«محمدکاظم کاظمی» متعلق به زبان فارسی است نه یک ملیت/انتخاب وی برای دبیری جشنواره شعر فجر هوشمندانه بود
«مصطفی محدثی خراسانی» می‌گوید بنده انتخاب کاظمی به عنوان دبیر جشنواره را انتخابی کاملا هوشمندانه و معقول دانسته و امیدوارم سبب شود برخی خط‌کشی‌های نه چندان درست و اصیل که گاه بین همزبانان و هم‌دینانمان کشیده می‌شود، از بین برود.
خبرنگار حوزه مهاجرین، خبرگزاری تسنیم: در میان صحبت‌هایش از خدمات 30 ساله «محمدکاظم کاظمی» به فرهنگ و ادبیات ایران می‌گوید، از تألیفاتی که داشته و شاعران توانمندی که در این سال‌ها تحویل جامعه شعر و ادب داده است، می‌گوید تنگ نظریست به جای اینکه بگوییم شاعری فارسی‌زبان با کارنامه درخشان بیش از سه دهه خدمت به ادبیات ایران، دبیر جشنواره شعر فجر شده، بیاییم و بگوییم یک خارجی دبیر شد.
به عقیده وی انتخاب کاظمی به عنوان دبیر علمی جشنواره شعر فجر مصداق این است که امروز در روابط دو کشور ایران و افغانستان، فرهنگ از پشت دیوار سیاست بالا رفته و چهره زیبای خود را نمایان می‌کند تا. . . تا آنجا که فرهنگ بر مناسبات سیاسی دو کشور تاثیر بسزایی خواهد گذاشت.
اینها بخشی از صحبت‌های «مصطفی محدثی خراسانی» شاعر نام‌آور و مطرح ایران بود که در گفت‌وگویی صمیمانه با تسنیم به بررسی انتخاب یک دبیر غیرایرانی فارسی‌زبان برای جشنواره شعر فجر و آثار این انتخاب بر تقویت روابط فرهنگی ایران و افغانستان پرداخت.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: ضمن عرض ادب و احترام، جناب محدثی برای نخستین بار یک غیرایرانی فارسی‌زبان دبیر جشنواره شعر فجر شد، نظرتان را در این باره بفرمایید و اینکه به عقیده حضرتعالی این انتخاب چه پیامی به همراه دارد؟
محدثی: ببینید، در بین جشنواره‌های فجر مثل موسیقی، سینما و دیگر بخش‌ها، جشنواره شعر دارای یک وجه تمایز بوده و آن هم زبان فارسی است، به این معنی که در شعر برای ما بیش از هر چیز دیگر زبان فارسی اهمیت دارد.
ما باید به دنبال این باشیم که روابط فرهنگی میان کشورهای فارسی زبان ایران، افغانستان و تاجیکستان تقویت شود که این تقویت روابط در سال‌های اخیر میان ایران و افغانستان تاحدودی شکل گرفته است.
کاظمی متعلق به زبان فارسی است نه یک ملیت/انتخاب وی هوشمندانه‌ترین انتخاب بود
در مورد انتخاب کاظمی به عنوان دبیر جشنواره شعر فجر باید خرسند بود و این رویداد فرهنگی را به فال نیک گرفت، اساسا این موضوع را باید قبل از هر چیز دیگر یادآور شوم که برای شخصی چون کاظمی اطلاق ملیت ایرانی و یا افغانستانی صحیح نبوده چرا که وی متعلق به سرزمین ادبیات فارسی است.
این موضوع اصلا جای تعجب نداشت چرا که در جشنواره شعر فجر بحث، «زبان فارسی» است بویژه اینکه هر فردی با خدمات ارزنده کاظمی به ادبیات فارسی‌زبانان آگاهی داشته باشد باید از این انتخاب استقبال هم بکند، ما شاعران بسیار زیادی در حوزه شعر در ایران داریم که همه دانش‌آموخته کاظمی بوده و شاگرد وی بوده‌اند و همین مسئله به تنهایی گویای ید طولا و توانمند وی در حوزه زبان فارسی است.
