یک سال درگیر بدهیهای انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس بودیم/ دستگاهی که قصد داشته باشد به ولنگاری فرهنگی بپردازد، اول باید خود را نقد کند
حفیظ‌الله رفیعی از دخالتهای دستگاههای مختلف در امر تولید تئاتر در حوزه دفاع‌مقدس می‌گوید و معتقد است در بدنه برخی نهادها برخلاف وظیفه، سلایق افراد است که موجبات کندی تولید یک اثر هنری می‌شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»، انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس که به عنوان یکی از متولیان تئاتر مقاومت و دفاع مقدس شناخته می‌شود در ماههای اخیر مورد انتقاد هنرمندان و دست‌اندرکاران هنر نمایش قرار گرفته‌اند. در حالی که حفیظ‌الله رفیعی، مدیرعامل این مجموعه در ظاهر امکانات مناسبی چون بودجه یا سالن برای اجرا در اختیار دارد. در چنین موقعیتی خبرگزاری تسنیم به سراغ مدیرعامل شناخته شده این مجموعه رفته و با وی گفتگویی مبسوط داشته که بخش نخست آن را می‌توانید در ادامه مطالعه کنید.
***
تسنیم: در مدتی که شما در مجموعه حضور داشتید هم اتفاقات خوب داشتیم و هم اتفاقاتی که مورد انتقاد هنرمندان بوده است. برخی اعلام کرده‌اند مطالباتی داشته‌اند که هنوز تعیین و تکلیف نشده است. قول و قرارهای شما با گروه‌ها به چه نحوی بوده است؟ آیا آنچه هنرمندان بیان می‌کنند بخشی از وظایف شما بوده یا فراتر از مفاد قرارهای شما بوده؟
رفیعی: اگر اجازه دهید من پیش از پاسخ به سوال شما مقدمه‌ای عرض کنم که درباره برخی مسائل در حوزه فرهنگی و هنری. یعنی باید یک چشم‌اندازی داشته باشیم از شرایطی که در آن حضور داریم. طی این سالهای اخیر مقام معظم رهبری به دو مساله مهم در حوزه فرهنگ اشاره داشتند. یک بحث نفوذ فرهنگی است و این مساله عمدتاً‌از عناصر بیرونی شکل می‌گیرد و یکی از مهمترین شگردهای دشمن در تکثیر و تسلطبر اوضاع است. دومین مطلب که اخیراً فرمودند موضوع ولنگاری فرهنگی است که به سیستمهای فرهنگی وشیوه‌ها و روشها در بحث مدیریتی نتیجه حاصل بازمی‌گردد. در بحث نفوذ عمدتاً رسانه‌ها از بیرون نظام و کشور و به شکل هدفمند نظام فرهنگی را نشان گرفته‌اند و عوامل داخلی در نقش کاتالیزور عمل می‌کنند. مصداقها هم کاملاً مشخص است، در سینما داریم، در تئاتر داریم. در اغلب هنرها به خصوص موسیقی بیداد می‌کند. انواع و اقسام الگوهای وارداتی غربی نیز در کف خیابان ما دیده می‌شود. اما موضوع اصلی ولنگاری فرهنگی در مراکز و سیستمهای فرهنگی ماست. وزارتخانه‌های متولی، سازمان تبلیغات، حوزه هنری و موسسه‌های فرهنگی چون بنیاد حفظ آثار، بنیاد روایت و ...؛ اینها مورد خطاب هستند که وظیفه سنگین‌تری به عهده دارند. عجیب این است که بعد از این فرمان هیچ یک از این نهادها واکنش یا دستورالعمل خاصی مطرح نکردند. این ممکن است طبیعی باشد؛ چون هر دستگاهی که قصد داشته باشد به این مساله بپردازد در ابتدای امر باید خود را نقد کند و از خودش شروع کند. این خیلی سخت است و باید چنین ظرفیتی در جامعه به وجود آید که نهادهای فرهنگی رأساً اقدام کنند.
