قزاق‌ها تاریخ خود را در نسخه‌های فارسی جستجو می‌کنند
بیش از ۹۰ درصد تاریخ قزاق‌ها در منابع فارسی است؛ چرا که در گذشته، زبان رسمی حکومت‌های منطقه، فارسی بوده و امور دیوانی از جمله نگارش تاریخ و وقایع اتفاقیه به این زبان ثبت می‌شد.
خبرگزاری تسنیم - سفر ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسن روحانی به قزاقستان، بهانه‌ای شد تا در بیست و پنجمین سال استقلال این کشور، نگاهی به پیشینه، امروزه و آینده روابط فرهنگی دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان بیاندازیم.
اگر چه روابط رسمی دو کشور در تمامی ابعاد اعم از سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، پس از فروپاشی شوروی آغاز شد، اما پیشینه روابط فرهنگی دو کشور محدود در این بیست و پنج سال نیست.
اولین نشانه‌های روابط و در واقع اشتراکات فرهنگی دو کشور را به راحتی می‌توان در زبان مردم قزاق مشاهده کرد. وجود بیش از سه هزار واژه فارسی در زبان قزاقی به خصوص اسامی ایام هفته نشان از تعامل گسترده مردم دو کشور در گذشته‌های دور دارد.
دومین نشانه را در بزرگداشت عید نوروز می‌بایست جستجو کرد. از نکات جالب توجه اینکه ماه فروردین در قزاقستان به نام ماه نوروز نام گرفته و این خود بهترین دلیل بر اهمیت این تحول بزرگ طبیعت در این کشور است. جالب اینکه علاوه بر سه روز تعطیل رسمی، به مدت یک ماه در مراکز، موسسات و دانشگاه‌ها، جشن‌های باشکوهی برای بزرگداشت این ایام فرخنده برگزار می‌شود.
سومین نشانه را در نام‌های اشخاص می‌یابیم، نام‌های دختران مانند گل نور، نازگل، گل‌جان، بیان، بانو، تهمینه... و نام‌های پسران همچون بختیار، مراد،، دانیار، علیشیر، رستم و... در سراسر این کشور وجود دارد.
خواجه احمد یسوی یا به قول عطار نیشابوری در منطق الطیر «پیر ترکستان» را بی‌شک می‌توان از نشانه‌های مهم اشتراکات فرهنگی دو کشور قلمداد کرد. وی که در اواسط قرن پنجم هجری قمری در روستای سایرام از توابع اسپیجاب در منطقه چیمکنت کنونی در جنوب قزاقستان، به دنیا آمد برای کسب علم به شهر بخارا عزیمت نمود و در محضر شیخ یوسف همدانی تلمذ نموده، به مقام خلافت او در طریقت صوفی‌گری دست یافت و در ادامه به ترکستان کنونی (یَسِه سابق) در قزاقستان مهاجرت و طریقت یسویه را پایه‌گذاری نمود.
نکته مهم اینکه پس از مرگ خواجه احمد یسوی، معماران و هنرمندان شیرازی، تبریزی و اصفهانی از سوی امیر تیمور گورکانی به شهر ترکستان منتقل و مقبره‌ای با شکوه برای وی بنا کردند. این به آن معنی است که یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی قزاقستان که هم اکنون زیارتگاه مردم آن کشور است، توسط هنرمندان ایرانی بنا گردیده. نام معمار این بنا که بر ساختمان نقش بسته، خواجه حسین شیرازی است.
از سویی دیگر آشنایی مردم قزاقستان با ادبا و شعرای ایرانی همچون فردوسی، سعدی، خیام و نظامی و همچنین ترجمه داستان‌های شاهنامه به زبان قزاقی آن هم به صورت نظم را نشانه مهم دیگری از حضور فرهنگ و ادب مردم ایران زمین در این کشور می‌توان قلمداد کرد.
آبای شاعر بلند آوازه قزاق در شرق قزاقستان متولد می‌شود و برای کسب دانش به مدرسه سید احمد می‌رود و پس از آشنایی با زبان عربی و فارسی به چنان بلاغتی در سخن می‌رسد که پدر ادبیات نوین قزاق معرفی شده و در جمع نام‌آوران این کشور درمی‌آید. این دلداگی به زبان و ادبیات فارسی در این شخصیت قزاق تا مرتبه‌ای می‌رسد که بسیاری از آثار او مانند «اندیشه‌ها و اشعار آبای» ترجمه دکتر صفر عبدالله و فرزانه خجندی و رمان معروف مختار عِوَضوف با نام «راه آبای» با ترجمه خانم نازلی اصغرزاده در ایران به چاپ می‌رسد.
