جای پای سست منشور حقوق ۱۳ میلیون دانش‌آموز در مدارس
یک کارشناس مسائل تربیتی و آموزشی با انتقاد از بی‌توجهی به مقوله سلامت روان در گزینش معلمان گفت: شرایط و سیستم معیوب حاکم بر آموزشوپرورش، بی‌توجهی به طرح غربالگری معلمان و اجرایی نشدن منشور حقوق دانش‌آموزان از عوامل بروز تنبیه بدنی در مدارس است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، تنبیه بدنی که به عنوان نقطه‌ای سیاه در تعلیم و تربیت کشور ریشه دوانده نه تنها در متون تربیتی روشی منسوخ است که به عنوان مهمترین عامل دلزدگی دانش‌آموزان از مدرسه شناخته می‌شود.
سال تحصیلی 95-96 تازه آغاز شده بود که در نخستین ماه آن یعنی مهر، اخبار تنبیه‌بدنی دانش‌آموزان در رسانه‌ها منعکس شد و در برجسته‌ترین موضوع شاهد تنبیه بدنی دانش‌آموز روستایی منطقه بمپور سیستان و بلوچستان بودیم که با شلنگ توسط معلم مورد تنبیه قرار گرفت و از ناحیه چشم آسیب دید.
طبق اعلام روابط عمومی آموزش و پرورش استان سیستان و بلوچستان حکم این معلم خاطی صادر شد و 30 درصد از فوق‌العاده شغل وی کسر شده است.
پس از آن ماجرای تنبیه بدنی دانش‌آموز شیرازی رسانه‌ای شد در این ماجرا، معلم به دلیل دیرآمدن دانش‌آموز هنرستانی خشمگین شده و ضربه‌ای به قفسه سینه دانش‌آموز وارد می‌کند. شاهدان عینی این ماجرا گفته‌اند ضربه معلم سبب تنگی نفس دانش‌آموز شده به‌گونه‌ای که این دانش‌آموز را راهی بیمارستان کرده است.
آموزش و پرورش استان فارس در خصوص این حادثه اعلام کرد: به دنبال تنبیه بدنی یک دانش‌آموز هنرستانی در شیراز، صورت جلسه حادثه و پرونده این معلم خاطی به هیئت رسیدگی به تخلفات اداری استان ارسال شد.
پس از آن، تنبیه بدنی دانش‌آموزی در یکی از روستاهای محروم استان کرمان رسانه‌ای شد در این ماجرا سرباز معلم با کمربند دانش‌آموز را تنبیه کرد که چشم دانش‌آموز دچار خونریزی شد.
امید سلاجقه رئیس روابط عمومی آموزش و پرورش استان کرمان در گفت‌وگو با تسنیم در خصوص این حادثه با اشاره به اینکه سرباز معلم به پادگان بازگشت، گفت: نیروهای سرباز معلم قبل از ورود به مدارس آموزش‌های لازم برای حضور در کلاس درس را دریافت می‌کنند اما متأسفانه شاهد بروز خطاهایی هستیم.
تنها چند روز از این ماجرا می‌گذشت که این بار تنبیه بدنی دانش‌آموزی در روستاهای استان زنجان منتشر شد در این ماجرا پرده گوش حسین کشاورز، دانش‌آموز مقطع هفتم در دندی بر اثر سیلی و تنبیه معلم پاره شد و گوش وی آسیب دید.
این حادثه منجر به واکنش فخرالدین احمدی دانش آشتیانی وزیر آموزشوپرورش شد به گونه‌ای که به دستور وزیر، معلم متخلف به مدت سه ماه از خدمت تعلیق شد.
به گزارش تسنیم، در فضای مجازی اخباری نیز در رابطه با تنبیه بدنی دانش‌آموزان منعکس شد که ساختگی بوده و صحت نداشت از جمله شلاق خوردن دانش‌آموزان محروم استان کرمان و ضرب‌وشتم دانش‌آموز سنندجی.
اگر چه مسئولان آموزش وپرورش از ابلاغ دستورالعمل ممنوعیت تنبیه بدنی قبل از آغاز سال تحصیلی خبر داده و اعلام می‌کنند پرونده معلمان خاطی به هیئت تخلفات اداری ارجاع می‌شود، اما تجربه سالیان گذشته نشان داده است که این روش‌ها برای مقابله با تنبیه‌بدنی تأثیرگذار نیست.