دستگاهی که قصد داشته باشد به ولنگاری فرهنگی بپردازد، اول باید خود را نقد کند
اشاره مستقیم رهبری برمی‌گردد به آنجا که طرح و برنامه و ایده و چشم‌انداز و آینده‌نگری و تدبیر و درایت حاکم باشد؛ یعنی کجا. یعنی در بخش مدیریت. چقدر آشفتگی و نابه‌سامانی در مدیریتهای فرهنگیمان می‌بینیم. مصداقهایشان را می‌بینیم. لیکن تلاشی برای رفع و رجوع اینها متاسفانه وجود ندارد. معمولاً مدیر بالاتر این را گردن مدیر پایین‌تر می‌اندازد و در یک دوره او را قربانی می‌کند تا خودش را حفظ کند. همه کاسه و کوزه‌ها را گردن مدیران پایین‌تر می‌اندازد. بودجه مشخصی عموماً وجود ندارد. مثلاً در مرکز هنرهای نمایشی ناچار است بدهیهای چند سال گذشته را بپردازد. تا بدهی‌ها را صاف کند؛ همه دغدغه‌هایش همین می‌شود. در اینجا هنرمند هم معطل است و مدیر می‌بیند زمانش تمام شده است و باید برود. بنابراین برنامه‌ریزی اساسی نمی‌تواند انجام دهد. در بحث تولید هنوز ما آثارمان به آثار شایسته نرسیده است. هنوز در تئاتر دنبال نمایشنامه‌های قرن 17 و 18 هستیم. نمایشنامه‌نویس نداریم یا اگر داشته باشیم خاص هستند و برای حوزه خاصی می‌نگارند. برای همین کمی هم که داریم و به ندرت پیدا می‌شوند و شما در نقدهایتان به این مساله اشاره داشتید، برنامه خاصی نداریم.
تسنیم: شما بعد از آقای مسافرآستانه مدیرعامل انجمن شدید. آیا آقای مسافر بدهی سنگینی در مجموعه به جا گذاشته بودند؟
تا یک سال درگیر بدهیهای گذشته انجمن بودیم
رفیعی: ببینید، انجمن بهتر از مرکز است. البته ما بدهی داشتیم و تا یک سال درگیر بدهیهای گذشته انجمن بودیم. یعنی هنرمندان می‌آمدند و مطالباتشان را می‌خواستند و حتی کار به رسانه‌ها کشیده شد و اعتراض داشتند. سوابق این موضوع موجود است. مدیری که آمده دغدغه‌اش این بوده که مسائل گذشته را رفع و رجوع کند.
تسنیم: پس شما یک سال طول کشید تا بدهیهای دوره آقای مسافرآستانه را رفع و رجوع کنید؟
رفیعی: بله. همین طور است. فقط هم بحث بدهی مالی نبود. برخی برنامه‌ها بود که زمین مانده بود.
تسنیم: مثلاً چه برنامه‌ای در دوران آقای مسافر آستانه ناتمام وجود داشت؟
رفیعی: مثلاً یک سری برنامه‌ها در دستور کار انجمن بود مثل کانونها که راه‌اندازی شده بود؛ ولی روزی که ایشان رفتند کانونها معلق بودند.
تسنیم: شما در آخرین نشست خبری گفتید که قصد احیای کانونها را دارید.
رفیعی: بله. ما قصد داریم آنها را احیا کنیم و در برنامه‌های سال 95 هم آوردیم. می‌خواهیم به شیوه‌ای این کانونها را کم‌کم احیا کنیم که ناگهان مواجه با جریانی مواجه نشویم که نتوانیم از پسش برآییم.
