انتقاد شاعران از انفعال در اجرای منویات رهبری در حوزه شعر/ محدثی‌خراسانی: نظام فرهنگی ما «فلج» است
بخش دوم میزگرد «تأثیر شب شعر نیمه رمضان بر جریان شعر انقلاب» به چرایی اجرایی نشدن منویات رهبر معظم انقلاب در حوزه شعر اختصاص داشت. در این بخش شاعران ضمن اننقاد از نگاه مسئولان به شعر، خواستار تشکیل کارگروه یا ستادی در این زمینه شدند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نیمه ماه مبارک برای هر شاعر انقلابی یادآور لحظات خوشی است که بسیاری آن را چشیده‌اند و بسیاری دیگر در آروزی درک آن هستند. حضور رهبر معظم انقلاب در میان شاعران و اهل قلم، مربوط و محدود به سال‌های اخیر نیست، ایشان به روایت خود شاعرانی چون اخوان ثالث و امیری فیروزکوهی، پای ثابت برخی از انجمن‌ها در مشهد و بعد در تهران بودند. دیدار شاعران با ایشان در دوره ریاست جمهوری و در زمان رهبری نیز ادامه داشت و مشغله‌ها مانع حذف این نوع جلسات نشده است. هرچند البته استمرار این نوع جلسات خود پیام دیگری غیر از ادب‌دوستی رهبر معظم انقلاب دارد و آن اهتمام ویژه ایشان به شعر به عنوان یک میراث ملی و استفاده از تمامی ظرفیت‌های ادبی کشور در مقوله شعر انقلاب و متعهد است.
در دوره رهبری ایشان طبق سنتی چند ساله شاعران در نیمه ماه مبارک گرد هم آمده و برخی از آنها تازه‌ترین سروده‌های خود را در محضر رهبر انقلاب قرائت کرده و در نهایت، سخنان رهبر معظم انقلاب درباره شعر و جریان‌های ادبی در کشور حسن ختام مجلس است. حال باید دید این نوع جلسات از منظر اهالی شعر چه تأثیراتی در این زمینه داشته است. جریان‌های شعری شکل گرفته پس از این دیدارها کدام‌اند؟ برگزاری چنین جلساتی در تقویت جریان شعر انقلاب چه تأثیراتی را داشته است؟ آیا تاکنون تلاشی در جهت جامه عمل پوشاندن به بیانات رهبر معظم انقلاب درباره شعر صورت گرفته است؟ اگر نه؛ چه شخص یا نهادی مسئولیت این امر را برعهده دارد: وزارت ارشاد، حوزه هنری و یا خود شاعر؟
با توجه به سؤالات مطرح شده، میزگردی با عنوان «تأثیر شب شعر نیمه رمضان بر جریان شعر انقلاب» با حضور مصطفی محدثی خراسانی، فاطمه نانی‌زاد، عارفه دهقانی، بشری صاحبی، آرش براری، حامد خاکی و حسین صیامی در خبرگزاری تسنیم برگزار شد. بخش نخست این میزگرد به طرح تجربیات شخصی شاعران از حضور در دیدار با رهبر معظم انقلاب و یا بیانات ایشان در رویه شعری خودشان اختصاص داشت که چندی پیش در تسنیم منتشر شد. بخش دوم و پایانی این میزگرد به دستاوردهای جلسات نیمه رمضان اختصاص داشت. در این بخش شاعران حاضر ضمن انتقاد از رویه حاضر در بخش فرهنگ و به ویژه نگاه مسئولان به شعر، از ضرورت تشکیل ستاد و یا جریانی به منظور عملیاتی کردن بیانات رهبر معظم انقلاب درباره شعر سخن گفتند. محدثی خراسانی در این زمینه با بیان اینکه تمام حرکت‌های انجام شده در حوزه شعر انقلاب طی سال‌های گذشته، فردی بوده است، از فلج بودن فرهنگ در کشور سخن گفت. بخش دوم این میزگرد به شرح ذیل است:
*تسنیم: در هر سال جلساتی با حضور مقام معظم رهبری برگزار شده است. ایشان در هر جلسه نکاتی را درباره شعر انقلاب فرموده‌اند. به نظر شما تا چه حد این نکات و اشارات ایشان عملیاتی شده و اگر نشده، کوتاهی از جانب چه کسی بوده است: شاعر، وزارت ارشاد یا مراکزی مانند حوزه هنری؟
آرش براری: من تاکنون در جلسات شعرخوانی رهبر معظم انقلاب در نیمه رمضان متأسفانه حضور نداشتم؛ اما چند نکته با توجه به این جلسات می‌گویم. نخست آنکه ما باید قائل باشیم به اینکه چند ساعت وقت مقام معظم رهبری را می‌گیریم، یعنی ایشان برای شاعران وقت گذاشتند و سروده‌های شاعران را گوش می‌کنند. نکته در این است که باید توجه داشته باشیم که ما شاعران چه محصولی را در آن جلسه می‌خوانیم و چگونه از وقتی که ایشان در اختیار ما قرار داده‌اند، استفاده می‌کنیم. ایشان همیشه نسبت به شاعران لطف داشته و گفته‌اند که اگر زمان بیشتر از این هم باشد، وقت می‌گذارند، اما این خود شاعر است که باید به نوع محصولی که ارائه می‌دهد، آگاه باشد و دقت کند.
