کپی‌کاری در تولید؛ خوراک مسموم و مخاطب مظلوم!
مجموعه شهرک جیم در قسمتهای اخیر خود به کپی‌برداری از سریالهای روی آورده است که چندان با سبک زندگی ایرانی قرابتی ندارد. این در حالی است که الگوهای زندگی سالم همواره از شعارهای نهادهای فرهنگی کشور بوده است.
باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا» - احسان زیورعالم و سید فؤاد وکیلی
مجموعه‌های تلویزیونی قابلیت آن را دارند برای کاهش هزینه‌های ساخت -مخصوصاً اگر قرار باشد در تعداد قسمتهای بسیار تولید شود- در استودیو ساخته شوند. منظور از استودیو ساخت چند دکور -فرضاً در یک سوله- و استفاده از همان لوکیشنها برای فیلمبرداری تمام فیلم است. در این‌گونه سریالها حرکت دوربین یا به هیچ وجه وجود ندارد یا بسیار اندک است؛ حتی موقعیت دوربین نیز بیشتر اوقات تغییر نمی‌کند. شاید به خاطر همین مسئله است که داستان این سریالها معمولاً طنز اجتماعی است؛ چرا که همه جذابیت فیلم اساساً بر پایه دیالوگ بازیگران است و موقعیتهای تصویری با گذر زمان برای تماشاگران دیگر جذاب نیستند. هر چند این لوکیشنها محدودتر و کوچکتر شوند، داستان باید از خلاقیت بالاتری برخوردار باشد تا بتواند مخاطب را با خود همراه کند.
محصول نهایی چنین سریال‌سازی در جهان با عنوان Sitcom یاد می‌شود که مخفف عبارت «situation comedy» است یا همان اصطلاح کمدی موقعیت. نمایشهایی که پایشان با رادیو به جهان سرگرمی باز شد، با سریال «مری کی و جانی» در 1947 ظهور کرد. سریالی طنز در زمان‌بندی 15 دقیقه‌ای که توسط شبکه CBS پخش می‌شد. سریال درباره زوج مری کی و جانی استرن بود که در واقع زن و شوهری واقعی بودند و تا 1950 روی آنتن بود. اما فضای خانوادگی sitcomها با تغییرات در سبک زندگی مردم آمریکا، دستخوش تغییرات عمده شد. زندگی مشترک خارج از ازدواج و هم‌خانه شدنهایی که برای عموم جامعه ایرانی مفهومی مثبت ندارد، جایگزین ازدواجهای زودهنگام پس از جنگ جهانی دوم شد. کافی است به sitcomهای مشهور این سالها نگاهی داشته باشیم. شاید مشهورترینشان Friends باشد، مجموعه‌ای طولانی از زندگی چند دوست که روابط میان آنان چندان پنهان نیست. با این حال Friends آغاز راه بود.
این روزها سریالهای مشهوری چون The Mom، The New Girl، Big Bang Theory و ... فضایی رهاتر را دنبال کرده‌اند. در The New Girl دختری پس از شکست عشقی با سه مرد هم‌خانه می‌شود و در همه چیز با آنان مشترک می‌شود. اگرچه این موقعیت در آن سریال یک امر دراماتیک در جهت خلق کمدی است؛ اما این رویه برای جایی است جدا از ایران. با این حال در جهان امروز این آثار برای مخاطب ایرانی نیز دردسترس است؛ پس نیاز به ساخت آثاری با جذابیتهای کمیک و البته مبتنی بر فرهنگ ایرانی نیاز است.
مجموعه «شهرک جیم» سریالی است که بر این پایه شکل گرفته است. این مجموعه تلویزیونی روایت داستان بهرام گردآوری، تهیه‌کننده‌ای مقروض است که کلیه عوامل حکم جلب او و مدیر تولیدش را گرفته‌اند. بهرام در تلاش است با گرفتن سفارشِ کاری جدید از شبکه آبروی از دست رفته خویش را به دست آورد. بهرام به همراه همسرش که آشپزی نمونه است و تنها پسرش که علاقه‌مند به رسانه و اینترنت، در شهرکی ساکن است. خواهر بهرام که دامپزشک و حامی محیط‌زیست است به همراه شوهر بیکارش که در تلاش است شغلی مناسب به دست آورد، در همان شهرک زندگی می‌کند. یکی از دوستان قدیمی بهرام به همراه همسر و دخترش نیز در همسایگی بهرام سکونت دارد. از طرفی یکی دیگر از دوستان بهرام که با او سابقه رفاقت دیرینه‌ای دارد نیز زندگی بسامانی ندارد و هنوز مجرد است.
