دنبال هیاهو نبودیم
فیلم «هیهات» ۴ روایت در هم تنیده از ۴ کارگردان جوان سینمای ایران بوده که محصولی شکل یافته از مفاهیمی چون مقاومت و عزت نفس و شهادت و نورانیت است.
به گزارش گروه رسانه های خبرگزاری تسنیم، در میان محدودیت تولید آثار عاشورایی فیلمی در سینمای ایران ساخته شد که روایتی متفاوت نسبت به ابعاد والای این حادثه عظیم انسانی دارد. فیلم «هیهات» 4 روایت در هم تنیده از 4 کارگردان جوان سینمای ایران بوده که محصولی شکل یافته از مفاهیمی چون مقاومت و عزت نفس و شهادت و نورانیت است. در گفت‌وگو با محمدرضا شفیعی، تهیه‌کننده فیلم و دانش اقباشاوی و هادی مقدم دوست، 2 کارگردان فیلم «هیهات» به فیلمی پرداختیم که بعد از مدت‌ها پرچم حسینی را بر قامت تصویر دوخت.
آقای شفیعی! فیلم «هیهات» با عنوان «فیلم محرم سال 95» تولید شد و به اکران درآمد اما در گیشه نتوانست به آنچه دنبالش بود، دست یابد. شما دلیل این مساله را شرایط ناگوار فرهنگی حاکم بر جامعه می‌دانید یا گزاره‌های دیگری مانند نامناسب بودن توزیع فیلم‌ها در سینمای ایران را مطرح می‌کنید؟
شفیعی: من دوست دارم در این گفت‌وگو قدری عمیق‌تر به مسائل سینمایی بپردازیم و فارغ از شرایط فیلم «هیهات» به جریان حاکم بر سینمای ایران اشاره کنیم. ببینید! در این سال‌های طولانی ما در سینمای ایران مخاطبی برای آثار فرهنگی تربیت نکردیم که بخواهیم انتظار بالایی هم در اکران داشته باشیم. شرایط امروز سینما به شکلی است که مخاطبان بیشتر مشتری آثار طنز یا معترض اجتماعی هستند. برخی از مخاطبانی هم که ذائقه متفاوتی دارند به نظر می‌رسد نیازهای خود را از طریق آثار تلویزیونی به دست می‌آورند. در کل دستگاه‌های فرهنگی هنوز نتوانسته‌اند در سینما مخاطبی ثابت برای آثار ارزشی ایجاد کنند.
مقدم‌دوست: بنده معتقدم هر کسی هر دلیلی برای عدم استقبال در سالن سینما بیاورد حتما دلیلی از مجموعه دلایلی است که باعث می‌شود یک فیلم در سالن سینما مورد استقبال قرار نگیرد. یعنی قائل به این نیستم که این پدیده فقط یک دلیل دارد حتی خیلی هم قائل به این نیستم دلیلی که خود بنده اشاره به آن می‌کنم حتما از دیگر دلایل تاثیر بیشتری دارد. بیشتر مایل به تجمیع دلایل و شنیدن همه آنها هستم. اما نظر خودم این است که مسؤولان از همه بیشتر وظیفه دارند که برای استقبال از فیلم‌هایی که تماشاچی ثابت و فعال ندارند کاری انجام دهند. امکانات اصلی در خدمت آنهاست و آنها هستند که می‌توانند با استفاده از امکانات و ارتباطاتی که دارند باعث ریشه گرفتن و رشد انواع مختلف فیلم و شکل دادن مخاطب برای آن شوند. فیلمساز و تهیه‌کننده می‌توانند فقط فیلم بسازند و حتما باید همه سعی‌شان را انجام دهند که فیلم جذاب و خوبی بسازند اما این فیلم‌ها باید حمایت شوند. همین تماشاچیانی که هم‌اکنون به تماشای فیلم‌های دیگر می‌روند حاصل حمایتی است که مسؤولان طی سالیان طولانی از این گونه‌های سینمایی کرده‌اند. البته استقبال از فیلم‌های کمدی در این میان مستثناست. فیلم کمدی به حمایت زیادی نیاز ندارد. استقبال از فیلم کمدی ریشه در استقبال از طنز و شادی و جشن دارد. اما مثلا استقبال از فیلم‌های اجتماعی آسیب‌شناسانه تا درصد زیادی حاصل حمایت‌های تاریخی و پیوسته و ناپیوسته مسؤولان است.
