ضرورت تشکیل سازمان مستقل بررسی سوانح حمل ونقل
حادثه دیگری رقم خورده و گروهی از هموطنان به سوگ عزیزان خود نشستهاند. هنوز ساعاتی از بروز این حادثه ناگوار نگذشته، چرخه همیشگی انتخاب کمیسیونهای موقت برای بررسی دلایل وقوع حادثه و معرفی مقصران در سایتهای خبری دوباره به راه میافتد.
به گزارش گروه رسانه های خبرگزاری تسنیم، حادثه دیگری رقم خورده و گروهی از هموطنان به سوگ عزیزان خود نشستهاند. هنوز ساعاتی از بروز این حادثه ناگوار نگذشته، چرخه همیشگی انتخاب کمیسیونهای موقت برای بررسی دلایل وقوع حادثه و معرفی مقصران در سایتهای خبری دوباره به راه میافتد. پرسشهای زیادی مطرح است از جمله: آیا انتخاب کمیسیونهای موقت 3، 5 یا 7 نفره برای بررسی دلایل وقوع حادثه از وقوع مجدد حوادث کاسته است؟ آیا انتساب تقصیر، برای زخم هموطنان مرهمی بوده است؟ آیا هزینههای غیرمستقیم ناشی از بررسیهای موازی نهادهای مختلف محاسبه شده است؟ اما پرسش اصلی این است: آیا وقت آن نرسیده است که از حوادث گذشته درس آموخته و نسبت به ایجاد یک سازمان مستقل بررسی حوادث در صنعت حملونقل اقدام کرد؟ بیتردید یکی از مهمترین روشهای غیرمستقیم ارتقای ایمنی و پیشگیری از رخداد مجدد حوادث، بررسی مستقل علل ریشهای آنها و رعایت بیطرفی در تعیین علل حوادث است. عوامل محرکه بررسی مستقل حوادث هم در داخل صنعت حملونقل است و هم در خارج از آن. از یک سو واکنش جامعه و افزایش آگاهی مردم درباره ایمنی و از سوی دیگر الزامات قانونی ملی و بینالمللی، بررسی مستقل حوادث را اجتنابناپذیر ساخته است.
ضرورت تأسیس سازمان مستقل بررسی حوادث حملونقل
منطق تأسیس سازمان مستقل بررسی حوادث این است که باید بیطرفی سازمانی که بررسی حوادث را انجام میدهد، حفظ شود. هر سازمانی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم منفعتی در نتایج بررسی حوادث داشته باشد نمیتواند با بیطرفی کامل عمل کند. از سوی دیگر نفوذ اقتصادی یا سیاسی میتواند در بیطرفی بررسی حوادث و دلایل ریشهای آنها اثرات منفی داشته باشد. بنابراین تنها راه یافتن آنکه چه اتفاقی افتاده بررسی مستقل حوادث است. به علاوه این امر میتواند به بازماندگان قربانیان حوادث کمک کند تا راحتتر با اثرات روانشناختی مرگ عزیزان خود کنار بیایند.
البته باید توجه داشت که ایجاد چنین سازمانی زمانبر و مستلزم تلاشهای زیادی است و باید به طور دقیق برنامهریزی شود تا بتوان پیشنیازهای آن مانند الزامات قانونی، سازمانی، عملیاتی، کارکردی، مالی و انسانی را مدیریت کرد. در توسعه سازمان مستقل بررسی حوادث به چندین سؤال باید پاسخ داده شود:
1-آیا این سازمان باید دائمی باشد یا موقتی؟ انتخاب کمیسیونهای موقت برای بررسی حوادث در صنایع مختلف از جمله حملونقل در ایران و تعدادی از کشورها مرسوم است. از آنجایی که ترکیب اعضای این کمیسیونها با سوابق قانونی/قضایی تحت تأثیر قرار میگیرد معمولاً غیرممکن است که کمیسیونهای انتخابی توسط دولت بتوانند بیطرفی خود را در بررسی حوادث حفظ کنند. از سوی دیگر قدرت این کمیسیونها برای پیگیری و نظارت بر انجام توصیههای ارائه شده اغلب نامشخص است.
