ائتلاف وهابی‌ها و خاندان سعودی، شورش‌ها و جنگ‌ها
رمضان بورسا کارشناس و تحلیلگر مسائل منطقه ای ترکیه در یادداشتی اختصاصی برای تسنیم به بررسی روابط حکومت عربستان و دولت ترکیه از ابتدای تشکیل رژیم سعودی تا کنون پرداخته است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری تسنیم در استانبول، در بخش نخست این یادداشت وی به بررسی تاریخ تحولات دولت سعوید و عثمانی و در بخش دوم آن به بررسی روابط ترکیه و عربستان سعودی در چند سال اخیر و خصوصا در موضوع سوریه و عراق پرداخته است
اگر بخواهیم روابط بین ترکیه و عربستان سعودی را از زمان امضای توافق صلح آنکارا با پادشاهی حجاز و نجران در سوم آگوست 1929 ارزیابی و بررسی کنیم، این ارزیابی کامل نیست. از شورش الدرعیه در قرن هجدهم تا جنگ جهانی اول، شورش‌های زیادی علیه عثمانی در شبه‌جزیره عربستان رخ داده است که جامعه ترکیه و سیاست خارجی ترکیه را به شدت متأثر کرده است، از این رو بررسی روابط ترکیه و عربستان سعودی از آغاز شورش‌ها و جنگ‌ها در الدرعیه در قرن هجدهم و سرایت آن به کل منطقه، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
ائتلاف وهابی‌ها و خاندان سعودی، شورش‌ها و جنگ‌ها
آموزه‌های محمد بن عبدالوهاب مؤسس فرقه وهابیت در نجد مرکز شبه‌جزیره عربستان و قبایل اطراف آن مورد قبول واقع شد به طوری که خاندان سعودی به عنوان قدرتمندترین طایفه در آن منطقه، فرقه وهابیت را تصویب و از آن حمایت کرد.
حمایت آل سعود از فرقه وهابیت باعث شد آموزه‌های عبدالوهاب با سرعت زیادی در شبه‌جزیره عربستان گسترش یابد. خاندان آل سعود با هدف تشکیل دولت در شبه‌جزیره عربستان که تحت سلطه امپراتوری عثمانی بود، از نفوذ وهابیت در بین قبایل شبه‌جزیره عربستان برای شورش علیه عثمانی نهایت استفاده را کردند.
آل سعود در نخستین شورش علیه عثمانی، پس از به کنترل درآوردن نجد، به همراهی قبال آن منطقه به مرزهای شرقی کویت تا مرزهای عمان پیشروی کرد.
آل سعود با حمله به عراق و سوریه، در سال 1802 میلادی و در روز عاشورا،کربلا را تصرف کرد و هزاران مسلمانان را در آنجا قتل‌عام کرد. آل سعود در سال 1803 توانست مکه و مدینه را تحت کنترل خود درآورد.
اشغال مکه و مدینه توسط آل سعود برای امپراتوری عثمانی که از سال 1517 این دو شهر را اداره می‌کردند، قابل هضم نبود.
محمود دوم پادشاه وقت امپراتوری عثمانی برای پایان دادن به اشغال مکه و مدینه به محمدعلی پاشا والی مصر دستور حمله به آنجا را داد. نیروهای محمدعلی پاشا در سال 1813 توانستند مکه، مدینه و حجاز را از اشغال آل سعود درآورند. سپس نیروهای محمدعلی پاشا به فرماندهی پسرش ابراهیم پاشا به نجد مرکز شبه‌جزیره عربستان حمله کردند. قوای عثمانی پس از تصرف نجد به فرماندهی ابراهیم پاشا در دسامبر 1817 به دروازه‌های شهر الدرعیه رسیدند. الدرعیه شهری بود که خاندان آل سعود قصد داشتند دولت جدید خود را به پایتختی این شهر بنا کنند. نیروهای ابراهیم پاشا الدرعیه را محاصره و پس از چند ماه محاصره، این شهر را تصرف کردند. از طرف دیگر نیروهای محمدعلی پاشا توانستند کربلا را از آل سعود دوباره پس بگیرند.
در جنگ نجد و الدرعیه هزاران جنگجوی آل سعود کشته شدند و بسیاری از افراد آل سعود و طایفه‌های منسوب به آنان دستگیر و به مصر و استانبول منتقل شدند. در بین کسانی که دستگیر شده و به استانبول برده شدند، عبدالله بن سعود رهبر خاندان سعود قرار داشت. وی پس از محاکمه در استانبول، اعدام شد.
پس از گذشت 200 سال از این وقایع، نه جامعه ترکیه اشغال سرزمین‌های سابق عثمانی به خصوص مکه و مدینه را از طرف آل سعود و قبایل وهابی فراموش کرده‌اند و نه عربستان سعودی اعدام عبدالله بن سعود در استانبول را فراموش کرده است.
دومین دولت آل سعود
یک سال پس از بازپس‌گیری نجد و الدرعیه در سال 1817 توسط قوای عثمانی، ترکی بن عبدالله بن محمد ، نوه محمد بن سعود توانست ریاض را تصرف کند و اعلام دولت جدید کند. دومین شورش سعودی‌ها فرق اساسی با شورش اول داشت و آن اینکه علاوه بر اینکه اداره حکومت بر اساس وهابیت پایه‌گذاری شد، سلطه عثمانی را بر این مناطق به رسمیت شناختند.
دومین دولت سعودی‌ها در مقایسه با شورش اول آنان مناطقی خیلی کمی را تحت کنترل خود درآورد و همچنین قدرت سعودها در دولت دوم تا حدی زیادی کاهش یافته بود.