اقباشاوی: اصلا بگذار مقداری عقب‌تر برویم. خوب می‌دانید که سینما در آغاز پیدایش بیشتر برای افراد کارگر جامعه بود و افراد ثروتمند دنبال تئاتر و هنرهای دیگر می‌رفتند اما به مرور مرفهان در این زمینه هم نفوذ کردند. در ایران هم با تغییر شرایط کشور به سمت تجمل‌گرایی رویه‌ای متفاوت پیش آمد و تعداد افرادی که از طبقه فرادست جامعه به سینما می‌روند بسیار بیشتر از دیگر افراد جامعه شد. متاسفانه دولتمردان هم سوبسید لازم را از فرهنگ برداشتند و هیچ حمایتی از آثار ارزشی نشد. در این شرایط اگر خانواده‌ای بخواهد وارد سینما شود باید هزینه بالایی برای آن خرج کند که برای همه امکانپذیر نیست و جغرافیای سینماهای لوکس هم در نقاط مرکزی و بالای شهر است. در کل اعتقاد بنده این است که طبقه متوسط رو به بالا به یک پایداری در زندگی رسیده که محافظه‌کاری جزو خصلت‌هایش شده است در حالی که آثار دینی نیاز به روحیه‌ای انقلابی برای پذیرش فرهنگ آن دارد.
به طور خلاصه منظورتان این است که بخشی از شرایط نامناسب اکران به دلیل فراهم نشدن بستر لازم برای حضور مخاطبان است و اینکه توزیع جغرافیایی محصولات فرهنگی به شکل عادلانه‌ای شکل نگرفته است!
اقباشاوی: من این را می‌گویم که بخشی از شرایط اکران فیلم‌هایی مانند «هیهات» به دلیل سیاست‌های نامناسب در توزیع فیلم‌ها به وجود آمده است. باید دید چه افرادی قدرت خرید از محصولات مناسب فرهنگی را در اختیار دارند؟ به نظرم طبقه متوسط رو به بالا مخاطب فیلم‌هایی مانند «هیهات» نیست.
مقدم‌دوست: فراهم کردن بستر لازم برای حضور مخاطبان کار خیلی سختی است. این فراهم کردن تمهیدات دانشمندانه و خلاقانه‌ای می‌خواهد. توزیع جغرافیایی فیلم یکی از این تمهیدات است. تبلیغات هدفمند و شناسایی مخاطب و فراخوانی آنها و ایجاد رغبت نیز از مباحثی است که باعث می‌شود در سالن سینما از این فیلم‌ها استقبال شود. البته می‌خواهم تاکید کنم تمرکز این صحبت ما معطوف به استقبال در سالن سینما و نمایش جمعی فیلم و ساخت گفتمان فرهنگی به وسیله نمایش فیلم در سالن سینما است، اگر نه مقوله استفاده از فیلم و دیده شدن فیلم و رضایتمندی مقولات دیگری است. ما اینجا فقط درباره سالن‌های سینما صحبت می‌کنیم.
در فیلم «هیهات» چه مفاهیمی از فرهنگ عاشورا وجود دارد که می‌تواند به جذب مخاطبان منجر شود؟
اقباشاوی: ما در فیلم «هیهات» از دریچه‌های مختلفی فرهنگ عاشورا را منعکس می‌کنیم. اما متاسفانه فضا و بستر لازم برای انتقال اینگونه مفاهیم والای دینی در کشور ایجاد نشده است. برخی‌ها انگار دنبال «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» نیستند و از این فضا فاصله می‌گیرند! البته طبقه متوسط و مدرن حتما به لحاظ اعتقادی می‌تواند به مقوله سیدالشهدا(ع) ارادت داشته باشد اما این طیف در سیطره رسانه‌های جریان‌سازی است که فضا را به شکل دیگری می‌خواهد نشان دهد. من به صراحت می‌گویم که رسانه‌های سکولار سبک زندگی‌ای را در فیلم‌های‌شان برای مردم به نمایش می‌گذارند که با فرهنگ اصیل ما فاصله دارد. شما اکران‌های دانشجویی فیلم «هیهات» را ببینید که چه استقبالی از آن شده است چون آن جوانان هنوز وارد بازی‌های سیاسی و رسانه‌ای نشده و روحیه انقلابی و پذیرش دارند.