2-آیا این سازمان باید بخشهای مختلف حملونقل را در برگیرد یا فقط یک نوع مثلاً حملونقل ریلی؟ به کارگیری رویکرد موردی و تکبخشی در بررسی حوادث در بسیاری از کشورها از جمله ایران مرسوم بوده است. این امر میتواند چندین پیامد داشته باشد اول آنکه سازمانهای جداگانه ممکن است از تجهیزات کافی برای انجام وظایف خود برخوردار نباشند. دوم آنکه تجارب آموخته شده صرفاً به یک بخش از حملونقل محدود میشود. سوم آنکه تناوب کم حوادث عمده در یکی از بخشهای حملونقل، اجازه نتیجهگیریهای کلی در مورد حوادث و در نتیجه اقدامات مناسب برای جلوگیری از بروز مجدد حوادث مشابه را نمیدهد و بالاخره تبادل اطلاعات و تجربه و همچنین یادگیری مشترک میان بررسیکنندگان حوادث سایر بخشهای حملونقل را در بر نمیگیرد.
3-بررسی اثربخش حوادث باید بر افزایش ایمنی حملونقل به طور مستمر تأکید داشته باشد و صرفنظر از نوع حملونقل باید به سؤالات زیر پاسخ بدهد:
چه اتفاقی افتاده است؟
چگونه این اتفاق افتاده؟
چرا این اتفاق افتاده؟
چه اقداماتی باید صورت گیرد تا از بروز مجدد این رخداد جلوگیری شود؟
برای کاهش پیامدهای این رخداد چه باید کرد؟
پاسخ به سؤالات فوق مستلزم کاربرد روشهای علمی به طور منظم یا سیستماتیک است. این رویکرد هماهنگ میتواند استفاده از ابزار، انتقال دانش متقابل (در بخشهای مختلف) و روشهای مطلوب در بررسی حوادث در حوزههای مختلف و سایر انواع حملونقل را تسهیل کند.
پیشینه ایجاد سازوکارهای مستقل حوادث
ابتکار ایجاد سازمانهای مولتی مودال با تأسیس سازمان ملی ایمنی حملونقل (National Transportation Safety Board) در امریکا ایجاد شد و سپس توسط کانادا، استرالیا، نیوزیلند، سوئد، فنلاند و هلند دنبال شد. هر چند در توسعه این سازمانها باید توجه داشت تفاوت زیادی میان ترتیب زمانی بررسی حوادث در انواع مدهای حملونقل در دنیا وجود دارد. اگرچه هوانوردی جدیدتر از سایر انواع حملونقل است، ترتیب لزوم بررسی ایمنی و به تبع آن بررسی حوادث، یک موضوع ملی محسوب میشود البته روند توسعه سیستمهای ریلی مانند ایجاد شبکههای راهآهن سراسری میان اروپا این مرزبندی را تغییر داده است.
4-چگون میتوان استقلال این سازمان را تأمین کرد؟ اصطلاح استقلال در بررسی حوادث شامل استقلال ساختاری (مستقل از اولیای امور و جدا از مرجع مشخص قانونی)، استقلال مالی (برای انجام بررسیها) و استقلال کارکردی یا عملیاتی (آزادی انجام بررسی، دسترسی به شواهد و مدارک و شاهدان و انتشار یافتهها) است. منطق این استقلال این است که ممکن است یکی از علل دخیل در حادثه به چارچوب قانونی و عملکرد نهاد نظارتی مربوط شود. اگرچه استقلال کامل هرگز امکانپذیر نیست ولی سازمان بررسی حوادث باید تا جایی که میتواند براساس شاخصهای استقلال بنا نهاده شود. این شاخصها عبارتند از: استقلال ساختاری، کارکردی، قانونی، سازمانی و مالی و همچنین منافع تجاری و علائق بازماندگان.