به طور کلی می‌توان این جلسات را به دو دسته تقسیم کرد؛ بخش نخست قسمت شعرخوانی است و بخش دیگر، صحبت‌های رهبر معظم انقلاب درباره شعر است که این بخش دوم، اصلی‌ترین بحثی است که در جلسات نیمه رمضان می‌توان از آن یاد کرد. الآن چند سال است که این جلسات برگزار می‌شود، مقام معظم رهبری هر سال صحبت‌هایی را در رابطه با شعر و وضعیت شعر در کشور می‌فرمایند و راهکار ارائه می‌دهند، نقشه راه مشخص می‌کنند، ولی در این چند ساله شاهد هیچ فعالیت یا به تعبیر ایشان، «اقدام عملی» برای شعر و جریان‌سازی در شعر انقلاب نبودیم. به نظرم می‌رسد برای اینکه این جلسات نتیجه‌بخش باشد باید کسانی که دست‌اندرکار جلسه هستند، یک ستاد عملیاتی مثل ستادهای دیگری که در موضوعاتی مانند اقتصاد مقاومتی در کشور تشکیل شود تا صحبت‌های ایشان درباره شعر عملیاتی شود. شعر نیز این پتانسیل را دارد.
«اقدام عملی» در حوزه شعر نداریم
به عنوان نمونه، رهبر معظم انقلاب فرمودند تعاریف شعر انقلاب مشخص شود. ایشان مشخصاً سال گذشته این را گفتند که شعر انقلاب فقط شعر درباره جبهه و جنگ نیست؛ شعرهای آیینی، عرفانی، مناجات و روضه هم جزو محدوده شعر انقلاب قرار می‌گیرد، کاملاً این را مشخص کردند. ایشان فرموده‌اند که شعر آیینی تنها شعر روضه نیست؛ شعر انقلاب، یمن، جبهه و ... جزو شعر آیینی است. اما کار خاصی برای جریان‌سازی در سروده‌های گفته شده در این زمینه دیده نمی‌شود. این وظیفه بزرگترهای شعر انقلاب است که برای اجرایی شدن صحبت‌های ایشان در حوزه شعر کاری انجام دهند. درباره این موضوع توضیح بدهند که اگر کاری صورت گرفته و ما نشنیده‌ایم، بگویند. شعرای هم سن و سال من حقیر واقعاً سردرگم هستند، یعنی ما می‌خواهیم کاری انجام دهیم، اما هیچ نقشه راهی نداریم. بزرگتران ما ساکت هستند و هیچ کاری انجام نمی‌دهند و اگر ما هم بخواهیم کاری انجام دهیم دیده نمی‌شود.
فاطمه نانی‌زاد: صحبت‌های مقام معظم رهبری در تأیید فرمایش شما عرض کنم، حرکت آفرین بوده ولی این حرکت‌ها فردی و خودجوش بوده و سازماندهی نداشتند. حتی اگر ما فردی هم حرکت می‌کنیم تأثیر خودش را می‌گذارد، ولی به هر حال موافقم باید یک حرکتی انجام شود. شاید ما خبر نداریم.