شفیعی: در سینمای ایران حاشیه‌سازی و جو ایجاد شده خارج از ذات فیلم در انتخاب مخاطبان تاثیرگذار است به طوری که فیلم‌های ارزشی را آثار حکومتی می‌بینند! و در برخی گروه‌ها و شبکه‌های اجتماعی برچسب‌هایی به آن می‌زنند. اساسا اینگونه حرف‌ها ارتباطی به فیلم ندارد و شاید مخاطبی هم که با اینگونه مفاهیم فاصله دارد بعد از تماشای «هیهات» به مفاهیم اخلاقی آن علاقه‌مند شود که اینگونه بوده است.
مقدم‌دوست: من معتقدم خیلی از طیف‌های مردم مخاطب این فیلم هستند. به هر حال فیلم درباره حضرت امام حسین(ع) محدود به مخاطب خیلی خاصی نیست. ما وقتی از عبارت مخاطب خاص حرف می‌زنیم انگار از تافته جدا بافته حرف می‌زنیم! منظور از مخاطب خاص برای این فیلم، گروهی تافته جدا بافته نیستند. مگر در ایام عزا همه مردم در هیات‌ها حضور ندارند و علاقه خدمت به دستگاه امام حسین(ع) را ندارند؟ جواب قطعا بله است. اما وقتی موضوع مربوط به سالن‌های سینما و از خانه بیرون رفتن برای دیدن فیلم می‌شود قدری متفاوت خواهد شد. تماشاچیان این فیلم‌ها به مرور زمان آن را می‌بینند و اگر فیلم‌های خوبی باشند از آن بهره‌مند می‌شوند.
بخشی از الگوبخشی برای مخاطب از طریق تولید آثار سینمایی حاصل می‌شود و یکی از دلایل فاصله مورد اشاره می‌تواند به پایین بودن سطح کمی و کیفی آثار سینمایی مناسب و ارزشمدار مربوط باشد!
مقدم‌دوست: بله! همین طور است. خوشحالم که می‌گویید بخشی از ماجرا این است، چون همانطور که گفتم برخی گاها یک دلیل برای عدم استقبال پیدا می‌کنند و به جای استفاده از عبارت بخشی، عبارت کاملا را به کار می‌برند. فیلم هم باید خوب و جذاب باشد. حمایت هم باید وجود داشته باشد. توزیع هم باید خوب باشد. رسانه‌ها هم باید درست عمل کنند و فضا هم باید مناسب و آرام باشد. بنده سهم تاثیر خوب بودن فیلم را کم نمی‌دانم. تعداد کم اینگونه آثار هم بخشی از دلیل این فاصله است.
شفیعی: یکی از موارد همین می‌تواند باشد که هر ساله تعداد خیلی کمی آثار ارزشی تولید می‌شود و نمی‌تواند به طور مداوم مخاطبان اینگونه فیلم‌ها را مشتاق حضور در سالن‌های سینمایی کند. ما بخوبی می‌دانیم که فیلم‌هایی مانند «هیهات» همیشه مخاطبان خود را دارد اما نوع عرضه اینگونه آثار است که باعث فاصله میان آثار تولیدی با مردم می‌شود. انگار دیگر دستگاه‌های فرهنگی هم به این نتیجه رسیده‌اند که فیلم‌های کمدی یا اجتماعی را برای مخاطبانی که بیشتر سینمارو هستند، بسازند! و سلیقه بسیاری از مردمی که علاقه‌ای به این موضوعات ندارند، در نظر گرفته نمی‌شود. شما ببینید بعد از اکران فیلم‌های محتوایی مانند «هیهات» و «سیانور» تا پایان سال چند فیلم دیگر برای اکران داریم که این طیف تماشاگران را جذب کند؟ سالی در حدود 3 فیلم از این دست آثار به اکران درمی‌آید و اگر تعداد اینگونه آثار بیشتر شود موجب خواهد شد که به نوعی جریان آثار ارزشی دارای گارانتی شود.
