از بردن شو چله‌ای برای نوعروسان تا تعریف کردن اوسونه‌های پدر بزرگ

به گزارش خبرنگار تسنیم از بیرجند، صدای پای یلدا آرام آرام به گوش می‌رسد، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها خانه را برای استقبال از فرزندان و نوه‌ها آماده می‌کنند و از طرفی کوچکترهای فامیل نیز برای دیدار بزرگان بی‌قراری می‌کنند.

شب یلدا هر سال یک بار میهمان خانه ایرانیان می‌شود که به نوعی برای مصاحبت و هم‌نشینی با بزرگترها به ویژه پدربزرگ و مادربزرگ‌ها به وجود آمده است.

مادربزرگ سماور زغالیش را آب کرده، درب خانه‌اش را با وجود پشت خمیده‌اش، آب و جارو می‌کند و نگاهش به ساعت است تا میهمانان بیایند، پدربزرگ هم بعد از شکستن کنده‌های درخت و درست کردن زغال برای کرسی، خسته شده و منتظر نوشیدن یک فنجان چای است.

مادربزرگ از پشت عینک‌های ته استکانیش برای کوچکترین نوه شال‌گردن می‌بافد، سینی که روی کرسی گذاشته شده پر از تخمه، شیرینی، آجیل، شکلات است و بیشتر آجیل‌ها از میوه‌هایی است که مادر بزرگ در تابستان آنها را خشک کرده است.

یاد آن زمان‌ها بخیر

سماور صدای قل قلش بلند می‌شود، مادربزرگ نگاهی به ساعت می‌اندازد دیگر وقت آن رسیده که میهمانان سر برسند، ناگهان صدای درب خانه به گوش می‌رسد، مادربزرگ بلند می‌شود تا به سمت درب برود، با عجله با چوب دستی که بر دست دارد خود را به درب خانه می‌رساند، میهمانان یکی یکی وارد خانه می‌شوند، آن لحظه لبخند بر لبان اهالی خانه به ویژه پدربزرگ و مادر بزرگ جاری می‌شود.

آری در خراسان جنوبی در شب یلدا افراد خانواده و فامیل به خانه بزرگ فامیل رفته و دور کرسی حلقه می‌زدند. بزرگترها از خاطرات و گذشته‌های تلخ و شیرین خود گفته و بزرگ فامیل با کتاب حافظ استخاره و تفألی می‌زد.

در این شب پدر بزرگ برای نوه‌ها اوسونه تعریف می‌کند و شاهنامه رستم خوانده می‌شود.

مادربزرگ از میهمانان با میوه و آجیل پذیرایی می‌کند و فانوسی روی کرسی گذاشته شده و همه در اندک سوی همان فانوس در کنار همه خوشحال و خندان هستند و برای یک سال خود دعا می‌کنند.

در آن زمان کسی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نبود، که پشت کرسی به جای هم کلام شدن با بزرگترها سرش داخل گوشی باشد... یاد آن زمان‌ها بخیر....

شوچله‌ای نوعروسان

در خراسان جنوبی در شب یلدا برای نوعروسان شب چله‌ای می‌برند به گونه‌ای که خانواده داماد برای عروسشان که عقد است در سبدی از انواع میوه‌های مختلف شامل هندوانه، انار، سیب، نارنگی، خیار، و هدیه‌های مانند طلا و لباس زمستانی می‌برند البته در زمان‌های گذشته خبری از طلا نبود و روی سینی‌هایی بزرگ که اسمشان(مجمعه) بود چند عدد خربزه و هندوانه و لباسی بافت، یک چادر نماز و مقداری گوشت به خانه عروس می‌بردند.

اما این روزها که همه چیز تجملاتی شده برای شب یلدا هم با تجملات برخورد می‌شود و دیگر از آن پدربزرگ و مادربزرگ‌ها که خانه‌هایشان بوی کاه گل می‌دادو دستانشان برای نوازش فرزندان آماده بود، خبری نیست.

این روزها مراسم شب چله‌ای هم از تجملات دور نمانده به گونه‌ای که دورسبدها را بسیار تزیین می‌کنند و حتی دیده شده برخی که گوسفند می‌برند حتی بر گردن گوسفند هم روبان می‌بندند.

مراسم کف زنی شو چله

اما کف زدن از دیگر مراسم شو چله در خراسان جنوبی است که سابقه زیادی در تاریخ مردم این مرز و بوم دارد.