بنده انتخاب کاظمی به عنوان دبیر جشنواره را انتخابی کاملا هوشمندانه و معقول دانسته و امیدوارم سبب شود برخی خط‌کشی‌های نه چندان درست و اصیل که گاه بین همزبانان و هم دینانمان کشیده می‌شود، از بین برود.
فرهنگ از پشت دیوار سیاست در روابط ایران و افغانستان متجلی شده/تأثیرگذاری فرهنگ بر مناسبات سیاسی دو کشور
تسنیم: ببینید، تقویت روابط فرهنگی میان ایران و افغانستان مسئله‌ای بوده که در سال‌های اخیر با روندی هر چند آهسته صورت گرفته و انتخاب کاظمی هم می‌تواند به عنوان یک رویداد فرهنگی بین دو ملت به استحکام این روابط کمک کند، حالا به عقیده شما چه فاکتورهایی باعث شده یخ روابط در بخش‌های فرهنگی میان ایران و افغانستان باز شود؟
محدثی: یک مانع بزرگ همیشگی سیاست است، متأسفانه سیاست نه در ایران که در تمام جهان آنقدر سایه‌اش سنگین شده که در بسیاری از مناسبات تأثیرگذار است، در کشور ما هم همینطور، سایه سنگین سیاست بر مناسبات داخلی کشور اثرگذار است چه برسد به روابط میان ایران و افغانستان.
حالا جالب اینجاست که همین سیاست نفوذ گسترده‌ای در مطبوعات و رسانه‌ها هم داشته، امروز از 100 درصد مطبوعات به صراحت می‌توان گفت 100درصد آنها با وجود اینکه عنوان فرهنگی را یدک می‌کشند، سیاسی‌کاری می‌کنند و وصل به سیاست هستند، حتی گاهی یک روزنامه یا رسانه‌هایی که عنوان خود را رسانه‌ای فرهنگی و مختص به مسائل فرهنگی می‌داند هم با حداقل بررسی‌ها می‌توان فهمید که مدیرمسئول یا سردبیر آن مجموعه به کدام جناح و گروه سیاسی وابسته است و در چنین شرایطی که سیاست بر همه جا نفوذ داشته برای تقویت روابط میان ملت‌ها باید حرکت همه جانبه فرهنگی داشته باشیم.
تسنیم: بیشتر توضیح بدهید جناب محدثی...
محدثی: ببینید وقتی می‌گوییم یک حرکت همه جانبه فرهنگی به این معنی است که در قالب آن حرکت، «فرهنگ» در گستره روابط ما جایگاه والای خودش را پیدا کند و لذا باید کمک کنیم که در تعاریف و جایگاه شناسی معرفتی، فرهنگ در جای شایسته خود قرار گیرد چرا که انقلاب ما یک انقلاب فرهنگی بوده و کشور ما را هم جهان بیش از سیاست، به فرهنگ اصیل و غنی می‌شناسد.
تقویت روابط فرهنگی در سال‌های اخیر میان ایران و افغانستان بسیار خوشحال‌کننده بوده و من خوشحالم که فرهنگ در روابط برای این دو کشور از پشت دیوار سیاست بالا رفته و از پشت غبار سیاست چهره زیبای خود را متجلی کرده تا آنجایی که مطمئن هستم همین فرهنگ می‌تواند تعیین کننده مناسبات سیاسی میان دو کشور ایران و افغانستان باشد.