بحث مخاطب‌شناسی سینمای ایران مقوله بسیار پیچیده‌ای است که نیاز به تحلیلی مفصل دارد. شما به عنوان تولیدکننده آثار سینمایی چه تمهیداتی را به کار بردید تا آن مخاطبان خاموش سینما هم تمایل به حضور در سالن‌های سینمایی داشته باشند؟
شفیعی: جریان تولید آثار ارزشی در سینمای ایران بسیار محدود عمل کرده است و به دلیل ضعف در تولید و عرضه آثار فرهنگی اینگونه مخاطبان ارزشی از سینما دور شده‌اند که جذب آنها کار بسیار سختی است. این دسته از مخاطبان به دلیل اینکه به شکلی مرتب فیلمی برای ذائقه خود در سینما پیدا نمی‌کنند حتی با سینما قهر کرده‌اند. ما تلاش خود را در تولید آثار فرهنگی به کار برده و کار خود را می‌کنیم اما برای توزیع نیاز به همراهی نهادهای دیگری است. این را هم در نظر بگیرید که بسیاری از آثار امروز سینمایی به دلیل جو و هیاهویی که ایجاد می‌کنند می‌توانند مخاطب خود را پیدا کنند و حاشیه‌ها بسیار بیشتر از خود فیلم سنگینی می‌کند.
اقباشاوی: واقعا همین طور است که حاجی می‌گوید. در همین اکران امسال فیلمی داشتیم که خیلی هم فروش داشته اما هر کسی از هر طیفی که از سالن بیرون آمده از تماشای آن ناراضی است!
شفیعی: خوشبختانه تماشاگر فیلم «هیهات» بعد از تماشای فیلم با رضایت از سالن خارج می‌شود و عکس‌العمل‌ها نشان‌دهنده این است که همین تعداد تماشاگران از فیلم راضی هستند و برخی از آنها تازه فیلم را پیدا کرده و دوست دارند که ببینید. برای من خیلی مهم است که مخاطبان فیلم را ببینند و از آن رضایت داشته باشند. در اکران اختصاصی «هیهات» که برای خانواده‌های شهدای مدافع حرم داشتیم و از شهرهای مختلف کشور و از خانواده شهدای ایرانی، افغانی و پاکستانی بودند، خیلی تحت تاثیر فیلم قرار گرفتند بویژه اپیزود مربوط به آقای مقدم‌دوست را نتوانستند تا پایان تحمل کنند و با گریه از سالن بیرون آمدند.
اقباشاوی: عکس‌العمل‌های اینگونه در اکران‌ها داشته‌ایم مثلا در یکی از اکران‌ها خانمی از خانواده شهدا نزدیک شد و به من و هادی مقدم‌دوست گفت که امام زمان(عج) هم از شما راضی است.
مقدم‌دوست: ان‌شاءالله اینطور باشد و تماشاچیان راضی باشند. البته همیشه مخاطب ناراضی وجود دارد اما معدل رضایتمندی را باید به دست آورد و بعد درباره هر فیلمی ارزیابی کرد.
شما به عنوان کارگردان فیلم چه میزان سعی کردید با ایجاد جاذبه‌های درام‌پردازی و فضایی سینمایی طیف گسترده‌تری از مخاطبان را جذب کنید؟
اقباشاوی: من هنوز که با فاصله به فیلم نگاه می‌کنم حقیقتا از لحاظ فنی «هیهات» را خیلی بالا می‌بینم. ما روز اول مرامنامه‌ای داشتیم و در آن 3 شرط گذاشتیم که اولا کلاس فنی این فیلم به لحاظ فرمی استاندارد باشد، دوم اینکه با هر تماشاگری ارتباط برقرار کند و سوم اینکه شعاری نباشد و با سربلندی و افتخار بگوییم که فیلمی دینی ساخته‌ایم. ما برای ساخت «هیهات» قرار گذاشتیم فیلمی بسازیم که مفاهیم دینی، انقلابی و ایرانی را با سربلندی نشان دهد.
مقدم‌دوست: بنده هر آنچه بلد بودم را انجام دادم. ما هم مثل همه دست‌اندرکاران سینمای ایران در حال تجربه هستیم و باز مثل خیلی‌های دیگر در عین تجربه مایلیم در عرصه راه‌های نرفته و کارهای زمین مانده وارد شویم. می‌شود رفت فیلم مطمئن کمدی سبک ساخت که فروش کند تا خلوتی سالن سینما را به رخ آدم نکشند! اما اگر همه همین تصمیم را بگیرند سینمای ایران مملو می‌شود از فیلم‌های کمدی سبک یا مثلا یک ذره سنگین‌تر. اما با همه توان سعی کردیم فیلمی متفاوت از کلیشه‌های رایج فروش در سالن سینما بسازیم که جذاب هم باشد.
