باشگاه خبرنگاران پویا - احسان زیورعالم
«سیرک سیار» عنوان نمایشی است که این روزها در تالار هنر به کارگردانی پرستو گلستانی روی صحنه میرود. نمایشی که طبق اعلام اولیه قرار بود سیام دی ماه به اجرای خود پایان دهد، هنوز با مخاطب درخور به اجرای خود ادامه میدهد. نمایشی که از اثر سابق گلستانی «سفر رویایی کوتولهها» به غایت موفقتر و سرپاتر است؛ اگرچه مؤلفههای مشترکی میتوان در آن جستجو کرد. با این حال آنچه این شبها گلستانی روی صحنه میبرد نمایشی مختص به کودکان نیست؛ بلکه تلاشی است برای همنشینی خردسال و بزرگسال.
«سیرک سیار» به قلم اوراند هریس، داستان پسری است که آرزو دارد دلقک سیرک شود. در این مسیر پدربزرگش از آرزوی جوانی خود برای ورود به سیرک میگوید و در آن سو، مادربزرگ مخالف حضور مردان خانهاش در سیرک هستند. با این وجود دو مرد ماجراجوی داستان موفق به حضور در سیرک میشوند تا آنجا که مادربزرگ نیز در نهایت از آرزوی خوانندگیش میگوید و آنکه نرسیدن به خواستههای جوانی به چه میزان تلخ است.
اوراند هریس «Aurand Harris» نمایشنامهنویس آمریکایی است که بیش از 30 متن مختص کودکان نگاشته است و تا زمان مرگش بیش از 30هزار بار آثارش روی صحنه رفته است. مشهورترین اثرش «آندروکلس و شیر» براساس افسانهای رومی است. اوراند هریس در متن «سیرک سیار» به دنبال خلق موقعیتی است که در آن کودک یا نوجوان باید برای جهشی در آیندهاش تصمیم بگیرد، اقدام کند و دیگران را برای احترام به خواستهاش مجاب کند. او در این نقطه عطف انسانی به سراغ جدال نمیرود. او برای مخاطب کمسن و سال خود بازی خلق میکند و البته بزرگسال کنار او را انذار میدهد. به او یادآور میشود که شاید خود او نیز محصول عدم موفقیت در این امر باشد. به او میگوید فرصت برای هر دو مهیاست. او میتواند چون پدربزرگ با کودک همراه شود. آرزو برای او تا زمان حیات به پایان نرسیده است. به عبارتی دیگر متن او تنها برای کودکان نیست؛ بلکه پلی است میان گذشته و آینده یک انسان که حال هر دو بدان خیره شدهاند.
در این فضا که میتواند همه چیز به تلخی گرایش پیدا کند و حس نوستالژیک فرد را برانگیزد و در نهایت کودک را دلسرد کند نه متن و نه اجرا خود را اسیر چنین فضایی نمیکنند. متن جهان خود را در میان دلقکها و تردستها ترسیم کرده است و با یاری جستن از این جهان، گلستانی توانسته است فضای پرشور و نشاط بیافریند. برخلاف اثر قبلیش که رنگی بودن و جذاب بودن الصاقی بود و به سبب فضای آموزشی نمیتوانست مخاطب بزرگسال را در کنار کودک نگه دارد، «سیرک سیار» دست بر نیاز مشترک هر دو گروه سنی نهاده است: سرگرمی.
سیرک برای هر فردی برابر با سرگرمی است. کسی در سیرک به دنبال اندیشیدن در باب مسائل مهم نیست. سیرک پیامآور اخلاق و ایدئولوژی هم نیست. سیرک جایی است برای خلاص شدن از شر افکار پراکنده، جایی برای سرگرم شد و دیدن آنچه در دنیای فیزیکی نمیتوان انجام داد. جایی است برای رفتارهای متحیر العقول و باز ماندن دهان و این دقیقاً چیزی است که پرستو گلستانی به خوبی درک کرده است. در همان ابتدای کار، در حالی که همه به صحنه خیره شدهاند و به جنب و جوشهای دلقکها مینگرند، بازیگری در قالب میمون از دیوار تالار پایین میآید. کودکان به وجد میآیند و بزرگسالان غافلگیر میشوند. چون همه در یک سیرک به سر میبرند و سیرک بودن این نمایش در فضای کلی سالن لمس میشود.
سیرک بودن در نمایش در چند وجه دیده میشود. نخست فضای سالن که به شکل یک چادر تزیین شده است. دوم میزانسنی که گلستانی برگزیده است. بازیگران مدام در میان مخاطبان میآیند و آنان را در نمایش مشارکت میدهند. این همان کاری است که دلقکها در یک سیرک واقعی انجام میدهند. تماشاگر به ابزاری برای خنداندن دیگران مبدل میشود و هیجان از روی صحنه به میان صندلیها کشانده میشود. قدم بعدی رسیدن به یک سیرک واقعی است. انجام همان افعالی که سیرک را به سیرک تبدیل میکند. تردستیها، کورگرافیها، بندبازی و هر آنچه بازیگران نمایش در چنته دارند. همگی مخاطب را به سمت هیجان پیش میبرد و همه اینها در کنار یک موسیقی پرتحرک نشاطآور تکمیل میشود.
متن سه پردهای و سرراست، پرکنش و خطی هریس که قرار نیست مخاطب را در یک جریان ذهنی فرو برد و او را با کوهی از ناگفتهها رها کند، در کنار اجرای گلستانی به اثری درخور بدل کرده است و این راز ماندگاری اجرای اوست. رازی که از فقدانهای این روزهای عرصههای مختلف نمایشی خبر میدهد: فقدان سرگرمی. با این حال متن از یاد نرفته است طرفش انسانها هستند و آنان برای بردن چیزی از این نمایش آمدهاند و آن هم نصیحتی است که با خوشخلقی به او میکنند. اینکه آرزوهایت را قدر بدان و برایشان تلاش کن؛ همانند قهرمانان نمایش که فارغ از اینکه دلقک بودن چه ابعادی مالی یا اجتماعی دارد، برای خواسته خود میجنگند.
================
عکس از رضا کریمی
انتهای پیام/