روزشمار اردبیلی‌ها برای قدوم "بایرام‌آیی"/از شب‌نشینی تا هدیه نوعروسان در شب چله
شب یلدا مجالى است براى دیدن عزیزانى که تصویر و صدایشان در پس مشغله‌هاى زندگى رنگ باخته و در نهایت مجال و بهانه‌ای براى بودن در کنار یکدیگر است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل، یلداى طولانى سال بهترین مجال براى نیم نگاهى کوتاه به لحظه‌هاست، لحظه‌هایى که در سرعت عبور خلاصه مى‌شوند و مى‌گذرند و این گذشتن بهترین پیام براى زیبا زیستن ماست و این زیبایی تنها زمانی با حقیقت گره می‌خورد که ما لحظاتی چند را در کنار عزیزان خود سپری کنیم.
اگر این روزها پای صحبتهای یکی از بزرگان اقوام یا آشنایان بنشینیم بی‌شک شنوای خاطراتی از آنها خواهیم بود که در پس هریک از این حرفها و خاطرات عشق و محبتی عمیق و دیرینه نهفته است.
مراد نصیری، یکی از پدربزرگها و کهنسالان استان اردبیل در شرح خاطرات شبهای چله گذشته در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: در زمانهای گذشته وقتی که ما کودکی خردسال بودیم یلدا که می‌آمد آتش گرم و کرسی خانه مادربزرگ ما را به گرد خویش آورده و گرمایش را با ما تقسیم می‌‌کرد تا در زمستان سر در راه به یاد چون امشبی همیشه گرم بمانیم و این روزها حال و هوای همه ما در کنار کرسی گرم مادربزرگ و به یاد داستان‌های پدربزرگ خوب است.
وی تصریح کرد: شب یلدا فرصتی بسیار خوب برای دور همنشینی با اعضای خانواده است شبی که آخرین دقایق آذرماه را ورق می‌‌زنیم و شبی که همه گرد هم آمده‌‌اند تا از روزهای خوب خدا سخن بگویند و به بهانه یلدا، این طولانی‌ترین شب سال فارغ از پیچ و خم‌های زندگی و فشار مشکلات روزمرگی همدیگر را به شنیدن خاطرات خوب خویش مهمان کنند.
این پدربزرگ 71 ساله در جزئیات برپایی کرسی و آغاز نخستین دورهم‌نشینی گرد آن در اولین شب زمستان، افزود: در قدیم‌الایام که کرسی در جای دنجی از خانه گذاشته شده و سوروساتش برپا می‌شد تاشب نباید کسی چیزی روی آن گذاشته یا گردش می‌نشست تا اینکه پدر خانه شب با یک دستمال نخودچی کشمش از بازار آمده و کشمشها را روی کرسی می‌پاشید و به این ترتیب نخستین دورهم‌نشینی در گرد کرسی آغاز می‌شد.
نصیری اظهار کرد: در روند چیدن کرسی در منزل بعد از آنکه پدر خانه کشمش را روی آن پاشید مادر خانه با دختر بزرگتر خانواده بعد از آماده شدن آتشدان کرسی را روی حوضک می‌گذاشتند و منتظر ورود "ارسین" یا "کفگیرک" می‌شدند.
وی بیان کرد: مادر خانه با کمک دختر بزرگتر ارسین را به صورت عمودی به زمین گذاشته و قدم به قدم آن را به داخل می‌آوردند و وقتی به در خانه می‌رسیدند دختر خانواده می‌پرسید: «ارسین هارا گدی سن؟» و بانوی خانه می‌گفت: «گئدیم بخار گؤتورمکه» و این جمله‌ها تکرار می‌شد تا اینکه ارسین در جای خود قرار گیرد و بعد از آن در چهارگوشه کرسی گردو شکسته و بین اعضای خانواده تقسیم می‌کردند.
وی گفت: در این شب معمولا بانوان اردبیلی برای شام تدارک عدس پلو با ته‌چین(دوشمه پلو) را می‌دیدند و برای رقم خوردن یک شبی شیرین و به یاد ماندنی از اقلام خوراکی شیرین که در نظر مردم این خطه خوش یمنی و شیرین‌کامی به بار می‌آورد نیز استفاده می‌کردند.
یلدا اول فصل زمستان و شب آخر فصل زردی و خاطره‌انگیز پاییز است که درازترین شب سال بوده و در آن شب یا نزدیک به آن، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند و گرچه در زمان گذشته آن را شوم و بداختر می‌دانسته‌اند اما به مرور زمان این اعتقادات جای خود را به شادیها و شادمانیهای حاصل از سپری لحظاتی در کنار خانواده‌ها داده است.