محدثی خراسانی: عده‌ای که میانه خوبی با شعر ندارند، تعبیرشان این است که چون مقام معظم رهبری خودشان اهل شعر و ادب هستند، بر حسب علاقه‌شان این جلسات را برگزار می‌کنند.یعنی به تعبیر این دسته از افراد، اگر با یک هنر دیگر ارتباط داشتند، شاید این جلسات برای آن هنر برگزار می‌شد. این سفسطه است و اصلاً هم هیچ مبنای ندارد. این وقت‌گذاری ایشان برای شعر دو دلیل عمده دارد؛ یکی اینکه نظام فرهنگی ما در ارتباط با شعر فلج است، یعنی اگر همین جلسات نبود، اصلاً محال بود که کارهای خیلی کوچک در وزارتخانه و حوزه هنری و جاهای دیگر در حوزه هنر انجام می‌شود، صورت بگیرد. دیگر آنکه بینش تاریخی ایشان و وقوفی که ایشان به عقبه‌های فرهنگی در طول قرن‌ها دارند، در این شکل‌گیری این جلسات مؤثر بوده است. از این روست که ایشان می‌فرمایند که شعر هنر و ثروت ملی ماست. می‌دانند که شعر چه نقش بی‌بدیلی در فرهنگ‌سازی، در انتقال فرهنگ و در جهت‌دهی هویتی ما داشته و کماکان هم دارد.
نظام فرهنگی ما نسبت به شعر بی‌توجه است
علاوه بر این، همانطور که می‌بینند نظام فرهنگی ما نسبت به شعر بی‌توجه است. یکی از اهداف برگزاری جلسات این‌چنینی با حضور شاعران این است که توجه مسئولان را به سمت این مقوله جلب کنند. من یادم هست که خودشان هرسال می‌گویند این نشست ما نمادین است. ایشان در طول سال انقدر شعر می‌خوانند و می‌شنوند و در واقع لذت می‌برند که دیگر نیازی نیست که سه یا چهار ساعت به صورت جداگانه وقت بگذارند. خاطرم هست در یکی از جلسات که آقایان صفارهرندی و مومنی بودند، تکلیف برایشان مشخص کردند و گفتند که شما هر چه می‌توانید در حوزه شعر کار کنید. حتی اگر بودجه اندکی داشتید، بدون تردید آن را خرج شعر کنید. تا این حد می‌دانند که نظام فرهنگی ما بی‌توجه به شعر است. می‌خواهم بگویم در ارتباط با شعر انقلاب هر کاری که صورت گرفته مبتنی بر عشق و علاقه و پشتکار خود شعرا بوده و نظام فرهنگی ما هیچ کاری انجام نداده است. وزارت ارشاد با آن همه یال و کوپال الان در ارتباط با شعر چه کاری انجام می‌دهد؟ یک شب شعری به اسم «جشنواره شعر فجر» برگزار می‌کند. هیچ راهبردی، سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری کلان که هدفمند باشد و کارشناسی شده، در ارتباط با شعر ندارند. حوزه هنری نیز برنامه‌ای ندارد. اگر در حوزه هنری کاری برای شعر انجام می‌شود، بخاطر علاقه‌ای است که علیرضا قزوه به شعر انقلاب دارد و شاعر انقلاب است. این مشکل اساسی ماست.
من در ارتباط با این نشست سالانه هم بارها به دوستان برگزار کننده گفته‌ام که دیدار در نیمه رمضان نباید جشنواره شعر باشد. قرار است این جلسات ویترین شعر انقلاب باشد. این جلسات را همه مردم حتی معاندین هم می‌بینند و در کمین هستند که اشکال بگیرند. شاعری یک سیر و سلوکی دارد. جوانی که یکی دو سال است قلم می‌زند چه دلیلی دارد وقت جلسه را بگیرد.
شما 20 شعر برجسته گفتمان ادبیات انقلاب اسلامی را در طول سال رصد کنید.کاری نداشته باشید که شاعر این شعر، جوان است یا پیشکسوت؛ شعر مدنظر باشد تا در واقع تصویری از شعر معاصر و شعر انقلاب در آنجا با قدرت و بزرگی تمام نشان داده شود.