در حالی که اختلافات داخلی آل سعود در حال افزایش بود در سال 1891 آل سعود متحمل شکست سختی از آل رشید حاکمان امارت جبل شمر شد و باعث شد دومین دولت سعودی‌ها با شکست مواجه شود. پس از این شکست، عبدالرحمن بن فیصل بن ترکی به پادشاه کویت پناهنده شد.
سومین دولت آل سعود و خیانت شریف حسین
در سال 1902 عبدالعزیز بن سعود پسر عبدالرحمن از کویت به ریاض بازگشت و فعالیت‌های سیاسی خود را از سر گرفت. در آن دوره امپراتوری عثمانی در جنگ بالکان به سر می‌برد و از نیروی قدرتمند در شبه‌جزیره عربستان بهره‌مند نبود. امپراتوری عثمانی برای جلوگیری از فعالیت‌های مشکوک عبدالعزیز در ریاض، پدرش عبدالرحمن را به عنوان والی ریاض تعیین کرد.
امپراتوری عثمانی برای جنگ بالکان بسیاری از نیروهای خود را از شبه‌جزیره عربستان خارج کرده بود و این مسئله باعث خلأ قدرت در این مناطق شد. عبدالعزیز با استفاده از این وضعیت شهر الأحساء را به تصرف خود درآورد. عبدالعزیز توانست در بین سال‌های 1921 تا 1926 مکه، جده و عسیر را تصرف کند و در سال 1926 خود را به عنوان پادشاه حجاز اعلام کند.
بازگشت عبدالعزیز از کویت به ریاض در سال 1902 و فعالیت‌های سیاسی وی علیه امپراتوری عثمانی تنها عامل تأثیرگذار در تشکیل پادشاهی آل سعود نبود، بلکه خیانت شریف حسین به عثمانی نقش بسزایی در پادشاهی آل سعود داشت. شریف حسین که متولد استانبول بود از سال 1908 میلادی شریفِ مکه و امیر حجاز از طرف امپراتوری عثمانی تعیین شده بود و بر تمام منطقه استیلا داشت. وی در طول جنگ جهانی اول از طرف انگلیسی‌ها حمایت و منشأ تحولات این منطقه شد.
شریف حسین که در جنگ جهانی اول از طرف انگلیسی‌ها حمایت می‌شد، با بهانه قرار دادن سیاست‌های ترک‌گرایانه حزب اتحاد و ترقی، شورش‌های عربی علیه امپراتوری عثمانی را آغاز کرد. شریف حسین در طول جنگ جهانی اول، به همراهی لورنس، جاسوس انگلیسی‌ها علیه امپراتوری عثمانی در شبه‌جزیره عربستان شورش کرد.
شریف حسین در سال 1916 خود را به عنوان پادشاه حجاز اعلام کرد و پس از پیمان ورسای، توانست حمایت کامل انگلیسی‌ها را از پادشاهی خود به دست آورد.
انگلیسی‌ها از یک طرف از شریف حسین علیه عثمانی‌ها حمایت می‌کردند و از طرف دیگر به حمایت خود از خاندان آل سعود ادامه می‌داند.
انگلیسی‌ها پس از قبول پیمان ورسای در سال 1919 خاندان آل سعود را به شریف حسین فروختند و پس از اضمحلال امپراتوری عثمانی و حذف استیلای آنان بر شبه‌جزیره عربستان در سال‌های اولیه بعد از جنگ اول جهانی و پس از آنکه عنوان «خلیفه مسلمین» توسط آتاترک از ترکیه زدوده شد، در سال 1924 میلادی شریف حسین با سیطره کامل خود بر مکه و مدینه، خود را خلیفه مسلمین خواند.
انگلیسی‌ها به شرف حسین خیانت کردند، به طوری که با حمایت انگلیسی‌ها، آل سعود و وهابی‌ها علیه شریف حسین اعلان جنگ کردند. شریف حسین پس از شکست از حجاز فرار کرد و بعدها پس از دستگیری از طرف انگلیسی‌ها به جزیره قبرس تبعید شد.
شریف حسین با هدف پادشاهی بر شبه‌جزیره عربستان علیه عثمانی شورش کرد ولی با خیانت انگلیسی‌ها نتوانست به هدف خود برسد. البته فرزندان شریف حسین با حمایت انگلیس، دولت‌های جدیدی را در عراق و اردن پایه‌ریزی کردند. کشور عراق به فیصل اول و کشور اردن به عبدالله اول که از فرزندان شریف حسین پادشاه اردن بود، واگذار شد. فیصل اول پادشاه عراق با کودتای نظامی کشته شد.
عبدالله اول که در مجلس و شورای مشورتی عثمانی عضویت داشت پس از پادشاهی بر اردن در یک سوءقصد کشته شد. جانشینی فرزند او طلال که از روان‌پریشی شدید رنج می‌برد، بسیار کوتاه بود و عمر خود را در بیمارستان شفای استانبول به پایان رساند، سرانجام تاج و تخت پادشاهی اردن نصیب حسین فرزند طلال شد.
زخم‌های شورش‌های سال 1902 آل سعود در شبه‌جزیره عربستان و سپس شورش شریف حسین علیه امپراتوری عثمانی هنوز هم در جامعه ترکیه تازه است.
اشغال مکه توسط شریف حسین با حمایت انگلیسی‌ها و دفاع جانانه فخرالدین پاشا در مقابل آنان از مهم‌ترین بخش‌های تاریخ ترکیه محسوب می‌شوند که هیچ وقت از ذهن مردم این کشور پاک نمی‌شود. در ذهنیت مردم ترکیه شریف حسین با همکاری انگلیسی‌ها با اعلان جنگ علیه عثمانی یک خائن و فخرالدین پاشا به عنوان کسی که تا آخرین نفس از مکه دفاع کرد به عنوان قهرمان بزرگ ملی محسوب می‌شود.
ادامه دارد...