در بیشتر نقاط ایران مردم این روز را جشن می‌گیرند که استان اردبیل نیز از این امر مستثنی نبوده و در سنوات گذشته در برپایی این جشن حضوری پررنگ داشته است و هماکنون نیز همانند سایر استانها در استان اردبیل نیز آداب و آئین خاص این شب دنبال و برگزار می‌شود و استقبال خوبی نیز از سوی مردم استان از این آداب و آئین به عمل می‌آید.
آئین ویژه شب یلدا در اردبیل
شب یلدا در اردبیل «چیله گئجه‌سی» نامیده می‌شود که این شب در این خطه نمادی از انس و الفت و صله ارحام بین خانواده‌ها و اقوام است و این نامگذاری از آن جهت بوده که در روز شمار مردم اردبیل شب یلدا پایان فصل پاییز و آغاز «چله بزرگ» و فصل سرما و زمستان است.
آیینهای شب چله در اردبیل تقریبا مشابه با آیین‌هایی است که در دیگر استانهای کشور نیز با شیوه و سنن خاصی برگزار می‌شود البته با اندکی تفاوت که این آئین فقط خاص خطه آذربایجان و بیشتر استان اردبیل است.
جشن یلدا در اردبیل نیز با گرد هم آمدن و شب‌نشینی اعضای خانواده و اقوام و آشنایان در کنار یکدیگر برگزار می‌شود که در این میان متل‌گویی، سرودن شعر و بیات‌خوانی که نوعی شعرخوانی و داستان‌خوانی است در قدیم اجرا می‌شده و گرچه این رسم از گذشته تا به اکنون با سیر و گذشت سالها رنگ باخته اما هماکنون نیز این رسم در برخی محلات و روستاهای استان اردبیل به چشم می‌خورد.
آیین شب یلدا یا شب چله، همراه با خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبه نمادین دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی در بین اهالی استان اردبیل هستند.
چله بزرگ از یکمین روز دی ماه تا دهم بهمن که جشن سده است به طول می‌انجامد و آن را "چله بزرگ" می‌نامند به آن دلیل که شدت سرما بیشتر از سایر روزهااست، آنگاه چله کوچک فرا می‌رسد که از دهم بهمن تا بیستم اسفند به طول انجامیده و رفته رفته از شدت و حدت سرما کم کم کاسته می‌شود.
فصل زمستان در خطه و در میان مردم اردبیل به سه دوره تقسیم می‌شود که البته این تقسیم‌بندی از زمانهای گذشته در این استان مرسوم بوده و از گذشتگان برای ما به یادگار مانده است.
روزشمار اردبیلی‌ها برای قدوم "بایرام‌آیی"
در استان اردبیل فصل زمستان از یک تقسیم‌بندی منظم و زیبا برخوردار است و عمدتا مردم این خطه زمستان را به مراحل کلوز، چله بزرگ، چارچار یا کرد اوغلی، چله کوچک، چله بئچه، کولاک پیرزن(قاری ننه نین دوه‌سی‌نین قیزماسی) تقسیم‌بندی می‌کنند.
در سبک و سیاق مردم اردبیلی و طبق آئینهای دیرین 17 روز مانده به فصل زمستان کلوز نامیده می‌شود و مردم این دیار معتقدند که هفده روز مانده به فصل دیگر، فصل جدید آغاز می‌شود که به عنوان مثال هفده روز مانده به زمستان "کلوز" و هفده روز مانده به فصل بهار "وعده یئلی" آغاز می‌شود.
در گذشته در بین اهالی این خطه ضرب‌المثل و اشعاری عامیانه رواج داشت که برخی‌ها در خصوص ایام کلوز اینگونه می‌گفتند "کلوزده باغلیان، وعده یئلینده آچار" و یا " کلوز گیردی قیش گیردی، کلوز چیخدی قیش چیخدی" و اگر سیری در آئین و سنن این خطه در مناسبتهای مختلفی داشته باشیم نظیر این اشعار بیشتر به چشم خواهد خورد.
مردم استان اردبیل 40 روز اول فصل زمستان (تا 10 بهمن ماه) در اردبیل را چله بزرگ، 20 روز بعدی آن را چله کوچک و نیز 30 روز آخر فصل زمستان را به علت نزدیک بودن به ایام سال نوروز و برپایی سور و سات عید، "بایرام آیی" نامیده‌اند که لازم به ذکر است این آداب فقط در خطه آذربایجان رایج بوده است.