براری: دیدمان نسبت به تشکیل ستاد اجرایی منویات رهبر معظم انقلاب، به دولت و وزارت ارشاد نباشد. بزرگان شعر مانند شما، آقای قزوه و دیگران هر سال در جلسات حضور دارید. چرا خود شما این کار را نمی‌کنید؟
محدثی خراسانی: به نظر من لازم است. من در مجله شعر همین بحث‌ها را در حد توان خودم مطرح کردم. اینکه صحبت‌های رهبر معظم انقلاب نباید رها شود و باید در این رابطه جهت‌گیری انجام شود.
براری: استاد این وظیفه چه کسی است؟
نظام فرهنگی ما فلج است
محدثی خراسانی: نکته همین‌جاست. نظام فرهنگی ما که ضمانت‌ها و پشتوانه اجرایی دارد، این کار را انجام نمی‌دهد. شاعران نیز از پس زندگی خود برنمی‌آیند که بخواهند ستاد تشکیل دهند. ستاد که صرفاً حرف نیست. ستاد پشتوانه، بودجه، ضمانت اجرایی، پیگیری، صرف وقت و هزینه و ... می‌خواهد. اینکه می‌گویم نظام فرهنگی ما فلج است، همین است. در واقع بخش محتوایی حرکت‌های بزرگ فرهنگی در کشور فراهم است، اما به لحاظ عملیاتی و اجرایی کسی نیست که پیگیری کند.
جای خالی منویات رهبری در ابیات بزرگان شعر انقلاب
حامد خاکی: ما متأسفانه در آثار بزرگترهای شعر نیز چنین رویکردی را نمی‌بینیم. متأسفانه اقدام و عمل به صحبت‌های مقام معظم رهبری در شعرهای این دسته از شاعران نیز دیده نمی‌شود.
نانی‌زاد: ببخشید استاد که این سوال مطرح می‌کنم، ما واقعاً تا چه زمانی باید نظام فرهنگی فلج را تحمل کنیم، این حرکت از کجا باید آغاز شود؟ به هر حال صرف اینکه نظام فرهنگی ما فلج است که خوب می‌دانیم که فلج است، از چه کسی مطالبه کنیم؟ و چه زمانی باید درمان شود؟
بعد از تصمیم‌گیری‌های یک‌شبه برای فرهنگ، فاتحه برخی از کارها خوانده شد
محدثی خراسانی: رسانه‌ها نباید این موضوع را رها کنند. در اینترنت نگاه کنید، 10 سال است این حرف‌ها را می‌زنم. اوج این حرف‌ها منجر به این شد که دولت قبل یک شبه تصمیم گرفت که قائم مقام شعر در وزارت ارشاد را ایجاد کند که نتیجه عکس داد. تمام آن کارهایی که معاونت فرهنگی ارشاد انجام می‌داد؛ اعم از انتشار سلسله کتاب‌های تکا، برگزاری باشکوه جشنواره شعر فجر و...، همگی بعد از آمدن قائم مقام بی‌پشتوانه فاتحه‌اش خوانده شد. قزوه تنها کسی است که یک تنه خودش در این زمینه فعالیت می‌کند. او عشق این کار را دارد. اگر پای درد و دلش بنشینید، می‌بینید که در همان حوزه هنری چقدر برایش کارشکنی می‌کنند. نظام عجیب قریبی که ما داریم در مسائل فرهنگی خودش کلی درد دل دارد.
عارفه دهقانی: ما سلسله جلساتی را به منظور پاسداشت مقام شاعران انقلاب داریم. خوب است که در کنار این جلسات، سلسله جلساتی نیز به منظور تبیین منویات رهبر معظم انقلاب در حوزه شعر و رویکردهای مختلف در این زمینه برگزار شود تا جریان‌سازی رخ دهد. جای این کار هست.
محدثی خراسانی: در شعر انقلاب هر کاری بوده فردی بوده است که جریانی نبوده است. در حوزه شعر هر کاری که انجام شده است، مبتنی برعشق و علاقه‌ای است که تک‌تک افراد داشتند.
دهقانی: ما شاعران که بودجه انجام این امور را نداریم، باید دنبال پشتوانه‌ای باشیم تا با کمترین هزینه این دست از اقدامات انجام شود.