به گفته محققین قزاق بیش از 90 درصد تاریخ قزاق‌ها در منابع فارسی است. چرا که در گذشته، زبان رسمی حکومت‌های منطقه، فارسی بوده و امور دیوانی از جمله نگارش تاریخ و وقایع اتفاقیه به این زبان ثبت می‌شد، لذا محققین قزاق علاقمند به آشنایی با زبان فارسی بوده تا نسبت به تاریخ و گذشته مکتوب خود شناخت بیشتری پیدا کنند.
کتاب «مه‌مان نامه بخارا» درباره تاریخ پادشاهی محمد شیبانی اثر فضل الله بن روزبهان خنجی اصفهانی، «جامع التواریخ» رشیدالدین فضل‌الله همدانی و «تاریخ رشیدی» محمد حیدر دوغلات و ده‌ها منابع فارسی دیگر که به تاریخ منطقه آسیای مرکزی و خانات قزاق اشاره دارند، موید این مطلب است.
در این میان نمی‌توان به حضور جمع چند هزاره نفره ایرانیان در کشور قزاقستان و نیز متقابلا مهاجرت خیلی زیادی از اقوام قزاق به ایران به عنوان یک نقطه اشتراک اشاره نکرد. در سال‌های 1937 و 1938 و البته به سال 1946 جمعی از ایرانیان به صورت ناخواسته در دوران استالین راه‌شان به سمت زندان‌های شوروی کج شد و پس از اتمام دوران محکومیت در استان قزاقستان جنوبی مستقر شدند که امروز نیز به عنوان شهروند جامعه قزاقستان در کنار برادران قزاق خود زندگی می‌کنند.
در سال 1934 نیز به دلیل قطحی پیش آمده در دوران استالین جمع زیادی از قزاق‌ها به کشورهای همجوار از جمله ایران مهاجرت کردند که هم اکنون در استان گلستان در کنار برادران ایرانی خود و به عنوان شهروند ایرانی زندگی می‌کنند.
با فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری قزاقستان در سال 1991 میلادی، جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که استقلال قزاقستان را به رسمیت شناخت و دو کشور روابط حسنه سیاسی خود را آغاز نمودند. در پی این استقلال بود که دو کشور بر اساس روابط دیرینه فرهنگی خود تصمیم به امضای موافقتنامه فرهنگی گرفتند. این مهم در 28 فروردین 1372 تحقق یافت و با امضای این موافقتنامه بود که مرکز فرهنگی ج. ا. ایران در شهر آلماتی پایتخت سابق قزاقستان تاسیس شد. از این زمان است که شاهد فعالیت‌های متنوع فرهنگی به شرح ذیل هستیم.
تاسیس کرسی‌های ایران‌شناسی و زبان فارسی در دانشگاه‌های الفارابی، آبلای خان و اوراسیا، اعزام اساتید ایرانی برای تدریس در کرسی‌های مذکور، تاسیس اتاق‌های ایران در دانشگاه‌های فوق، اعطای بورس تحصیلی به دانشجویان قزاق برای تحصیل در مقاطع کار‌شناسی ارشد و دکترا در ایران، امضای یادداشت تفاهم همکاری میان دانشگاه‌های شهید بهشتی و دانشگاه الفارابی آلماتی و همچنین امضای یادداشت تفاهم همکاری میان دانشگاه علامه و دانشگاه اوراسیا در شهر آستانه، تبادل هیئت‌های علمی دو کشور، همکاری‌های هنری، برگزاری هفته‌های فرهنگی و هفته‌های فیلم، برگزاری دوره‌های هنر خوشنویسی، شرکت در نمایشگاه‌های کتاب، ترجمه‌های کتاب از زبان فارسی به قزاقی و بالعکس، آموزش کار‌شناسان کتابخانه ملی قزاقستان در امور ترمیم نسخ خطی، برگزاری میزگرد و کنفرانس در معرفی اندیشمندان و متفکرین دو کشور، تالیف فرهنگ لغت فارسی– قزاقی و خواهر خواندگی شهرهای اراک و کاراگاندا، گلستان و آکتائو، تبریز و چیمکنت از دیگر تعاملات و اتفاقاتی است که بر قرابت‌های عمیق فرهنگی دو ملت اشاره دارد.
امروزه با نگاهی به گذشته درخشان این روابط و تداوم مطلوب آن در زمان حال، می‌توان به توسعه این روابط در آینده، بیش از پیش امیدوار بود، بویژه در پسابرجام که افق‌های روشنی در روابط دو جانبه ایران و قزاقستان آغاز شده امید است با سفر رییس جمهور کشورمان، شاهد توسعه فعالیت‌های گسترده بیش از پیش اندیشمندان، هنرمندان، سیاسیون و دانشمندان دو کشور باشیم.
مسعود شیخ زین الدین- رایزن فرهنگی ایران در قزاقستان
انتهای پیام/
