روایت عکاس تسنیم از کَپرنشینی در سیستان و بلوچستان/ ماجرای انتخاب عکس برتر تایم

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا؛ «مهین محمدزاده» عکاس خبرگزاری تسنیم در سیستان و بلوچستان است که  به‌مناسبت روز جهانی زن میان 34 عکاس برتر زن به‌انتخاب نشریه تایم قرار گرفته است. نشریه تایم چندی پیش به‌مناسبت روز جهانی زن آثار 34 عکاس زن معاصر را برای تقدیر از جامعه زنان در نشریه خود به چاپ رساند. «مهین محمدزاده» که این روزها سرگرم فعالیت عکاسی است در گفت‌وگویی مفصل به شرح موضوع می‌پردازد. این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانید.

تسنیم: چه شد عکاس شدید؟

سال 90 برای ورود به دانشگاه کنکور دادم و قبول نشدم. ساکن زاهدان بودیم و از طریق تبلیغات تلویزیونی متوجه دوره‌های خبرنگاری‌ باشگاه خبرنگاران جوان شدم. بعدتر در خراسان رضوی خبرنگاری کردم. یادم هست؛ همان زمان یکی از عکاسان مشهدی به من گفت "شما که خبرنگاری می‌کنید وارد کار عکاسی شوید". من هم به‌خاطر علاقه خیلی زیاد به عکاسی یک دوربین حرفه‌ای خریدم.

تسنیم: در حال حاضر در تسنیم مشغول به کار هستید؟

 من تنها عکاس زن رسمی تسنیم هستم. برخی زنان دیگر هستند ولی مثلاً در ماه نمی‌توانند بیش از یک گزارش کار کنند. چون استان ما مقداری خاص است؛ فکر نکنم هیچ آقایی هم داوطلب فعالیت در استان ما باشد. این را با اعتماد به نفس بالا می‌گویم که نمی‌توانند مثل من کار کنند. برای من هیچ محدوده‌ای وجود نداشته است. من تا روستاهای مرز نقاط صفر رفتم و گزارش گرفتم.

تسنیم: شرایط سیستان و بلوچستان برای خانمها خاص است؟

برای خانمها که خیلی محدودیت هست چون آنجا اصلاً ما عکاس خانم نداریم. استان از نظر امکانات محدود است ما از امکانات اولیه شهری محروم هستیم الآن در حوزه عکاسی ما یک کلاس آموزشی نداریم. من همیشه برای مجموعه‌هایم  به تهران می‌آمدم.

تسنیم: به‌سراغ فریم عکسی برویم که در نشریه تایم منتشر شد! کمی در مورد آن توضیح دهید.

موضوع عکس در مورد یک خانواده‌ای است که فکرمی‌کنم بیست دقیقه با مرز پاکستان فاصله دارند. از امکانات اولیه آب و برق محروم هستند و تنها شغل و کسب درآمدشان قاچاق سوخت است. این خانواده منتظر بودند صبح شود تا به‌سمت مرز حرکت کنند. سوژه هم همان عکس سوخت و زندگی در مرز بود.

تسنیم: چگونه تایم از این مجموعه عکس شما باخبر شد؟

مجموعه «سوخت» را  برای گرنت شید تکمیل می‌کردم که در همین بین مجله تایم به‌مناسبت 8 مارس روز جهانی زن می‌خواست 34 زن عکاس معاصر را معرفی کند. یکی از اساتید گفت "شما عکسهایتان را بفرستید."، به این ترتیب من هم در تایم معرفی شدم. در تأیید نهایی من به‌عنوان یکی از 34 عکاس زن معاصر سراسر دنیا انتخاب  شدم، این فقط یک معرفی است، زنان عکاس معاصر تحت عنوان «34 صدا». خوشحالم که آنها مرا انتخاب کرده‌اند و به‌نظرم این فقط مسئولیتم را بیشتر کرده است.

تسنیم: گرنت شید چیست؟

گرنت شید کمک‌هزینه‌ای است که توسط جایزه عکس شید هر سال به 2 عکاس مستند ایرانی تعلق می‌گیرد تا مجموعه ناقصشان را کامل کنند. به این شکل که شما مجموعه ناقصتان را می‌فرستید در حد 15 فریم بعد داوران تأیید می‌کنند و به شما یک کمک‌هزینه و ادیتور راهنما می‌دهند تا مجموعه کامل شود. من  توسط همان اساتید گرنت هم به تایم معرفی شدم، خیلی راهنمایی می‌کردند.

تسنیم: چرا این مجموعه را انتخاب کردید؟

من وقتی این مجموعه را انتخاب کردم به جنبه منفی قاچاق سوخت کاری نداشتم. هدف من نمایاندن نبود شرایط اقتصادی مناسب  برای مردمی بود که به این کار روی آوردند. من با آنها همراه بودم. من با آنها در مسیر صعب العبوری که ماشینهایشان می‌رفت بوده‌ام. آنهایی که شاید یکی دو هفته در مسیر راه دور از خانواده هستند. آنها چاره‌ای ندارند وگرنه الآن سوخت دیگر سود ندارد چون قیمت جهانی پایین است ولی این مردم از ناچاری این کار را می‌کنند. چه‌بسا تحصیل‌کرده هم میان آنها بود.