سؤال مطرح برای خانواده‌ها و افکار عمومی جامعه این است « آیا فردی که قرار است به عنوان معلم در کلاس درس مشغول به کار شود از مشاوره‌های لازم بهره‌مند می‌شود؟ و اگر فردی مرتکب به تنبیه بدنی و ضرب و جرح دانش‌آموزان شد به لحاظ وضعیت سلامت روان و توانایی اداره کلاس درس بررسی می‌شود؟».
از سوی دیگر در آموزش و پرورش تنبیه را معادل کتک زدن دانش آموز تعریف کرده‌اند که این تعریف نادرستی از این واژه است در حقیقت تنبیه یعنی متوجه و آگاه کردن دانش‌آموز از خطای خود.
به هر حال به نظر می‌رسد واحد مشاوره آموزشوپرورش این روزها تمرکز اصلی خود را بر روی مشاوره و هدایت تحصیلی قرار داده است در حالی که باید به بخش دیگر مأموریت‌های خود در حوزه سلامت روان که یکی از ضروریات مهم فضای فعلی مدارس است، بپردازد.
در این رابطه با تنبیه بدنی و عوامل تأثیرگذار در بروز آن با نرگس ملک‌زاده کارشناس امور تربیتی و آموزشی به گفت‌وگو نشستیم.
** تسنیم: تنبیه در نظام تعلیم و تربیت چه جایگاهی دارد و یک معلم برای آگاه کردن متربیان از خطای خود چه روش‌هایی را باید به کار بگیرد؟
** ملک‌زاده: تنبیه عکس‌العملی است برای تغییر یک رفتار نامناسب و عاملی در جهت حفظ نظم در یک محیط اجتماعی، تنبیه آگاه‌کردن فرد به اشتباهش است اما امروزه بار منفی این آگاهی بیشتر در جامعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و این نشان از ترویج خشونت در سطح جامعه است.
تنبیه در نظام آموزشی ما شاید سابقه‌ای به بلندای تأسیس این نظام داشته باشد فلک‌کردن دانش‌آموزانی که قصوری در درس‌خواندن داشتند یا حرکتی را برخلاف عرف آن روزها انجام داده بودند خاطراتی است که یا دیده شده یا برایمان بازخوانی شده است. تنبیه آنقدر شیوه معمولی در شکل دادن شخصیت دانش‌آموزان بود که وارد ادبیات ما نیز شد و جای خود را در قالب مثل و آموزه‌ها باز کرد و کاربرد آن را تا حد مؤثر بودن این روش تربیتی در تکامل شخصیتی دانش‌آموزان ارتقا داد که هر کسی از آن بی نصیب ماند را «خل» خطاب کرد.
اما با گذشت زمان و سوگیری آموزشوپرورش به سمت ایجاد تغییرات بنیادین و الگوگیری از نظام‌های آموزشی پیشرفته و با استناد به این اصل که آموزش باید همراه با پرورش باشد تنبیه بدنی در نظام آموزشی ما جایگاهش کمرنگ‌تر شد اما متأسفانه به صفر نرسیده است و سرعت اطلاع‌رسانی و در اختیار بودن وسایل ارتباط جمعی باعث شد اینگونه اخبار در دسترس افکار عمومی جامعه قرار گرفته و باعث بروز حساسیت‌هایی در سطح جامعه شود.