*تسنیم: من فکر می‌کنم بخشی از این موضوع به دغدغه‌مند بودن خود شاعران هم بستگی و ارتباط دارد. هسته اولیه شعر انقلاب پس از پیروزی انقلاب در یک کانکس در حوزه هنری شکل گرفت که الان بعد از سالها شاعران آن مانند قیصر امین‌پور و سیدحسن حسینی شناسنامه و آبروی شعر انقلاب هستند.
محدثی خراسانی: کارهای کلان پشتوانه می‌خواهد. می‌شود در ابتدا با حضور چند شاعر کاری انجام داد، اما متأسفانه در گام بعد، این حرکت‌ها متوقف می‌شود. مثلاً شهرستان ادب یک مجموعه‌ای است که در حد توان خودش، ضمانت‌های اجرایی دارد و خودش می‌تواند الگویی در حوزه شعر باشد. چرا تاکنون موفق بود؟ به این خاطر که به جایی متصل شدند و بودجه‌ای گرفتند.
صاحبی: به نظر می‌آید آن چیزی که موفقیت را در حوزه شعر و فرهنگ به همراه دارد، طرحی است که پشتوانه فکری داشته باشد. مؤدب ایده شهرستان ادب را از 20 سال پیش داشت و امروز عملی شد و به نظرم واقعاً موفق هستند چرا؟ چون پشتوانه و پول دارند.
به جلسات نیمه رمضان به عنوان یک میهمانی نگاه نکنیم
براری: اگر قرار باشد این جلسات بیت رهبری هیچ دستاورد عملی نداشته باشد، خیلی مطلوب نیست. به نظرم یک نوع بی احترامی به این جلسات است، گویی تنها یک میهمانی برگزار شده است. باید اشعار بازخوانی و تحلیل شود. این دید جلسه شعر نگاه نکنیم. همانطور که در دیدارهای دیگر، مسئولان به ارائه گزارش کارهایی که انجام داده‌اند، می‌پردازند، اینجا هم باید یک شرح و گزارشی از کارهای انجام شده، ارائه شود. چرا ما این کار را انجام ندهیم؟ مگر رهبر معظم انقلاب به ما دستور ندادند و نقشه راه را مشخص نکردند؟ این شلختگی فرهنگی تا کی می‌تواند ادامه داشته باشد؟ مثلاً بگویند که ما از سال گذشته تا الان، این کارها را انجام دادیم، مثلاً تعریف شعر انقلاب را در اذهان عوض کردیم و گفتیم که شعر انقلاب فقط درباره 22 بهمن و جبهه و 13 آبان نیست.
عارفه دهقانی: الان یکی از مشکلاتی که در جشنواره‌ها وجود دارد، همین است. مثلاً می‌نویسند که شعر انقلاب با موضوع دفاع مقدس و ... . این باید عوض شود. اگر در این زمینه روشنگری صورت بگیرد، به تبع جشنواره‌ها و رویدادهای ادبی نیز رویکردشان تغییر می‌کند.
براری: یک ستادی تشکیل شود. هرچند پول هم برای این کار لازم است، اما این ستاد هزینه خیلی بر نیست. اگر هم هزینه‌بر باشد، بالاخره هستند کسانی که خالصانه و عاشقانه در این زمینه کار می‌کنند و هزینه متقبل می‌شوند. لازم است دیگر برای حوزه فرهنگ نیز چنین ستادی تشکیل شود؛ ستاد اقدام و عمل فرهنگی. تا کی درباره این موضوعات فقط صحبت کنیم. همه هدفمان از جلسات شعر رهبر انقلاب دریافت همان طیب الله انفسکم است؛ این اشتباه است که نگاهمان را تنها خلاصه به همین امر کنیم.
بیانات مقام معظم رهبری بدون برچسب و معطوف به تمام شعر فارسی است
صیامی: حداقل کاری که می‌شد در این سالها کرد این بود که براساس منویات ایشان، منشوری از شعر ارائه داد. جفاست در حد ایشان که صحبت‌هایشان را تنها محدود به شعر انقلاب کنیم. صحبت‌های مقام معظم رهبری بدون هرگونه برچسب انقلابی و ارزشی، بیشتر معطوف به شعر فارسی است. در این صورت اگر یک شاعر جوان و نوپا بخواهد کاری انجام دهد و نقشه راه نداشته باشد، به این منشور مراجعه کند. به نظرم در این زمینه جای خالی یک کار تحقیقی احساس می‌شود.