تسنیم: چرا عکاسی خبری را انتخاب کردید؟

چون هم خبرنگار بودم و هم عکاس. بعضی وقتها می‌گوییم امکانات شهر محروم به خوردن و پوشیدن نیست. شهر ما از این لحاظ محروم است که هیچ کس به ما راه را نشان نداد. این که چطور برویم. همان اوایل سال 93 با تسنیم شروع کردم. زاهدان از لحاظ سوژه، سوژه‌های بکری دارد که دست‌نخورده است. من البته همیشه عکس خبری می‌گرفتم و سرعت عمل هم داشتم. یادم هست سالی که با تسنیم شروع کردم مصادف با ورود سربازانی که گروگان‌گیری شدند، بود. من اولین کسی بودم که از بازگشت آنها عکس گرفتم. سربازان خیلی قضیه مهمی در کشور بود؛ من اولین نفر بودم که عکس آنها را روی سایت بردم اما واقعاً راهنما نبود که بگوید چگونه عکاسی کنم. عکاسی دنیای فَرّاری است؛ باید آموزش داده شود تا زاویه دید تغییر کند بعدتر به‌پیشنهاد اساتید از دنیای خبری خارج شدم و به‌سمت مستند رفتم.

تسنیم: عکاسی برایتان درآمد عقلانی دارد؟

موقعیت من نسبت به عکاسهای کل این کشور که با خبرگزاری‌ها کار می‌کنند خاص‌تر است، من به روستایی می‌روم که شاید هزار کیلومتر با روستای قبلی فاصله داشته باشد یعنی از صبح حرکت کنم و شب می‌رسم آن روستا، ولی به‌خاطر علاقه و تعهدی که به مردم آن منطقه دارم؛ می‌روم. شاید محروم باشیم ولی زیبایی نهفته هم در استان داریم، باصفا بودنشان، میهمان نوازی‌شان، سنتهایی که همچنان حفظ کردند، پوشش و زبانشان همه زیباییهایی است که مورد توجه قرار نگرفته است. 

تسنیم: سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنید؟

من متولد و بزرگ‌شده سیستان و بلوچستان هستم ولی اصالتاً کرد «کرماچ» خراسان شمالی هستیم، کُردهایی که زمان رضاخان تبعید شدیم.

تسنیم: گفتید مردم به‌اجبار سوخت قاچاق می‌کنند؛ مگر ظرفیت استخدامی سیستان و بلوچستان پر است؟

پر نیست ولی نیرو نمی‌گیرند. سرمایه‌گذاری آنجا نمی‌آید چون امنیت شغلی ندارد. ما کارخانه نداریم، این باعث شده افرادی که در روستاهای دورافتاده هستند اکثراً کپرنشین هستند و تنها شغلشان این است که سوخت می‌برند و برنج و میوه‌جات وارد می‌کنند.

عدم‌آموزش؛ مرگِ آرزو را برایشان آورده است

تسنیم: بزرگترین دغدغه‌تان چیست؟

من در آموزش خیلی کار کردم چون همیشه می‌گویم آموزش خیلی مؤثر است. مردم شهر من  آرزوهایشان کم است یا بهتر بگویم آنجا «مرگِ آرزو» است. باید چنین مجموعه‌ای را درست کنم آنها هیچ چیز نمی‌بینند، در جامعه‌ای زندگی می‌کنند که فراتر از آن محیطشان چیزی ندیدند چون آموزش واقعاً ضعیف است، واقعاً این همیشه یک دغدغه برای من بوده است. به روستای دورافتاده کپرنشینی رفتم، روستایی که  تازه معلم رفته بود اما معلم اول سال می‌رود اسم می‌نویسد، آخر سال هم می‌رود معدل می‌دهد و تمام می‌شود.

تسنیم: هیچ نظارتی بر سیستم آموزش نیست؟

اصلاً. دو ماه از مدارس گذشته بود، هنوز کتاب توزیع نشده بود که من گزارش آن را در تسنیم زدم، اصلاً نظارتی نیست چون روستای دورافتاده مطالبه‌گر نیستند، چون فریادشان هیچ جا نمی‌رسد.