به نظرتان چگونه می‌شود که فیلم‌هایی مانند «هیهات» هم در همین فضای سینمای ایران مخاطب ثابت خود را پیدا کنند؟
اقباشاوی: من عقیده دارم یک فیلم نیاز به پیش‌تولید برای پخش دارد. جشنواره‌ها برای پخش‌کننده‌ها مهم است و حضور در جشنواره فجر می‌تواند باعث ایجاد جوی تبلیغاتی شود. وقتی فیلم «هیهات» جشنواره فجر را از دست می‌دهد دیگر شرایط تبلیغ ندارد. «هیهات» در این روزها تازه مخاطب خود را پیدا کرده است.
شفیعی: ببینید! حضور در جشنواره فجر می‌تواند باعث تبلیغ فیلم‌ها شود و خارج از فضای رقابتی انتخاب شدن در جشنواره‌ها به اکران خیلی کمک می‌کند. متاسفانه با وجود پیگیری‌های انجام شده در جشنواره فجر انتخاب نشدیم حتی هنگامی که به درخواست آقای حیدری، دبیر جشنواره فجر وارد بخش خارج از مسابقه شدیم، باز هم فیلم را نپذیرفتند.
بعد هم از جشنواره جهانی فجر کنار رفتید تا «هیهات» در جشنواره مقاومت رونمایی شود!
شفیعی: این نکته را برای نخستین‌بار در اینجا می‌گویم که «هیهات» را به دلیل قولی که به آقای خزاعی دبیر جشنواره مقاومت داده بودم خودم به جشنواره جهانی فجر ندادم. در حالی که فیلم «هیهات» به دلیل فضایی که دارد جایش در جشنواره جهانی فجر بود و آقای میرکریمی هم برای حضور در این جشنواره برایم پیغام فرستاده بود. اما پیش از آن آقای خزاعی از من خواهش کرده و قول گرفته بود که فیلم را برای جشنواره مقاومت بگذارم که در این جشنواره هم دیدیم چه اتفاقی برای فیلم افتاد!
شما به عنوان سازندگان «هیهات» این فیلم را اثری در فرم اپیزودیک می‌دانید یا 4 روایت مجزا نسبت به واقعه عاشورا تصور می‌کنید؟
اقباشاوی: بحثی که در این مدت در برخی رسانه‌ها شکل گرفته و تاکنون فرصت پاسخگویی نداشتیم را می‌خواهم اینجا عنوان کنم که برخی‌ها به اشتباه می‌گویند چرا بازیگران هر بخش در اپیزود دیگر حضور ندارند یا روایت‌ها در هم تنیده نشده است. ما در جلسات بسیاری که پیش از تولید داشتیم شرط را بر این گذاشتیم که فیلمی مشترک با 4 فصل بسازیم که هر فصل نگاه کارگردان خود را داشته باشد. «هیهات» فیلمی اپیزودیک است که مفاهیم مختلف عاشورایی آن را به هم متصل می‌کند. ما در نظر داشتیم در عین تنوع و رنگ‌آمیزی اپیزودها بتوانیم به یکدستی برسیم. «هیهات» فیلمی چهاروجهی است و اطمینان دارم هیچ مخاطبی دست خالی از سالن سینما بیرون نمی‌آید چون ما نماینده 4 سلیقه مختلف هستیم و هر مخاطبی می‌تواند حداقل طرفدار یک اپیزود شود.
مقدم‌دوست: بنده آن را یک فیلم می‌دانم. این فیلم «هیهات» است که 4 روایت دارد. می‌توانست 5 روایت باشد! جدا شدن اپیزودها از هم در واقع نوعی توجه به کارگردان‌ها و مقایسه آنها با هم است. برای همین سر هر اپیزود اسم خودمان را نگذاشتیم تا تماشاچی کاری به کار کارگردان هر روایت نداشته باشد و فیلمش را ببیند، یعنی فیلم «هیهات» را ببیند.
منبع: وطن امروز
انتهای پیام/