تسنیم: جناب محدثی به رسانه‌ها اشاره کردید و غلبه سیاست بر فرهنگ در مطبوعات، همانطور که می‌دانید از سوی برخی رسانه‌ها همواره نگاه اغراق‌آمیز و به نوعی سیاه‌نمایی در مورد مهاجرین افغانستانی وجود داشته و دارد که این نوع نگاه در برخی موارد اختلاف‌آفرین بوده و سبب ایجاد شکافی عمیق بر روابط دو کشور شده، نظرتان را بگویید در ارتباط با چرایی این نوع نگاه رسانه‌ها؟
محدثی: بله، متأسفانه در برخی رسانه‌ها این نگاه اغراق‌آمیزِ منفی نسبت به مهاجرین وجود داشته که به تبع بر افکار عمومی هم اثرگذار بوده است، اما منشأ آن از کجاست؟
ببینید در این موضوع چند مورد دخیل است، یکی اینکه هنوز در اذهان مردم شاید مهاجرین افغانستانی همان مردمی هستند که در دهه 60 و 70 به ایران آمده و جنگ زده و آواره بودند که امتداد ناامنی‌ها در این سه دهه در افغانستان بر این نوع نگاه تأثیرگذار بود اما در مقابل حوزه فرهنگ چه کرد؟ اینجا نقطه‌ای است که باید به صداقت نسبت به آن انتقاد شود.
این انتقاد از حوزه فرهنگ هم این است که مهندسی فرهنگی و نظام فرهنگی ما این تلاش را نکرد که در میان مردم افغانستان، آن چهره‌های ادبی، فرهنگی و نجیب را بیشتر به مردم بشناساند و در حقیقت در کنار تلخی‌ها، شیرینی‌ها و ظرفیت‌های مثبت مهاجرین را نشان دهد تا آنجا که متأسفانه در برخی محافل در مورد کاظمی خودم شنیده‌ام که مدام انتقاد می‌شود که چرا یک غیر ایرانی دبیر جشنواره شد؟
مسئله اینجاست که برای مثال برجسته کردن عمل زشت یک قاتل با چاشنی ملیت با چه هدفی صورت می‌گیرد؟ در میان همه مردم رخ دادن بزه امری طبیعی بوده و اینگونه نیست که همه مبرا باشند و فقط مهاجر افغانستانی بزه انجام دهد اما متأسفانه ادبیات ناصحیح و تلخ برخی رسانه‌ها بر شکاف‌های ایجاد شده میان مردم افغانستان و ایران دامن می‌زند.
تسنیم: از برخی انتقادها نسبت به انتخاب کاظمی گفتید؟ حالا افکارعمومی و مردم عامه از تبلیغات منفی تأثیر می‌گیرند، چرا این تفکر در میان برخی فرهنگیان هم هنوز وجود دارد؟
محدثی: به هر حال فعالان حوزه فرهنگ هم بخشی از افکار عمومی هستند، این تبلیغات آنقدر تأثیرگذار بوده که ذهن حتی برخی فرهنگیان ما را هم مسموم کرده و اینها برمی‌گردد به اینکه حوزه فرهنگ در کشور ما همیشه یک حوزه رها و مهندسی نشده بوده و بیشتر شعر که در این کشور واقعا یتیم است، نه حالا بلکه در طول 30 سال با وجود اینکه انقلاب ما انقلابی فرهنگی بود و هم امام راحل و رهبر معظم انقلاب چهره‌هایی فرهنگی بودند اما فقط سیاست و اقتصاد پایشان به میدان عمل باز می‌شود و ادبیات و شعر همواره منزوی و یتیم بوده است.
در مورد کاظمی هم واقعا برخی تحریف عناوین درست نیست، مثلا به جای اینکه بگوییم دبیر فارسی زبان شعر فجر که سی سال عمرش را پای فرهنگ و ادبیات ایران گذاشته، برخی مغرضانه اینگونه اطلاع‌رسانی می‌کنند که یک خارجی دبیر جشنواره شد، خودتان قضاوت کنید که اولی حساسیت برانگیز است یا دومی؟ ما با کلمات چقدر راحت می‌توانیم روابط را گرمتر و یا سردتر کنیم.
من کاظمی را 10 برابر خودم برای دبیری لایق می‌دانم، به علت بینش و دانش ژرفی که دارد، به علت عمر مفیدی که پای شعر گذاشته و به علت سلامت نفسش که زبانزد همه اهالی ادب بوده و هست و همچنین آن مشرب معلمی وی و کارنامه درخشانش در تألیفات ارزشمند او در حوزه شعر و ادب فارسی.
