اقتصاد دانش بنیان در گرو جهت دهی درست وقف و امور خیریه می تواند عملیاتی و اجرا شود. در ابتدای این یادداشت چند جمله ای در مورد اهمیت وقف گفته می شود:
در حدیث مشهوری از رسول خدا (ص) نقل شده که فرموده اند:
«اذا مات ابن آدم انقطع عمله، الا فی ثلاث، صدقة جاریة، او علم ینتفع به، او ولد صالح یدعو له»
هر گاه فرزند آدم بمیرد عمل او قطع میشود مگر از سه چیز: صدقه ی جاریه (وقف به عنوان نمونهای از صدقه جاریه)، علمی که از آن سود برده شود یا فرزند صالحی که برای او دعا کند.
وقف، صدقه جاریه و باقیه ای است که در دراز مدت به مردم خدمت می کند و تنها عمل پسندیده ای است که منحصر به فقرا نمی شود. اکثر مردم اعم از فقیر و غنی از آن بهره مند می شوند و خود واقف و فرزندان آنان از مزایای مدرسه و دانشگاه و بیمارستان و... بهره می گیرند.
وقف یک سنت حسنه است و یکی از افتخارات فرهنگ غنی مکتب اسلام و یکی از اهرم های موثر اعتقادی، فرهنگی و اقتصادی برای جبران نیازمندی های جامعه است که از هزاران سال پیش تا کنون، واقفان خیراندیش با اختصاص بخشی از اموال خود برای خدمت مستمر به جامعه،منشاء خدمات فراوان علمی، آموزشی، فرهنگی و... بوده اند. وجود صدها مسجد، مدرسه، کتابخانه و دانشگاه و ... به جای مانده در سراسر جهان و کشورهای اسلامی، بهترین گواه و شاهد آن است.
پیشرفت تمدن اسلامی در سایه رشد تعلیم و تربیت و علم و آموزش و تحقیق و پژوهش آن است. در احادیث مختلفی از لزوم یادگیری تعلیم و تربیت و علم و آموزش سخن به میان آمده است. حدیث زیر اهمیت علم و عالم را گوشزد می کند:
در کتاب نهج الفصاحه رسول خدا (ص) می فرمایند: عالم ینتفع بعلمه خیر من ألف عابد:
دانشمندى که از علم او سود برند، از هزار عابد بهتر است.
به دلیل تعداد بالای احادیث علم و آموزش، بیشتر واقفان به منظور بهبود علم و آموزش و تعلیم و تربیت وقف می کردند. به عبارتی واقفان به این نتیجه رسیده بودند که در حال حاضر برای پیشرفت جامعه اسلامی باید در این زمینه ها وقف کرد. لذا در ایران در حوزه علم و آموزش، می توان به مجتمع بزرگ وقفی، علمی و آموزشی ربع رشیدی در تبریز اشاره کرد. این مجتمع توسط رشیدالدین فضل الله همدانی که رجل سیاسی و دانشمند و طبیب آخر قرن هفتم می باشد، وقف و تاسیس شده است. به دلیل محبوبیت دانش نزد رشید الدین فضل الله و علاقه او به علم وعلما، تمام تأسیسات عظیم ربع رشیدی با آن اوقاف و بودجهی کلان، به حول محور آموزش علوم گوناگون میچرخید.
امروز نیز انقلاب اسلامی برای پیشرفت تمدن اسلامی، نیازمند استقلال و ارتقاء در زمینه های مختلف نوین علمی است. غفلت در این زمینه، شاید جامعه اسلامی را با خطراتی روبه رو کند. به همین دلیل رهبر معظم انقلاب در خصوص عرصه های متعدد برای وقف که از جمله آنها علم و آموزش، تحقیقات و پژوهش و علوم جدید است و با توجه به ابلاغ سیاست های کلی «علم و فناوری» که افزایش نقش و مشارکت بخشهای غیردولتی در حوزه علم و فناوری و ارتقاء سهم وقف و امور خیریه در این حوزه را یادآوری می کند، تاکید فراوان داشته و دارند لذا می توان به اهمیت وقف در حوزه علم و فناوری پی برد.
در سال «اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل» با توجه به بند دوم از سیاست های اقتصاد مقاومتی «پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیادهسازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانشبنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانشبنیان در منطقه» اهمیت این مطلب پر رنگ می شود. حال اگر به عمل پسندیده واقفان جهت دهی داده شود که نیاز اساسی جامعه اسلامی در حال حاضر، وقف در زمینه های علمی مورد نیاز است، می توان بسیاری از مشکلات تامین مالی این حوزه را که بر دوش دولت می باشد، را برداشت و بر عهده واقفان قرار داد. لذا با انجام این کار اقتصاد کشور می تواند به شکوفایی برسد. اما برای اجرایی شدن این کار، نیاز به فرهنگ سازی و شفاف سازی آماری است تا بتوان اعتماد واقفان و خیرین را به دست آورد.
با اجرایی شدن این کار، اقتصاد کشور پویایی خود را به دست خواهد آورد و پله های ترقی را یکی پس از دیگری طی خواهد کرد زیرا به فناوری های نوین جهانی دست پیدا کرده است و اشتغال و تولید ناخالص داخلی را افزایش خواهد داد.
در این خصوص نیز می توان به تجربه کشورهای مختلف جهان در خصوص ظرفیت های وقف و امور خیریه در علم و آموزش، اشاره کرد. به عنوان مثال، در سال 2015 گردش مالی حوزه نیکوکاری در آمریکا معادل 174 هزار میلیارد دلار بوده است. دانشگاه هاروارد آمریکا که بهترین دانشگاه جهان است نیز بوسیله وقف و امور خیریه اداره می شود و جمع موقوفات آن 37.5 میلیارد دلار است. این آمار اهمیت وقف و امور خیریه در زمینه های علمی را دو چندان می کند. عملیاتی شدن این کار، نیاز به برنامه ریزی و شفافیت در داده های آماری است و بدون آن چنین امکانی وجود نخواهد داشت.
سخن خود را اینگونه پایان میدهم که وقف و امور خیریه در کشور ظرفیتی عظیم می باشد که برترین اقتصادهای جهان از آن بهره برده و می برند ولی در کشور ما این موضوع مغفول مانده است.
*.حسین سلیمیان
انتهای پیام/