میراث‌فرهنگی رکورددار بیشترین تغییرات سازمانی در تاریخ ایران
میراث‌فرهنگی،صنایع‌دستی‌وگردشگری، از سال ۸۳، یک سازمان شد، اما در کارآمدی آن شک وجود دارد.
به گزارش گروه رسانه های خبرگزاری تسنیم، یک سازمان و سه معاونت. یکی میراث فرهنگی که کارش حفظ ابنیه تاریخی است و زیر بارش کمر خم کرده، دیگری صنایع دستی که نهایت تلاشش شده زنده نگه داشتن هنرهای دستی ایرانی از یاد رفته و آن دیگری گردشگری است که ستون اصلی سازمان را بنا کرده و بیشترین تمرکز و خروجی را به خود اختصاص داده است. سازمانی که به قول حسن روحانی، رئیس جمهور ایران باید نامش را از انتها به اول خواند. سخنانی که میراث‌داران گذشته از جمله مهدی حجت، قائم مقام پیشین سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را وادار به واکنش کرد.
سازمان آمیخته به سه وظیفه مهم فرهنگی که پیشترها هرکدام نهادی کاملا تخصصی بودند، مخالفان بسیاری دارد. مهدی حجت که یکی از مخالفان این ادغام است، بیان کرده که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نمی داند که چه انتظاراتی را باید برآورده کند. آیا قرار است این سازمان یک سازمان میراث فرهنگی باشد که گردشگری و صنایع دستی را در زیر مجموعه خود دارد یا بالعکس.
به گفته حجت، بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی، توقع دولت از میراث فرهنگی کشور بیشتر درآمدزایی و اشتغالزایی است. اما معمولا میراث فرهنگی کشورها برای این منظور نیست، اگر چه این دو هم کاهی است که به همراه این گندم به وجود می‌آید، اما میراث فرهنگی کشور برای پیدا کردن ریشه‌های فرهنگی، ایجاد هویت ملی و روشن شدن راه آینده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که پس از تغییرات گسترده در بنده و گاهی در ساختار امروز به واسطه شباهت ظاهری یا پیوستگی تاریخی و فرهنگی به یگدیگر پیوند خورده اند، امروز کارآیی و تمرکز عمیق خود را بر روی معاونت های از دست داده است.
تبدیل شدن به وزارتخانه چالش یا راه حل؟
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که امروز سیاست های جدیدی را به واسطه ریاست جدیدش پیش رو دارد، با چالشی جدی روبه روست؛ چالشی که مجلس‌نشینان خواستارش هستند و معتقدند با این کار می‌توانند بخش اعظم مشکلات این سازمان حل و فصل کنند؛ وزارتخانه شود.
بحث تبدیل شدن سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به یک وزارتخانه طرحی است که به قول علیرضا افشاری، دبیر انجمن دیدبان یادگارهای فرهنگی و طبیعی ایران مهم‌ترین خواست نمایندگان و زیربنای حل بسیاری از مشکلات وزارتخانه شدن سازمان است چرا که این کار سبب نظارت دقیق‌تر نمایندگان بر آن، تخصصی شدن مدیران آن، جذب بودجه بیشتر و خرجکرد شفاف‌تر آن خواهد شد.
سازمان میراث فرهنگی رکورددار بیشترین ادغام و تغییر
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شاید یکی از سازمان‌هایی باشد که بیشتر ادغام، تغییر نام و خروج از زیر نظارت وزارتخانه‌های مختلف را در کارنامه خود دارد. شمار تغییرات این سازمان در طول تاریخ آنقدر زیاد است که آمارش از دست خارج شده اما اگر بخواهید بدانید که آغاز این تغییرات از کجا و چگونه بوده باید برگ‌های کتاب تاریخ را ورق بزنید.
اگر برگ‌های کتاب تاریخ ایران را زیر و رو کنیم رد پای اولین وزارتخانه، سازمان یا نهاد متولی گردشگری را در 50 سال پیش می‌یابید، واژه‌ای که به قول همین منابع تاریخی پیشینه چند هزار ساله در ایران دارد. به غیر از اطلاعات نیم دقیقی که از گردشگری در ایران قبل از اسلام در دست است، آثار مکتوب بر جای مانده حکایت از ورود یونانیان و رومیان به شهرها و اقامتگاه‌های سرزمین پهناور ایران دارد. با این حال هر چه جلوتر می‌رویم با وجود سفرنامه‌هایی متعددی که سیاحان در ایران نگاشته‌اند و اقامتگاه‌هایی که در قرون هفتم در پی سفر جهانگردان غربی به ایران تاسیس شدند، سازمان یا نهادی دولتی را برای سامان بخشیدن به این صنعت نمی‌یابیم.