5-آیا باید برای هر حادثه مقصر تعیین کرد؟ هدف از بررسی حوادث باید به جای مقصر خواندن فرد (افراد) و یا تعیین مسئولیت مدنی یا کیفری، پیشبرد ایمنی حملونقل باشد. تفکیک میان بررسیهای فنی (برای پیداکردن علل ریشهای) و بررسیهای قضایی و بیمهای (برای یافتن مقصر) باعث میشود که اقدامات لازم مربوط به هر یک بسرعت انجام شود و ارائه بازخورد بموقع به همه ذینفعان میسر شود. اگرچه بررسیهای قضایی مربوط به مسئولیتها و تعهدات میتواند به موازات فنی توسط سازمانهای مربوطه انجام شود.
6-آخرین سؤال مربوط به ترکیب کارشناسان و متخصصان در سازمانهای مستقل بررسی حوادث است. انجام بررسیهای مدرن براساس روشهای علمی، مستلزم به کارگیری پرسنل ذیصلاح، شایسته و باتجربه است. هنوز اجماعی برای مهارتها و تخصصهای لازم برای بررسی حوادث وجود ندارد. برخی از سازمانهای بینالمللی مانند سازمان بینالمللی هوانوردی کشور (ایکائو) در مورد مهارتها و تخصصهای لازم مستنداتی منتشر کردهاند. براساس مطالعات و انتشارات اخیر، بررسیکنندگان حوادث صرفنظر از نوع حملونقل باید حداقل از مهارتها و دانشهای زیر برخوردار باشند: طیف وسیعی از دانش فنی؛ فنون و روشهای تحقیق؛ آشنایی به حقوق و مسئولیتهای خود هنگام بررسی حوادث و آشنایی به اصول مهندسی عوامل انسانی. از آنجایی که در دسترس بودن تمام تخصصهای لازم، اعتبار بررسی حوادث را افزایش میدهد، چالش فوری برای ایجاد دورههای آموزشی هماهنگ با استاندارد بالا بایستی برطرف گردد.
نتیجهگیری
معمولاً در ایران بررسی حوادث حملونقل به صورت موردی و توسط کمیسیونهای موقت انتخاب شده از سوی دولت و گرهخورده با سیستم قضایی انجام میشود. معمولاً فرض بر این است که کمیسیونهای موقت در انجام بررسیهای خود از استقلال کمتری برخوردارند و نیز قدرت کمتری در پیگیری اجرای توصیههای ایمنی، متعاقب بررسیهای صورت گرفته، دارند. از آنجایی که هدف اصلی بررسی حوادث، ارتقای ایمنی و پیشگیری از وقوع مجدد رخدادهای مشابه است، تأسیس سازمان مستقلی برای بررسی حوادث حملونقل ضروری مینماید. بدیهی است دائمی بودن، تک بخشی یا چند بخشی بودن، چگونگی حفظ استقلال، ترکیب تخصصهای مورد نیاز و جدایی از بررسیهای قضایی و کیفری در کنار سایر عوامل، عواملی هستند که هنگام ایجاد سازمان بررسی حوادث باید مورد توجه قرار گیرند.
اصولاً یک سازمان چندبخشی دائمی میتواند مقرون به صرفهتر باشد و ایمنی بیشتری را به ارمغان بیاورد و همچنین میتواند اعتماد عموم را به صنعت حملونقل جلب کند. از سوی دیگر بررسیهای فنی باید کاملاً جدا از بررسیهای قضایی و کیفری باشد. سازمان بررسی حوادث باید براساس ملاکهای استقلال بنا گذاشته شود. این سازمان باید مستقل از صنعت، اپراتورها، نهادهای نظارتی/قانونی، قضایی، شرکتهای بیمه و سایر طرفهایی که مستقیماً یا به صورت مجازی با سازمان بررسیکننده تضاد منافع دارند، به بررسی حوادث پرداخته و قادر به ایجاد توصیههای ایمنی و پیگیری انجام اقدامات و توصیههای پیشنهادی باشد. البته باید توجه داشت که ایجاد چنین سازمانی زمانبر و مستلزم تلاشهای زیاد است و باید به طور دقیق برنامهریزی شود تا بتوان پیش نیازهای آن مانند الزامات قانونی، سازمانی، عملیاتی، کارکردی، مالی و انسانی را مدیریت کرد.
منبع: ایران
انتهای پیام/