مدرسه یک نظام اجتماعی کوچک است که هرگونه تحول در نظام اجتماعی بزرگ‌تر نمودی بارز در مدارس دارد امروز اگر نقدی به معلم به عنوان عامل خشونت در مدسه است نباید فقط علت را در خود فرد جست‌وجو کرد معلم و دانش‌آموز محصول جامعه هستند، معلمی که امروز با عمل خلاف عرفش فضای رسانه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد شخصی است که قبل از ورود به این شغل گزینش و مصاحبه شده است اگر این شخص با تمام این مشکلات رفتاری وارد این حرفه شده است، مشکل چیست؟
** آموزشوپرورش در بروز این پدیده چه نقشی دارد؟ چه عواملی باعث می شود که یک معلم برای کنترل کلاس درس به تنبیه‌بدنی دانش‌آموز متوسل شود؟
** ملک زاده: نظام پرسشگری و مرجع مصاحبه‌کننده این وزارتخانه در بررسی‌های خود اولویت‌های دیگری را مطرح می‌کند و در کنار این آیتم‌ها جایگاهی برای توجه به سلامت روانی معلم در نظر نمی‌گیرند. حال آن طرف داستان نیز قابل بررسی است که در انتخاب اولیه معلمان توجهی جدی به این امر شده باشد پس بر معلم چه گذشته که بعد از گذشت چند سال به جای ارتقاء و کسب تجربه دچار شرایطی می‌شود که حرف از نداشتن سلامت روانی او مطرح شود، پاسخ به این سؤال روشن است سیستم نتوانسته شرایط شکوفایی و تکامل را فراهم سازد.
نظام آموزشی ما از نظر اقتصادی، پرداخت‌ها و شرایط رفاهی برای معلم و امکانات فیزیکی مدارس، تجهیز نبودن مدارس به آزمایشگاه و کتابخانه برای دانش‌آموز و معلم شرایط میانی را نیز فراهم نکرده است، معلمان در دوره تحصیل خود هر کدام علاوه بر مهارت‌های معلمی و روش تدریس دروسی را مانند روانشناسی رشد و تربیتی گذرانده‌اند و این نمونه‌ای از آشنایی معلمان ازشرایط سنی و دغدغه‌های سنی خاص آنهاست اما در کنار این مسائل شناخت از روحیات دانش آموزان و مواردی همچون حضور معلم در پایه غیر تخصصی خود تراکم بالای کلاس درس و تقلیل نقش معلم به مبصر کلاس و... دست به دست هم می‌دهد تا معلم به عنوان فردی از اعضای جامعه و نه خارج از چهارچوب جامعه دچار رفتاری شود که مورد نقد قرار گیرد.
هیچ جایی برای توجیه این رفتارها در جامعه نیست و فقط باید در بیان این ایرادات فردی شرایط حاکم بر مقتضیات جامعه که اثرگذاریش مستقیم بر زندگی شخصی افراد هست نیز لحاظ کرد در آماری جدید و قابل تأمل هر 9 ثانیه یک خشونت در کشور رخ می‌دهد و این نمودی از نظام اجتماعی ست که اثراتش در نظام آموزشی در سه رکن اصلی آن (معلم، دانش‌آموز و خانواده)هویدا شده است.
** تسنیم: جایگاه سنجش روانی معلمان و دانش‌آموزان و برگزاری دوره‌های آموزشی برای آنها تا چه اندازه در کنترل معضل تنبیه‌بدنی تأثیرگذار است؟
** ملک زاده: معلمی که با تنبیه دانش آموزخود فضای رسانه‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده فردی است که قبل از ورود به شغل معلمی مورد مصاحبه و گزینش قرار گرفته است و اگر این معلم با تمام اشکالات رفتاری وارد این حرفه شده پس مشکل چیست؟ غیر از نظام پرسشگری و مصاحبه‌گری این وزارتخانه که در بررسی‌های خود اولویت‌های دیگر افراد را بیشتر مورد توجه قرار داده است، در کنار این آیتم‌ها جایگاه هر چند اندک را برای توجه به سلامتی روانی افراد در نظر نگرفته است.
حال موضوع را در بُعد دیگر آن بررسی می‌کنیم یعنی در انتخاب معلمان در ابتدا سلامت روانی آنها مورد توجه باشد پس بر معلم چه گذشته که بعد از سال‌ها حضور در کلاس و مدرسه، سلامت روانی او دگرگون و دچار تغییرات چشمگیری شده است؟ مگر جز این است که شرایط و سیستم معیوب شکوفایی و تکامل را از او گرفته است و حتی زمینه‌ای فراهم ساخته تا سلامت روانیش را تحت تاثیر قرار دهد و آسیب‌هایی را به زندگی حرفه‌ای و حتی شخصی خود با این دست اقدامات بزند.