براری: حرف خوبی می‌زنند. مثلاً ایشان در این دیدارها از «شعر خوب» سخن می‌گویند، اما هنوز تعریفی براساس صحبت‌های مقام معظم رهبری درباره شعر خوب وجود ندارد. گمان شاعران شاید این باشد که شعر خوب باید در تراز صائب و بیدل باشد.
محدثی خراسانی: چندین سال است که مقام معظم رهبری در سخنانشان می‌گویند که شعر انقلاب به جایی رسیده است که می‌شود تعریف کرد و در این حوزه نظریه پردازی انجام داد و روشن کرد که مؤلفه‌های شعر انقلاب چیست و ... . ایشان مرتباً به این موضوعات اشاره می‌کنند، اما متأسفانه مغفول مانده است.
دهقانی: متأسفانه ما در حوزه نظریه‌پردازی و کارهای پژوهشی درباره شعر و به خصوص شعر انقلاب با کمبود منبع مواجهیم. گاهی شاعرانی هستند که منبع می‌خواهند و ما به جز منابعی مانند کتاب‌های دکتر شفیعی کدکنی اثر دیگری نداریم. به نظرم باید یک کتابی منتشر شود که یک بخش به فنون شعر بپردازد و در بخش دوم به بحث و بررسی صحبت‌های مقام معظم رهبری در این رابطه.
محدثی خراسانی: جای کارهای این‌چنینی بسیار خالی است. این نیازها و تشخیص ضرورت‌ها در جامعه ما بوده است و ما حدود 20 سال پیش احساس کردیم و در حد توانمان انجام دادیم. مثلاً با همکاری محمدکاظم کاظمی کتاب«روزنه»، «10 شاعر انقلاب» و... را منتشر کردیم.
صاحبی: البته این کتاب‌ها بیشتر مربوط به آن دوره است و به روز نیست.
محدثی خراسانی: هر طور که شما به این موضوعات بنگرید، بیشتر متوجه می‌شوید که آن حلقه مفقوده در نظام فرهنگی ما نیست. این هم بیشتر معطوف به حوزه شعر است، مثلاً شما در حوزه سینما چنین رویکردی را نمی‌بینید. شعر در حدی هست که معاونتی در ارشاد برایش تشکیل شود تا وضعیت بهتری پیدا کند. آیا اگر معاونت قرآنی در ارشاد تشکیل نمی‌شد، وضعیت فعالیت‌های قرآنی به این صورت بود؟
صیامی: ما جریان شعری مؤثری نداریم و تنها دستاویز شاعران این است که معروف شوند. ما جریان نداریم و انتظار داریم در این بی‌جریانی شاعران خوب شعر بگویند. نتوانستیم در این سالها جریان شعری بسازیم و انتظار داریم که فعالیتی هم در این زمینه صورت بگیرد.
براری: من بیشتر قائل به جریان هستم تا هدف. ما هدف‌گذاری نکردیم. اگر هدف‌گذاری بزرگان شعر، اقدام و عمل فرهنگی و منویات رهبری باشد، بهترین گزارش کاری‌شان، شعرهایی است که در آنجا خوانده می‌شود. این‌بار به جای اینکه به دنبال شعرایی باشیم که خوب شعر گفتند، شعرایی را بیابیم که تولید محتوا کردند و در راستای بیانات رهبر انقلاب شعر گفتند. این بهترین گزارش کار است.
نانی‌زاد: یکی از دلایلی که مطالبه در شاعران وجود ندارد، ناآگاهی در این زمینه است. اگر آگاهی باشد، مطالبه هم صورت می‌گیرد. بزرگان شعر در این زمینه آگاهی نمی‌دهند. صحبت‌های رهبر معظم انقلاب فقط در حد بخش خبری رسانه‌هاست و تمام می‌شود و جریان ندارد. شاید بعضی از شاعران خودشان پیگیری کنند و به صورت فردی ایجاد حرکت کند، اما به صورت کلی نیست.
انتهای پیام/