تسنیم: به‌خاطر طایفه‌ای بودن نیست؟ یعنی هیچ نهادی پاسخگو نیست؟

طایفه‌ای هستند ولی شما نگاه کنید در جامعه‌ای هستید که امکانات را لمس می‌کنید. اگر در مدرسه‌های تهران کتاب دو روز دیر شود همه خانواده‌ها اعتراض می‌کنند ولی آنها به کجا اعتراض کنند؟ در ضمن کجا بروند که صدایشان شنیده شود؟ روستای دورافتاده است. من اصالتم نه بلوچ است  و نه زابلی اما به‌دلیل کارم خیلی برچسبها به من زده شده است. می‌گویند "شما خیلی روی تسنن کار می‌کنید". برای من مهم انسانیت است. ما الآن در بلوچستان خیلی افراد معروف و قدرتمند در عرصه سیاسی و اجتماعی داریم من هیچ‌گاه به آنها کار ندارم، فقط برایم  قشر ضعیف جامعه مهم هستند؛ قشری که هرچی دنیا تکان بخورد هیچ چیز برایشان تغییر نمی‌کنند، بعضی از آنها حتی شناسنامه ندارند.

تسنیم: با وجود کمبود امکانات چرا آنجا زندگی می‌کنید؟ 

من موقعیت دارم به مشهد بروم یا قوچان بروم حتی موقعیت زندگی در تهران را دارم اما چون من در آن استان بزرگ شدم و با مشکلاتش خو گرفته‌ام؛ دوست دارم کمک کنم. ما حتی رسانه‌هایمان ضعیف هستند و اصلاً پیگیری نمی‌کنند.

تسنیم: امکانات در سیستان و بلوچستان چگونه است؟ آیا نبود امکانات مختص یک منطقه خاص است؟

هم سیستان و هم بلوچستان مناطق محروم هستند، حتی در زاهدان تا چندی پیش گاز نبود البته هنوز هم فقط اسمش هست و عملاً ما گاز نداریم. قرار بود طرح  یکی‌کردن روستاهای کوچک انجام شود که با مخالفت مردم روبه‌رو شد چون اکثراً کپرنشین هستند. البته کپر نوع سبک زندگی‌شان است و دلیلی بر فقرشان نیست. بعضی‌هایشان تلویزیون دارند، روستاهایی برق دارند و اگر برق باشد کولر و یخچال هم دارند. البته بعضی‌ها هستند برای فقر، حاشیه شهر هستند آنها کپرهایشان  فقیرانه است، ولی روستایی که نقطه صفر مرزی است مصالح بردن برای ساخت خانه سخت است، به‌خاطر بحث ساخت‌وساز ترجیح می‌دهند کپرنشین باشند.

تسنیم: آیا استان شما قابلیت گردشگری دارد؟ با توجه به اینکه شما یک زن هستید که به مناطق مختلف استان سفر می‌کنید؛ آیا مشکلی برای شما پیش نیامده؟

من که یک عکاس زن هستم، راحت می‌روم عکاسی می‌کنم اما تا اسم  زاهدان می‌آید، توریستها اسم  «ریگی» در ذهنشان می‌آید ولی این‌گونه نیست من واقعاً احساس امنیت می‌کنم، چون واقعاً ناموس خیلی در استان ما مهم است. به‌نظرم «ریگی» دشمن استان سیستان و بلوچستان بود. نباید ریگی را نمادی از مردم استان ببینید. آن‌قدر احساس امنیت می‌کنم که با قاچاقچی‌ها بودم، در مسیر استراحت می‌کردند که صبح بروند و من میان اینها بودم ولی واقعاً احساس امنیت می‌کردم و هیچ‌وقت هیچ خطری مرا تهدید نکرد. شاید به‌دلیل فقر مجبور به کارهای نامتعارف شده‌اند اما بر عقیده‌هایشان استوارند. مردمان شهر من خوب هستند واقعاً مردم شهر من خیلی خوب هستند یعنی من را به‌عنوان یک زن پذیرفته‌اند، آن هم در استانی که این‌قدر تعصبات هست که زنان شاید خیلی جایگاه کمی در اجتماع دارند. ما الآن اولین فرماندار زن را داریم، از این لحاظ خیلی پیشرفت کردیم، الآن بها داده می‌شود.

مجله تایم کارم را سخت‌تر کرد

تسنیم: عکس از شهر دیگری ندارید؟

من همه جای ایران سفر کردم ولی آن تعهدی که من نسبت به استان خودم دارم به استانهای دیگر ندارم؛ علی‌الخصوص از این به بعد که موفقیت کسب کردم وظیفه‌ام  سختتر شده من همیشه گفته‌ام تا می‌توانم زیباییهای استان را نشان می‌دهم حتی اگر یک نمایشگاه قرار است بزنم در لابه‌لای زیبایی‌ها،  مشکلات را هم نشان می‌دهم.

تسنیم: عکاسی‌هایی که در سفر گرفتید باز هم مستند اجتماعی بوده است؟

بله. گرایشم مستند اجتماعی است از خبری آمدم بیرون.

تسنیم: مستندنگاری که کردید از کدام شهرها بوده؟

شهرهای  جنوب کشور را رفته‌ام. مشهد و قوچان هم رفته‌ام.

تسنیم: در سیستان و بلوچستان چند عکاس داریم؟

6 عکاس شناخته‌شده‌ داریم که در عرصه عکاسی فعال هستند. عکاس خبری هم  چهار نفر هستیم؛ از تسنیم، مهر، فارس و میزان.

انتهای پیام/*