تسنیم: پس چرا در این مدت احیا نشدند؟ چه مشکلی وجود داشته که در این چند سال حداقل کانون نمایشنامه‌نویسان به عنوان مهمترین رکن و البته مشکل مجموعه راه‌اندازی نشد؟
رفیعی: ببینید ما کار دیگری کردیم؛ یعنی کار را از جای دیگری شروع کردیم. گفتیم بنا را می‌گذاریم بر تولید متن. از سال 91 به این سمت تعدادی از نمایشنامه‌نویسان جوان را جمع کردیم و سفارش متن دادیم. بنای ما بر این بود که از آخر شروع کنیم تا اینکه کانون را راه‌اندازی کنیم. عده‌ای هنرمند را بیاوریم و بعد نتوانیم در طی مسیر به هدفمان برسیم. گفتیم از آخر شروع کنیم. آخر چیست؟ کانونها باید منتج می‌شد به جلسات نمایشنامه‌نویسی و رصد و خیلی چیزهای دیگر. ما گفتیم نمایشنامه‌نویسان را می‌آوریم و از آنان می‌خواهیم متن تولید کنند و کم‌کم این انگیزه باعث جمع شدن نمایشنامه‌نویسان خواهد شد.
خود به خود آن کانون شکل می‌گرفت. وقتی در دو سه سال توانستیم این بچه‌ها را دور هم جمع کنیم؛ بعد اعلام می‌کردیم که در قالب یک کانون قصد عمل داریم. اما سیستمهای اداری و ضرورتها و تغییرات در ماموریتها باعث می‌شود که برخی کارها زمین بماند. یعنی همان بحث نمایشنامه‌نویسی که در سال 91 شروع کردیم نتوانستیم کامل ادامه دهیم. دلیلش این بود در کنار ما دستگاههای موازی زیاد است. دستگاههای نظارتی زیاد است. سلیقه‌ها خیلی زیاد است. متنی که می‌خواهیم تولید کنیم تعداد زیادی از افراد هستند که باید نظر دهند. این کار را سخت می‌کند.
تسنیم: این افراد چه کسانی هستند؟
رفیعی: ما اینجا یک شورا داریم که براساس شرح وظایف عمل می‌کند.
تسنیم: حرف آخر را چه کسی می‌زند؟
رفیعی: بالاتر از ما هم هستند. همانند نهادهای فرهنگی یا کارگروه‌های حاضر در معاونت فرهنگی یا جاهای دیگر که نظر می‌دهند. گاهی مدیران بنیاد هستند که نگاه، طرح و برنامه‌ای دارند.
تسنیم: راهی برای خلاصی از این مساله وجود دارد؟ اینکه انجمن به عنوان متولی حوزه دفاع مقدس حرف آخر را بزند.
رفیعی: متاسفانه تئاتر این مشکلات را دارد. تئاتر کمی نسبت به دیگر هنرها از حساسیت بیشتری برخوردار است.
تسنیم: حتی از سینما که برگیری بیشتری در جامعه دارد؟
رفیعی: هم مظلوم‌تر است و هم مهجورتر. هر کسی به خودش اجازه می‌دهد درباره‌اش اظهارنظر کند. با آنکه تخصصی ندارد. حتی برخی کارگروه‌هایی که با آنها سروکار داریم در جمع پنج نفره‌اشان یک درام‌نویس هم حضور ندارد. بیشتر آدمهای پژوهشگر هستند یا کسانی که حفظیات داشتند. مطالعه کردند و تئاتر را به صورت تئوری می‌شناسند. اینکه خودشان دستی بر آتش داشته باشند کمتر رخ می‌دهد. این کار را سخت می‌کند.
تسنیم: اکنون اعضای شورای شما چه کسانی هستند؟
رفیعی: اعضای شورای ما افراد صاحب‌نام و برجسته‌ای هستند. دکتر وفاداری، دکتر کشن‌فلاح، دکتر قهرمانی و ... .
تسنیم: اکنون افرادی که نام بردید برخلاف گفته‌های پیشین شما کار عملی نمی‌کنند. آقای کشن‌فلاح مریض احوال هستند. آقای وفاداری هم که بیشتر درگیر نظارت هستند. آقای قهرمانی هم که معطوف به سینما شدند. هیچ یک عملاً تئاتری به آن صورتی که گفتید نیستند.