چهار روز آخر چله بزرگ "بویوک چیله" و نیز 3 روز اول چله کوچک "کیچیک چیله" در استان اردبیل به ایام "خیدیر" معروف است و این نامگذاری از جایی سرچشمه می‌گیرد که اکثر سالها در ایام خیدیر در استان اردبیل و روستاهای اطراف آن مردم متحمل برف سنگینی می‌شدند و سرمای شدیدی در منطقه حاکم بوده است.
مردم آذری زبان استان اردبیل در گذشته این روزها را با برگزاری آیینهای ویژه گرامی می‌داشتند که از جمله این آیینها می توان به تهیه "قووت" توسط بانوان کدبانوی این استان و نیز مادربزرگهای خانواده اشاره داشت.
مراحل تهیه این تنقل خوشمزه ویژه شب یلدا در استان اردبیل به گونه‌ای است که ابتدا گندم برشته را آسیاب کرده و آن را با آرد نخودچی و شکر مخلوط کرده و در این شب طولانی در کنار دیگر تنقلات مخصوص این شب استفاده می‌شده که برخی‌ها از جو، گندم، شاهدانه، تخم هندوانه یا خربزه، تخم کدو و باقلا، مغز هسته زردآلوی بوداده، کنجد، عدس، لوبیا، ترگه یا لوبیای صحرایی و شکر و زنجبیل استفاده می‌کردند که این خوراکی بسیار خوشمزه و مقوی بوده است.
از خوراکیها و مواد غذایی مخصوص شب یلدا در استان اردبیل که در گذشته در میان مردم این استان رایج بوده است می‌توان به قووت، قورقا، مرکبات، کشمش و سنجد(ایده) اشاره کرد که متاسفانه با گذر زمان این تنقلات نه تنها از نسلی به نسل دیگر منتقل نشده است بلکه امروزه دیگر کمتر از این نوع خوراکیها در جشنهای شب چله در بین اهالی استان اردبیل دیده می‌شود.
سلیمه حیدری، یکی از بانوان مسن استان اردبیل در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار کرد: امروزه ما به جای موادغذایی و تنقلاتی که مادربزرگها و پدربزرگهایمان در گذشته از آنها در این شب طولانی استفاده می‌کردند از هندوانه، انار، مرکبات، انواع آجیل و تخمه استفاده می‌کنیم.
وی بیان کرد: این تنقلات از خوراکیهای اصلی شب یلدا در این روزها محسوب می‌شود اما چه خوب می‌شد اگر امروزه نیز از آن خوراکیهای خوشمزه گذشته مادربزرگها و پدربزرگها استفاده می‌کردیم تا شاید آنها یادآور خاطرات خوش گذشته برایمان می‌شدند.
از بازیهای بومی محلی خطه استان اردبیل و آذربایجان در ایام زمستان می‌توان به بازی پرآوازده و مشهور "کوسا" یا "کوساگلین" اشاره داشت که 5 نفر در هسته این بازی شرکت داده می‌شدند که به ترتیب: آق کوسا، قره کوسا، صنم(عروس)، دول چالان و توبارچی اعضای اصلی این بازی بودند.
هریک از اعضای این بازی بومی و محلی لباس مخصوصی به تن داشته و هریک با ارائه نقش خود به خوبی به جذابیت این بازی کمک می‌کردند و در جریان بازی شعر "کوسا کوسا هاردان گلر، یولی قویار دامدان گلر، کفن سیز ئولدی کوسا، آفتابا دلیک سوقالماز، قازان دلیک یاغ قالماز، بئچارا قالدی کوسا، کفن سیز قالدی کوسا" سر می‌دادند.
از شب‌نشینی در یلدا تا هدیه نوعروسان
شب نشینی و دور همنشینی در شب یلدا در استان اردبیل از جایگاه خاصی برخوردار است که خانواده‌ها در این شب، معمولا در خانه بزرگترهای فامیل گرد هم می‌آیند و شام و هندوانه و انواع تنقلات را با هم و در کنار هم صرف می‌کنند و تا پاسی از شب را به گفت‌وگو می‌نشینند که این لحظات با شرح داستانهایی از شاهنامه یا گذشتگان توسط پدربزرگ خانواده نیز همراه است.
در این شب پدربزرگ یا مادربزرگها با گفتن قصه‌هایی از زمان گذشته و یا با خواندن شعر و باز کردن فال حافظ به کانون خانواده و محفل سرور خود گرمی خاصی می‌بخشند که این گرمی، خوشحالی و شادی اهالی را تا ساعاتی از شب ضامن است.