حدود یک سال است که طرح غربالگری معلمان از سوی سازمان بهزیستی مطرح شده اما این طرح مسکوت مانده است، این طرح نیاز به سرسختی زیاد برای مقابله ندارد، نکته دارای اهمیت این است که چرا معلمان باید مورد این غربالگری‌ها قرار بگیرند در حالی که هر کارمندی که در سازمانی در حال خدمت است و با ارباب رجوع در ارتباط است باید شامل این طرح شود.در اینکه در مدارس برخی معلمان از روش‌های تنبیهی استفاده می‌کنند، شکی وجود ندارد اما آیا فقط معلم است که خشونت را ترویح می‌دهد؟ اگر در ارتباطات سازمان‌های دیگر نیز دقیق شویم و رفتار فرد را در برابر خدمات ارائه شده به آنها قرار دهیم خواهیم دید که معلمان در اولویت‌های پایین قرار دارند.
معلمان در دوره تحصیل یا دوره‌های ضمن خدمت واحدهای درسی یا دوره‌هایی به غیر از روش تدریس و مهارت‌های معلمی گذرانده‌اند و این حکایت دارد که معلم علاوه بر کسب مهارت تدریس با شرایط و اختصاصات سنی دانش آموزان نیز آشنایی دارد و با توجه به این مهم انتظار می‌رود در رفتار خود مرتکب خطایی نشود که سبب خدشه‌دار شدن حرمت انسانی افراد شود و این رفتار حتی با وجود تمام مشکلات معلمان قابل توجیه نیست.
** تسنیم: منشور حقوق دانش‌آموزان با هدف آشنایی دانش‌آموزان با حقوق و تکالیف خود تدوین شد که به استناد این منشور دانش‌آموز دارای حقوقی است اما این مسئله هیچگاه وارد فاز اجرا نشد، دلایل بی‌توجهی به این منشور چیست؟
** ملک زاده: منشور حقوق دانش‌آموزان در دهه هشتاد تدوین شد اما هنوز نتوانسته است جای پای خود را در دفاع از حقوق 13 میلیون دانش‌آموز در نظام آموزشی ما محکم کند منشور مسکوت مانده‌ای که در 7 فصل و 54 ماده در سطح ملی تدوین شد نتوانست هیچ پشتوانه‌ای را حتی برای ضمانت اجرایی خود در کشور داشته باشد چه برسد به ثبت در مجامع بین‌اللملی آموزشی.
در این منشور برای دانش‌آموز حقوقی مانند حقوق اساسی، آموزشی، ضمن آموزشی، آزمودن دانش‌آموز، بهداشتی، دادرسی و حمایت‌های خاص در نظر گرفته شده است و در آن به درستی به مسئله تنبیه جسمانی و روانی اشاره شده است. ماده 2 فصل اول حقوق اساسی صراحتاً دانش‌آموز را مصون از تعرضات جسمانی و روانی و حیثیتی می‌داند و تاکید بر کرامت والای انسانی او دارد.
تنبیه و موارد مجاز آن درآیین نامه‌های اجرایی مدارس اعلام شده است و در ابتدا قانونگذار صراحتاً ممنوعیت تنبیه بدنی دانش‌آموزان را از نظر قانونی به هر شکل و عنوانی بیان کرده است و تنبیه را فقط به عنوان شیوه‌ای روشنگرایانه و آگاهانه بیان کرده است. تنبیه باید به شیوه‌ای اعمال شود که جبرانی باشد برای تخلف دانش‌آموز و متناسب با خطا و شرایط جسمی و روحی او اما مهمترین بخش این مصوبات آنجاست که حتی تنبیه اگر جهت روشنگری دانش آموزان صورت می‌گیرد نباید در جمع مطرح و انجام شود.
در قوانین سلسله مراتبی برای تنبیه مجاز در نظر گرفته شده است که شامل تذکر، اخطار شفاهی، تغییرکلاس، اخطار کتبی، اخراج موقت تا انتقال به مدرسه دیگر است که آخرین مرحله آن نیز با شرایط خاص امکان پذیر است که علاوه بر موافقت شورای مدرسه تأیید آموزش‌و پرورش را نیز باید داشته باشد.
انتهای پیام/
