک تمایلاتی امکان دارد در دولت برای حرکت به یک سمتی باشدکه یک نفر می آید این تمایلات را تئوریزه می کند مثلا اینکه یک کسی قصد دارد یک کاری را انجام دهد و دنبال بهانه ای می گردد که فردی می آید این بهانه را ایجاد می کند. دولت آقای خاتمی می خواست غرب گرایی کند و دنبال کسی می گشت که این غرب گرایی را تئوریزه کند. دولت آقای روحانی می خواهد به سمت خاصی حرکت کند، دنبال کسی می گردد که این حرکت را تئوریزه کند. اینکه یک دولتی از قبل تصمیم گرفته که به جهت مشخصی حرکت کند یک تصمیم از پیش تعیین شده است و بر اساس فکتهای علمی و کار فکری هم نبوده است بلکه دوست داشته اند و براساس امیالشان بوده است.
تسنیم: یعنی امکان دارد که یک عده انسان که لباس روحانیت داشته و با معنویات مانوس بوده اند براساس امیال و هوی و هوس تصمیم بگیرند و رفتار کنند؟
کوشکی: نه اینطور نیست، اتفاقا امام یک تقسیم بندی دارد به نام اسلام آمریکایی و می گوید که خون دلی که من از دست بعضی از این روحانیون خورده ام از دست هیچ کسی نخورده ام. صرف پوشیدن لباس روحانیت دلیل بر هیچ چیزی نمی شود، تقی زاده هم لباس روحانیت پوشیده بود در حالیکه پدر غرب گرایی در ایران بود.
تسنیم: اساسا موانع فهم دولتها چیست؟ آیا تفکر لیبرالی آنهاست یا عمل زدگیشان است یا التقاطی فکر کردن است یا اساسا نتوانسته ایم نیروی فکری تربیت کنیم؟
کوشکی: همه اینها که گفته شد درست است بعلاوه اینکه اساسا نیروی فکری تا به حال نداشته اند.
تسنیم: سابقه و نقش مراکز تصمیم سازی و تصمیم گیری دولتی و حکومتی مثل مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص و... در جهت توجه به تمدن اسلامی تا به حال چه بوده است؟ آیا توانسته اند کار درخور و شایسته ای کنند یا مانع تراشی بیشتری کرده اند؟
کوشکی: هیچ سابقه ای نداشته اند و تا به حال هیچ کاری در این جهت نکرده اند و بیشتر بنگاه ترجمه بوده اند. مشکل ما این است که اگر به آدم هایی که در مجلس و دولت و... هستند حتی اگر برنامه تمدن دینی را آماده بکنید و بدهید، آن را نمی فهمند زیرا تربیت شده علوم غربی هستند.
ویژگی اصلی برای پیشبرد انقلاب، تربیت نیروی فکری است
تسنیم: به عنوان سوال آخر، دولتی که نقش پر رنگ توجه به تمدن اسلامی را در پیشبرد انقلاب بداند باید چه ویزگیها و مولفه هایی داشته باشد؟ برای مثال وقتی دولتی مثل آقای روحانی میان جمهوری اسلامی با انقلاب اسلامی تفکیک می کند و می گوید انقلاب اسلامی به عنوان صادرکننده آرمانها و ارزشها، هزینه بردار است و ما انقلاب کردیم که جمهوری اسلامی شویم و دیگر نباید به آن انقلاب صادرکننده بازگردیم و... باید با چگونه با این دولت و طرز فکر برخورد شود؟
کوشکی: مهم ترین ویژگی دولتی که فرمودید این است که نیروهایش و وزرایش و مدیرانش و... باید توسط اندیشمندان انقلاب اسلامی تربیت میشدند. درمورد مثالی هم که عرض کردید باید بگویم که این آقایان نگاه سطحی دارند و اگر به آنها بگویید که بیایید و چند دقیقه به صورت علمی آن را توضیح دهید، قادر نخواهند بود.
پایان پیام/