از دیگر آداب مردم استان اردبیل در شب چله که در دیگر شهرها و استانهای کشور کمتر به چشم می‌خورد فرستادن هدیه به نوعروسان یا دختر تازه نامزد کرده است که این رسم به "چیله خونچه‌سی" یا "چله لیک" معروف است.
محتوای داخل بقچه را هدایای ویژه‌ای پر می‌کند که از اصلی‌ترین آن می‌توان به تنقلات شب یلدا، لباس تازه برای نوعروس و چادر سفید اشاره کرد که این هدایا برای عرض تبریک و چشم روشنی به خانواده عروس از سوی خانواده داماد فرستاده می‌شود.
به رغم توسعه معاش خانواده‌ها، خیلی از بزرگترهای فامیل از لذت برگزاری شب چله در سالهای گذشته می‌گویند و معتقدند با آنکه انواع میوه و مرکبات و شیرینیهای جدید به سورسات شب چله افزوده شده ولی لذت شب چله‌های گذشته، که تنها به برخی میوه‌ها، قورقا و کشمش، قووت و سنجد خلاصه می‌شد را ندارد.
شب چله امسال؛ شبی عاری از حضور در فضاهای مجازی
مدیرکل امور اجتماعی استانداری اردبیل تصریح کرد: باتوجه به اینکه هماکنون درصد استفاده از گوشیهای هوشمند در طول روز در بین اقشار مختلف مردم به حدی گسترش یافته و ریشه دوانده است که این افراد بودن در فضاهای مجازی را به بودن در کنار خانواده و لذت دیداری صمیمانه با اعضای فامیل ترجیح میدهند نیاز است تا ساعاتی از روز را به بودن با خانواده‌های خود اختصاص دهند که در این راستا باید فرهنگ‌سازی درستی انجام شود.
شفیع شفیعی با اشاره به اینکه در حال‌حاضر بیشتر کاربران شبکه‌های اجتماعی در واقع کاربران پای ثابت تلگرام هستند، افزود: متاسفانه این امر تا جایی رشد قابل توجهی داشته است که برخی نگرانیهایی را در سطح جامعه سبب شده و بسیاری از خانواده‌ها از فعالیت فرزندان خود در این فضاهای مجازی ابراز نگرانی می‌کنند.
وی تصریح کرد: هماکنون بسیاری از جمعیت آحاد مردم در دام فضاهای اجتماعی اسیر هستند که بیشتر این قشر را جوانان و به تبع نوجوانان تشکیل میدهند که باید تمامی کاربران در استفاده درست و تبادل اطلاعات فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی خود در این فضاها جانب احتیاط را رعایت کنند.
یلدا، مجالى است براى تکرار هر آنچه روزگارى سرمشق خوبى‌هایمان بوده و امروز بر روى طاقچه عادتهایمان غبار مى‌گیرد و فراموش مى‌شود، یلدا مجالى است براى دیدن عزیزانى که تصویر و صدایشان در پس مشغله‌هاى زندگى رنگ باخته و در نهایت مجالى است براى نشستن لبخند بر لبان کودکان، در آغوش پر مهر بزرگ‌ترها.
حواسمان باشد که گوشیهای هوشمند و فضاهای مجازی و اجتماعی و نهایتا وسایل ارتباط جمعی نوین از شب چله سال گذشته تا به این شب چله خیلی فراتر از حد تصور "غیرقابل کنترل‌تر" شده‌اند پس بهتر است حداقل همین یک شب را کمی به هوش باشیم.
بودن در کنار خانواده و سپری کردن لحظاتی هرچند کوتاه با آنها لذتی والا دارد که شاید نتوان جای این لذت را با هیچ حس و شادی دیگری که ناشی از بودن در فضاهای مجازی و ارسال و دریافت چتهای پی‌در‌پی و بی‌مفهوم از دوستان است پر کرد.
پس مراقب عزیزانمان در زندگی باشیم، آنهایی که بی‌منت به حرفهایمان گوش فرا میدهند، بی‌منت و بی هیچ چشم‌داشتی عاشقمان می‌شوند و عاشق می‌مانند، غصه‌ها و دردهایمان را به آسانی به جان می‌خرند و خم به ابرو نمی‌آورند، آنهایی که ... هر چه از خوبی‌هایشان بگوییم باز کم است، فقط مراقب باشیم که دلشان نشکند زیرا ممکن است با یک تلنگری جزئی حضورشان برای همیشه در زندگیمان کمرنگ شود... بیایید، همین یک شب حواسمان به خود و اطرافیانمان باشد.
گزارش از نوشین سلامت
انتهای پیام/