گردشگری در ایران تا رسیدنش به صنعتی با تشکیلات منظم، قانونی و درآمدزا فراز و فرودهای بسیاری را پشت سر گذاشته است. دوره شکوفایی گردشگری در زمان سلطنت شاه عباس اول تا انقراض سلسله صفوی، دوره رکود در زمان هرج و مرج و ناآرامی‌ها در ایران پس از انقراض صفویه، دوره ثبات در زمان قاجاریه که علاوه بر ثبات تدریجی داخلی و گسترش استعمار با اکتشافات باستانی اروپاییان در ایران همراه بود و در آخر دوره شکوفایی دوباره گردشگری در عصر مشروطیت که جذب گسترده گردشگران خارجی به ایران را به دنبال داشته است.
اولین اداره گردشگری با محوریت نشر
اما پس از این سه دوره تاریخی که شاید بخش اعظم تاریخ ایران را شامل شود بالاخره منابع تاریخی نشان می‌دهند که برای اولین بار از سال 1314 اداره‌ای در وزارت داخله (وزارت کشور) به نام «اداره سیاحان خارجی و تبلیغات» در ایران تأسیس می‌شود که البته فعالیت آن هم محدود به چاپ نشریات و کتابچه‌های راهنمای گردشگری ایران بوده است و کمتر اختیاراتی برای سامان دادن به گردشگری در ایران را در چهارچوب قوانین خود داشته است.
اما روند تاریخی همین طور ثابت نمانده است همین اداره پس از پایین آمدن سلطنت رضاشاه و رسیدن قدرت به پسرش پس از شهریور 1320، پس از 6 سال جای خود را به «شورای عالی جهانگردی» می‌دهد که زیر نظر وزارت کشور فعالیت می‌کرده است و در نهایت در سال 1342 با تصویب هیأت وزیران «سازمان جلب سیاحان» در ایران رسماً کار خود را آغاز می‌کند.
در سال 1353 با الحاق سازمان جلب سیاحان در وزارت اطلاعات این وزارتخانه به عنوان «وزارت اطلاعات و جهانگردی» تغییر نام داد و با پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 کلیه امور مربوط به گردشگری و زیارتی به «وزارت ارشاد اسلامی» که از محصول ادغام وزارتخانه‌های «اطلاعات و جهانگردی» و «فرهنگ و هنر» بود سپرده شد. سپس به موجب مصوبه شورای عالی اداری، کلیه وظایف و مأموریت‌های معاونت امور سیاحتی و زیارتی در وزارت ارشاد به «سازمان ایرانگردی و جهانگردی» منتقل شد تا در قالب سازمان به فعالیت خود ادامه دهد.
پیوند گردشگری با میراث فرهنگی در ایران
اما از چه زمانی سازمان ایرانگردی و جهانگردی به میراث فرهنگی پیوست و آن را همراهی کرد؟ برای یافتن پاسخ این سوال کمی باید صفحات تاریخ را به عقب ورق بزنیم و به زمانی برگردیم که سازمان میراث فرهنگی در ایران تاسیس شد.
در جست و جو میراث فرهنگی در تاریخ هزار و اندی ساله ایران هرچه قدر که واژه گردشگری به چشم می‌خورد اما برخلاف آن خبری از میراث فرهنگی تا 100 سال گذشته در تاریخ نیست. اولین نشانه‌ها از توجه به میراث فرهنگی در ایران در دوره قاجار به چشم می‌خورد دقیقا زمانی که اولین گام‌ها برای ساختن ایرانی نوین توسط ناصرالدین‌شاه و سفرهایش به فرنگ و تقلدیش در ایران برداشته می‌شود. ساخت موزه در ارگ سلطنتی در سال 1290 ق اولین گام ایجاد یک سازمان متولی میراث فرهنگی در ایران است.
پس از آن اما در زمان مظفرالدین شاه، با بازگشت دانش آموختگان ایرانی از فرنگ، در سال 1315 «انجمن معارف» برای گسترش آموزش و پرورش به شیوه جدید تأسیس می‌شود که این امر در گسترش فرهنگ تأثیر بسزایی داشته و دانش‌آموزان ایرانی را با تاریخ سرزمین خود آشنا می‌کند. بعد از انقلاب مشروطیت نام وزارت علوم به «وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه» تغییر پیدا می‌کند و مجلس شورا «قانون اداری وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه» را تصویب می‌کند. این اولین باری است که نام صنایع دستی در یک سازمان دولتی آورده می‌شود.