«شهرک جیم» با اینکه در قالب سریالهای استودیویی قرار می‌گیرد؛ اما ظاهراً در محتواسازی راه خود را گم کرده است. سریالهایی از این دست سریالها معمولاً زمان محدودی بین 20 تا 30 دقیقه دارند و ماموریت اصلی آنها معرفی سبک زندگی به مخاطبان است. بر همین اساس بسیار اتفاق می‌افتد که در این سریالها ساختارشکنی‌های اجتماعی به نمایش درآید. این ساختارشکنی به علت اینکه به زبان طنز بیان می‌شود و همچنین به خاطر همذات‌پنداری که مخاطب در تداوم قسمتهای بسیار سریال نسبت به بازیگر پیدا می‌کند، باعث پس‌زدگی بیننده نمی‌شود. با این اوصاف جای نومیدی است وقتی می‌بینیم یک سریال داخلی از ایده‌های یک سریال آمریکایی استفاده می‌کند تا از قباحت کاری ناپسند بکاهد.
در قسمتهای اخیر «شهرک جیم» بهرام که فکر می‌کند پسرش به مواد مخدر معتاد شده خاطراتی از خودش و دوستانش زمانی که معتاد بودند برای او تعریف می‌کند. در این خاطرات مواد مخدر به شکل شکلات در آمده است و بهرام و دوستانش مراسم شکلات خوری دارند و دائم در پی یافتن شکلاتهای جدید هستند. این گونه پردازش مشخصاً از روی سریال How I Met Your Mother کپی‌برداری شده است. در آن سریال هم که بر پایه خاطره‌گویی یکی از بازیگران فیلم (تد) برای فرزندانش بنا شده، هرگاه که تد می‌خواهد از کوکائین برای بچه‌هایش خاطره‌ای بگوید تصویری از ساندویچ خوردن او به نمایش در می‌آید.
در مورد سریال دیگری که این روزها در تلویزیون روی بورس هست وضعیت به شکل دیگری رقم می‌خورد و آن هم ساخت است. سریال سروش صحت به مبانی اخلاقی خانواده بیشتر نزدیک است. رفتار ایرانی‌ها نسبت به اعتیاد، طلاق، عشق و حتی ازدواج در این سریال به نوعی خلق شده است که قابل درک باشد؛ اما ضربه از جایی خورده می‌شود که سریال کپی بسیار ضعیفی از یک سریال آمریکایی است. برای سریال‌بین‌های قهار وجود المانهای مشترک میان اثر صحت و چاک لور - خالق سریال Big Bang Theory - مشهود است. برای مثال پسر شهرستانی و پولدار که همه سوار او می‌شوند برابر است با شخصیت راج، پسر هندی و پولدار سریال Big Bang Theory که همه از او بهره می‌برند. هر دو در ارتباط گرفتن با زنها دچار مشکل هستند و توهم آن را دارند که هر زنی آنان را دوست دارد و در نهایت گند می‌زنند. این وضعیت برای دیگران هم قابل تعمیم است.
حال سؤال این است که چرا برای خلق و آفرینش یک شخصیت نمی‌توانیم از مدلهای اجتماعی ایرانی بهره ببریم. البته چنین رویه‌ای در بیشتر آثار صحت جاری و ساری است. همان طور که در آثار مهران مدیری نیز این وضعیت مشهود است.
مشکل اولیه این وضعیت از جایی می‌خورد که جهان کمدی ادبیات ایران به هیچ عنوان تئوریزه شده نیست. برخلاف کمدی در غرب که در همین کشور خودمان با فارسی منابع بسیاری خوبی از جمله کتاب هنری برگسون در دسترس است. در حالی که درباره طنز و هجو و هزل هیچ نظریه‌پردازی مؤثری صورت نگرفته است. جالب آن است که نهادهای سفارش‌دهنده آثار تلویزیونی چون صداوسیما مرکزهای پژوهشی با بودجه‌های قابل توجه دارند. حال سؤال این است که چند کتاب در حوزه طنز توسط نظریه‌پردازان ایرانی در انتشارات سروش منتشر شده است و چقدر مقالات یا هم‌اندیشی‌ها - اگر برگزار شده یا سفارش داده شده - در آثار تلویزیونی تزریق شده است؟ جواب به نظر هیچ است.
پس ما در اینجا به دو تناقض اساسی روبه‌روییم. یک آنکه هیچ تلاشی برای ایجاد یک نظریه برآمده از ادبیات و فرهنگ ایرانی در حوزه طنز نشده است و این در حالی است که سعدی و عبید و جامی دردسترس ما بوده‌اند. دومین تناقض آن است که سریالهای تولیدی در نهایت کپی‌های دست چندم آثار آمریکایی است که در تقلید کورکورانه خود مفاهیم خارج از عرف کشور نیز به اثر تزریق می‌کنند. در نهایت آنکه مأموریت سازمانی مجومعه مورد بحث کاملاً زیر سؤال می‌رود که چه در حوزه پژوهش و چه تولید کار به جایی نبرده است.
انتهای پیام/