تنگ نظران از انتخاب کاظمی انتقاد می‌کنند، دلسوزان استقبال
تسنیم: بله صحیح می‌فرمایید اما دقیق‌تر به این مسئله بپردازید که علت انتقادها نسبت به کاظمی و دبیر شدن وی در میان برخی فرهنگیان چیست؟
محدثی: بخشی بر می‌گردد به اینکه خیلی از افراد با خدمات کاظمی و پیشینه وی آشنایی ندارند و بخشی هم حقیقتا به کم ظرفیتی‌ها و نوعی تنگ‌نظری و حسادت‌ها برمی‌گردد که نه تنها در مورد وی بلکه کلا معتقدند اگر خودشان نباشند، هیچ فرد دیگری مناسب نیست و لذا همیشه ناراضی هستند.
به عقیده من این تعداد، نگاه راهبردی به شعر و ادب ندارند و همیشه نگاهشان از پایین است در صورتیکه اگر همین عده توجه کنند به ضرورت گسترش شمول شعر فارسی به طور حتم از انتخاب کاظمی خوشحال هم خواهند شد.
در مجموع هر فردی که دلسوز حوزه شعر باشد باید از انتخاب کاظمی استقبال کند.
تسنیم: جناب محدثی، جدای از تمامی این بحث‌ها با توجه به اینکه حضرتعالی از فعالان باسابقه حوزه شعر و ادب ایران هستید، نگاهی آسیب‌شناسانه به جشنواره شعر فجر داشته باشید و بفرمایید که پیشنهاد شما برای هر چه بهتر شدن این جشنواره چیست؟
محدثی: البته در ابتدا این را بگویم که دوستان ما در بنیاد شعر و ادب فارسی به بهترین شکل کار می‌کنند و مخاطب صحبت‌های من بیشتر وزارت ارشاد است.
در حال حاضر بزرگترین کاری که وزارت فرهنگ و ارشاد در حوزه شعر انجام می‌دهد همین جشنواره شعر فجر بوده که هر سال کم کیفیت‌تر می‌شود، زمانی یادم می‌آید که بیش از 20 شاعر بین‌المللی در این جشنواره دعوت می‌شد اما در سال‌های اخیر چه؟ جشنواره شعر فجر در حقیقت این جشنواره همان جایزه کتاب سال بوده که آن را در دل خود قرار داده است، از همین حیث انتخاب کاظمی را به فال نیک گرفته و امیدواریم این انتخاب سبب رشد جشنواره بویژه در حوزه حضور کشورهای فارسی زبان شود.
انتقاد دیگر من بازهم نسبت به وزارت ارشاد بوده که دست از کارهای کوچک و بخشی بردارد، نظام فرهنگی ما مزه شعر و ارجمندی شعر را پیدا نکرده و اهمیت تاریخی شعر را هنوز نمی‌داند، نظام فرهنگی ما متأسفانه به شعر نگاه یک چاشنی پر کردن خلاها و تفریح را دارد و تا وقتی اینطور باشد شعر هیچگاه جایگاه حقیقی خود را پیدا نمی‌کند؟
این نگاه زنگ تفریحی به شعر باید تغییر کند، در حال حاضر جدی‌ترین برنامه صدا و سیما برای شعر، مشاعره است، مشاعره یک کار تفریحی و سرگرمی است در حالیکه می‌بینید رهبر معظم انقلاب در سال یک شب را به دیدار با شاعران اختصاص می‌دهند و ایشان از شعر به عنوان هنر ملی و ثروت ملی و از شاعران با عنوان میراث این ثروت یاد می‌کنند.
امیدوارم که نگاه وزارت ارشاد به شعر نگاه جدی‌تر باشد و چرا که تا زمانیکه نام فرهنگی ما این نگاه زنگ تفریحی را به حوزه شعر داشته باشد، تعامل با دیگر کشورها و گسترش روابط ادبی نیز با چالش‌هایی مواجه خواهد بود.
....................................
گفت‌وگو: ف. حمزه‌ای
عکس: احسان خرسندی
انتهای پیام/.