در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به بیخ مشهور است در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن در ظرف بزرگ سفالی به نام تغار می‌ریزند و مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام دسته گز مایع داخل تغار را آنقدر به هم می‌زدند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سردی صورت گیرد تا این مایع خوب کف کند.

در این بین گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف‌ها با پرتاب آن به سوی یکدیگر و مالیدن آن به سر و صورت هم بر شادی و نشاط جمه می‌افزایند.

برای تهیه کف ابتدا باید بیخ آغشته به خاک را که از صحرا جمع‌آوری شده را شسته و سپس به تکه‌های کوچک تبدیل کرده و داخل کتری صحرایی یا داخل قابلمه ریخته و آب به آن اضافه کنند و روی آتش بگذارند تا بجوشد وقتی به جوش آمد آب آن را خالی می‌کنند و دوباره این کار را انجام می‌دهند تا به طور کامل تمیز شود سپس آب تمیز را داخل تغار بزرگی می‌ریزند و با چوب درخت گز آن را هم می‌زنند.

در این شب تلاش می‌شود تا حد امکان از انواع میوه‌ها و آجیل‌های محلی از جمله عناب، سنجد، توت خشکه، برگه هلو، زرد آلو، تخمه هندوانه و خربزه و انار از میهمانان پذیرایی شود.

در این شب افراد فامیل شب‌زنداری می‌کنند و به بازی‌های دسته جمعی مانند گل یا پوچ، چیستان، معما، قصه‌گویی و داستان‌های قدیمی می‌پردازند و سعی می‌شود از میوه‌هایی مانند هندوانه که در فصل تابستان بیشتر مصرف می‌شود تناول کنند تا دچار سرماخوردگی و بیماری در طول زمستان نشوند.

گوشت داغ شو چله

یکی دیگر از رسوم قدیم مردم بیرجند به خصوص در روستاها گوشت شب چله بود که همه خانواده برای تأمین گوشت گوسفند خود یک یا چند گوسفند را در منزل خود پروار کرده تا موقع نیاز گوشت آن را مصرف کنند اما یکی از این گوسفندها، گوسفند پروراری مخصوص شب چله بود که بعد از ذبح گوشت آن را ریز ریز کرده و در دیگ بزرگی چدنی به صورت داغ  و سرخ شده استفاده می‌کردند و با نان‌های محلی که با روغن‌های داغ داخل دیگ گوشت چرب شده‌اند چکمل درست کرده که واقعاٌ غذای لذیذی است.

رئیس حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در این باره در گفت‌وگو با تسنیم اظهار داشت: بر اساس گاه شماری بومی و قدیمی چله بزرگ زمستان از فردای این شب یعنی از اول دی ماه آغازشده و تا 40 روز (10 بهمن) ادامه دارد.

آغاز چله کلو 

احمد برآبادی افزود: به این چله، چله کلو یا چله بزرگ می‌گویند و چله خرد یا همان چله کوچک از 11 بهمن ماه آغاز می‌شود و در آخر این ماه به پایان می‌رسد.

وی بیان کرد: شب چله بلندترین و طولانی‌ترین شب سال است که از بین شب‌های دیگر سال متمایز و خاص است و از فردای این روز، روزها بلندتر شده و شبها کوتاه‌تر می‌شود و به تدریج تاریکی کاهش و روشنایی و نور افزایش می‌یابد.

رئیس حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: از روزگاران بسیار دور مردم خراسان جنوبی مانند دیگر هموطنان این شب را گرامی داشته و به جشن و سرور می‌پردازند و فامیل و خویشاوندان در این شب به خانه بزرگترها و بزرگان فامیل رفته و صاحبخانه از آنها با انواع شیرینی، آجیل و میوه پذیرایی می‌کنند.

برآبادی افزود: میوه شب چله بیشتر انار و هندوانه است و آجیل‌های مخصوص شب یلدا بیشتر میوه‌های خشک شده و محصولات باغی است.

اما این روزها در برخی از خانواده‌های ما دیگر از آن پدربزرگ و مادربزرگها که برایمان اوسونه تعریف کنند، استخاره به حافظ بزنند خبری نیست و فقط یاد و خاطرشان در قلبهای‌مان زنده است و در کنار آنها هستند فرزندانی که پدر و مادر خود را به دلایل مختلف در خانه سالمندان برده و ای کاش به پاس قدردانی از زحمات آنها در شب یلدا به دیدارشان برویم تا لبخندی بر لبهایشان جاری شود.

گزارش از اعظم انصاری

انتهای پیام/