رفیعی: در سال 95 جلسات ما با کندی روبه‌رو بوده است. در گذشته دکتر قادری و سقاییان را داشتیم.
تسنیم: این افرادی که نام بردید از سیستم کار حرفه‌ای فاصله گرفته‌اند. منظور من این هست که چرا شما از موفقان خود انجمن استفاده نکردید؟ از کسانی که هنوز در فضای حرفه‌ای مشغول به کار هستند.
رفیعی: این کار را داریم می‌کنیم.
تسنیم: چرا قبلاً چنین کاری نکردید که بخواهید اکنون انجام دهید؟
رفیعی: در گذشته هم این کار را انجام می‌دادیم. ما دو شورا داریم که یکی در انجمن است و متشکل از بچه‌های جوان است. بخشی هم از دوستانی هستند که عرض کردم. ما در بحث مشکل داریم. من اذعان دارم که هنوز هم برای رسیدن به ترکیبی از افراد متخصص با مشکل مواجه می‌شویم؛ حتی در بین همین افرادی که عرض کردم تشتت آرا وجود دارد. سلایق متفاوت است.
حرکت [تولید] را آغاز کردیم ولی متاسفانه با کندی مواجه شدیم
اصل قضیه ما جای دیگری است و آن هم اقدام به تولید اثر است. آن حرکت را آغاز کردیم ولی متاسفانه با کندی مواجه شدیم. انگیزه را از آدم می‌گیرد و شتابی راکه به دنبالش بودیم را کند می‌کند.
تسنیم: چه کسی مانع شما شد؟ در یک سال اخیر تنها کار اجرای شما «جان گز» نیما دهقان بوده.
رفیعی: اتفاقاً آن کار به نظر من کار خوبی نبود. همان کار برای ما دردسر درست کرد. کلی انتقاد هنرمندان را در پی داشت و هم انتقاد مدیران. مسائل زیادی داشت. سطح کار حرفه‌ای و خیلی خوب بود؛ اما ببینید آثار ما یا در سطح حرفه‌ای تولید می‌شوند ولی مسائل محتوایشان آزار دهنده است یا آنکه محتوای خوبی دارند و از لحاظ فنی مشکل دارند. سطح کار قابل قبول نیست.
در تئاتر دفاع مقدس با این مشکل روبه‌رو هستیم. این خلا وجود دارد و من فکر می‌کنم نیاز به یک بازسازی است. تلاش داریم استعدادهای جوان را جذب کنیم و با ایجاد کارگاه‌های مختلف و ارتباط با افراد بتوانیم برای آینده برنامه‌ریزی کنیم.
تسنیم: استعدادهای جوان هم نسبت به شما انتقاد دارند. دو نمونه آقایان مهران و شریف‌زاده بود.
رفیعی: کار آقای شریف‌زاده را خود بنیاد نپذیرفت. بنده کاملاً موافق آن کار بودم؛ اگرچه بازبینی نرفت و من چند نکته داشتم.
تسنیم: شما می‌گوید بازبینی نرفت. مگر در جشنواره خود شما اجرا نشده بود؟
رفیعی: این مربوط به دو سال پیش بوده است.
تسنیم: شما اجرای اخیر را دیدید؟
رفیعی: نه، بازبینان دیدند.
تسنیم: از اجرای قبلی متفاوت بود؟
رفیعی: بله، حتی بازیگر اضافه کرده است. بچه اضافه شده است. چند نکته داشته است که باید اصلاح می‌شد.
تسنیم: فراتر از اینکه مسئول کار را پسند کند، مخاطب کار را پسندیده بود.
رفیعی: من با کار شریف‌زاده موافق بودم؛اما زمان اجرا به ما اطلاع نداد. ما روز سوم متوجه شدیم. در عین حال من کار را در بنیاد آوردم و پیگیری هم کردم؛ اما طرح و برنامه بنیاد با آن کار مخالف بود. آقایی در آنجا مخالف بود و برای ما سدی ایجاد کرد.
ادامه دارد...
================================
مصاحبه از احسان زیورعالم
انتهای پیام/