در سال 1327 هجری قمری مرتضی قلی خان صنیع الدوله به ریاست وزارت معارف و اوقاف منصوب شده و به واسطه حفاری‌ها و کاوش های دومورگان فرانسوی در شوش به فکر تأسیس اداره ای با نام اداره عتقیقات جهت سرو سامان دادن به وضع اسفناک حفریات تجاری می‌اندازد. با این حال اندیشه های صنیع الدوله سرانجامی نمی‌یابد تا اینکه مرتضی خان ممتاز الملک و ابراهیم حکیمی در سال های 1295 و 1297 ش اداره عتقیقات یا باستان شناسی در ساختمان قدیم اداره معارف در شمال مدرسه دارالفنون را زیر نظر ایرج میرزا جلال الملک به دست می‌گیرند.
تصویب اولین قانون میراثی در ایران
بعد از آن اما در سال 1304 به همت تعدادی از رجال فرهنگی، انجمن آثار ملی شکل گرفته و اساسنامه آن منتشر می‌شود. بر اساس مواد این اساسنامه دولت وقت در 25 مهر 1306، آندره گدار فرانسوی را به عنوان مدیر باستان شناسی در ایران استخدام کند. سرانجام در 12 آبان 1309 قانون عتقیقات به تصویب مجلس می‌رسد و بر اساس ماده اول این قانون، کلیه آثار و ابنیه تا پایان دوره قاجار اعم از آثار منقول و غیر منقول، جزو آثار ملی محسوب می شوند. بر اساس همین قانون باید بخشی از آثار مکشوفه در حفاری های علمی و تجاری در موزه نگهداری شوند. در زمان وزارت علی اصغر حکمت، تأسیس موزه ای در تهران در میدان مشق به تصویب می‌رسد و در سال 1313 ش، نقشه بنای موزه ایران باستان توسط آندره گدار آماده و در نهایت موزه ایران باستان در سال 1316ش ساخته و افتتاح می‌شود. در سال 1343 وزارت فرهنگ و هنر تأسیس و مدیریت های مختلفی در قلمرو میراث فرهنگی همچون اداره کل موزه‌ها، مرکز باستان شناسی ایران، دفتر آثار تاریخی، اداره کل موزه های سنتی، موزه ایران باستان، اداره کل بناهای تاریخی، سازمان حفاظت از آثار باستانی و... تشکیل می‌شود. با پیروزی انقلاب، وزارت فرهنگ و هنر منحل و برخی از وظایف به دو وزارتخانه فرهنگ و آموزش عالی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انتقال داده می شوند.
در سال 1364 به موجب قانون، سازمان میراث فرهنگی شکل می‌گیرد و براساس این قانون، به وزارت فرهنگ و آموزش عالی اجازه داده می‌شود تا از ادغام 11 واحد پراکنده در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نیز وزارت فرهنگ و آموزش عالی، سازمان میراث فرهنگی را به صورت سازمانی وابسته به خود شکل دهد. پس از آن اما در سال 1372 شورای عالی اداری به پیشنهاد سازمان امور اداری و استخدامی کشور سازمان میراث فرهنگی را از وزارت فرهنگ و آموزش عالی منفک و به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ملحق می‌کند. در گام بعدی در سال 82 مجلس شورای اسلامی، سازمانهای میراث فرهنگی کشور و ایرانگردی و جهانگردی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جدا و از ادغام آنها «سازمان میراث فرهنگی و گردشگری» با کلیه اختیارات زیر نظر رییس جمهور شکل می‌دهد و به طور رسمی گردشگری به میراث فرهنگی می‌پیوندد.
پوستن صنایع دستی به میراث
صنایع دستی نیز که پیش از این‌ها با نام صنایع مستظرفه شناخته می‌شد پس از سال 1328 که به موجب قانون اداری وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه در وزارتخانه سهمی یافته بود تا سال 1347 شمسی به فراموشی سپرده شد و پس از طی سال‌ها فعالیت زیر چتر مرکزی وابسته به وزارت اقتصاد در سال 47 و بعد از آن در سال 54 زیر نظر وزارت صنایع و معادن بالاخره در سال 1360 به صورت یکپارچه تحت عنوان سازمان صنایع دستی ایران که یک شرکت دولتی زیرنظر وزارت صنایع بود فعالیت خود را آغاز کرد. اما پس از دگرگونی‌های فراوان در دوران سازندگی بالاخره در سال 1383 قانون تأسیس سازمان صنایع‌دستی ایران به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و نهایتاً به عنوان یکی از معاونت‌های سازمان میراث فرهنگی به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پیوست.
منبع:خبرآنلاین
انتهای پیام/
