آرامگاه "شیخ قاسم انوار" و "شیخ احمد جام"؛ نگین تاریخ و عرفان در تربت جام+تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، شهرستان تربت‌جام که نام خود را از «شیخ احمد جام» عارف بزرگ سده پنج هجری قمری گرفته است، در 162 کیلومتری جنوب‌شرقی مشهد قرار دارد. آب و هوای آن نسبتا گرم و خشک است و مردمانش به کشاورزی، دامداری و قالی‌بافی مشغول‌اند.

تربت‌جام میراث‌دار شهر باستانی «بوزیگان» یا «بوزگان» است که در سده سوم پیش از مسلاد شکل گرفت و حدود 1200 سال بعد یعنی در سده دوم هجری بر اثر زلزله ویران شد. مدتی بعد تربت‌جام کنونی در کنار بوزیگان پدید آمد و تا سده ششم هجری دوره‌ای از رشد و شکوفایی را تجربه کرد.

در حمله مغول و پس از آن یورش تیمور آسیب فراوان دید، اما دوباره در عصر صفوی شکوفا شد. تربت‌جام از دوره قاجار به بعد رفته‌رفته اهمین پیشین خود را از دست داد، لیکن در مجموع از شهرهای مهم خراسان است. مهمترین جاذبه‌های گردشگری تربت‌جام:

مجموعه مزار شیخ احمد جام

«اوبونصر احمد جام» که به او پیر جام، ژنده پیل و شیخ‌الاسلام هم گفته‌اند، از عارفان بزرگ ایران است. او در سال 440 هجری قمری در روستای «نامق» ترشیز به دنیا آمد. تا 22 سالگی عمر خود را به بطالت و مِی‌خوارگی گذراند.

اما در این زمان دچار تحول روحی شد، توبه کرد و گویا تا چهل سالگی در کوهستان‌های جام ریاضت کشید. سپس به سفر آفاق قدم نهاد و با برخی از مشایخ صوفیه خراسان آشنایی پیدا کرد و پس از چندی سلوک و ریاضت، در لباس یک مرشد و عارف صاحب کرامات جلوه‌گر شد.

شیخ احمد نشان دوستان حق را دوری از شهوت و کیمیای صوفیان را توحید و توکل و اخلاص و قناعت می‌دانست. می‌گفت سالک باید برای هر عمل یا ترک عمل خود حجت شرعی داشته باشد و خود نیز در امر به معروف و نهی از منکر خشن و سخت‌گیر بود.

عمر طولانی شیخ و 39 پسر و 9 دختر که از وی پدید آمدند، موجب گسترش طریقت او در خراسان و انتساب کرامات بسیار به وی شد واز این گذشته زهد و سادگی رفتار و صدق لهجه‎اش که ناشی از توبه واقعی بود، مردمان را مجذوب و شیفته‌اش ساخت.

وقتی در سال‌های پایانی عمر راهی حج شد و در بازگشت در محرم 536 هجری قمری در خانقاه خود وفات یافت، نفوذ و محبوبیتی درخور نزد خراسانیان داشت. از او 14 رساله در آداب طریقت و شریعت باقی‌مانده که از آن جمله می‎‌توان به مفتاح‌النجات، انیس‌التائبین، شراج السائرین، بحار‌الحقیقه و رساله سمرقند اشاره کرد.

مجموعه آرامگاه شیخ احمد جام یکی از بزرگترین زیارتگاه‌های شرق ایران است که هسته اولیه آن خانقاه شیخ بوده و به تدریج با افزودن بناهایی در سده‌های بعد – به‌ویژه در دوره تیموری – گسترش یافته است.

این مجموعه مشتمل بر حدود ده فضای معماری است که پیرامون یک حیاط بزرگ جای گرفته‌اند. شاخص‌ترین این فضاها ایوان بلندی است به ارتفاع حدود 30 متر که دو گلدسته کوتاه بر فراز آن دیده می‌شود و پشت آن نیز گنبدخانه زیبایی قرار دارد. شیخ احمد جام را در برابر همین ایوان به خاک سپرده‌اند.

ایوان از آثار سده هشتم هجری است و نمای آن در سال 1022 هجری قمری به دستور شاه عبای اول صفوی کاشی‌کاری شده. گنبدخانه هم در شوال سال 633 هجری قمری بنیاد گرفته و سپس در سال‌های 763 و 711 هجری قمری مرمت شده است.

در دو سمت ایوان دو بنای دیگر به نام‌های «مسجد کرمانی» و «گنبد سپید» خودنمایی می‌کنند. مسجد کرمانی در سمت چپ ایوان واقع شده و گویا نام خود را از سازنده‌اش «خواجه زکی‌بن محمدبن مسعود کرمانی» گرفته است.

زیباترین بخش این مسجد محراب گچ‌بری شده بسیار ظریفی است که به محراب‌های دوره ایلخانی (سده هشتم هجری) شباهت دارد. گنبد سپید در سمت راست ایوان است و به آن «مسجد سرور» هم می‌گویند» اما چون محراب ندارد، بعید می‌نماید که یک مسجد باشد. این بنا در سده هشتم هجری ساخته شده و در دوره تیموریان یعنی پایان همین سده تزئین شده است.

«مسجد عتیق» از دیگر آثار برجسته مجموعه شیخ جام است. این مسجد که در جنوب شرقی گنبدخانه جای دارد، در سال 720 هجری قمری ساخته شده و تزئینات گچ‌بری و آجرکاری آن اهمیت فراوان دارد. در شمال‌غرب گنبدخانه نیز یک حیاط کوچک وجود دارد که پیشتر محل خانقاه، سراچه و یک مدرسه بوده و اکنون از میان رفته است.

از این آثار  که بگذریم، به «گنبد فیروزشاهی» می‌رسیم که مشرف بر حیاط مزار شیخ احم است و در شمال‌غربمجموعه قرار دارد. این گنبد جزیی از یک مدرسه بزرگ به نام «مدرسه فیروزشاهی» بوده که ویران گردیده و به تازگی تجدید بنا شده است، ولی گنبد که در سال 840 هجری قمری ساخته شده، هنوز پابرجاست.

برخی گفته‌اند که گنبد فیروزشاهی که مانند سایر فضاهای مزار جام تزئینات ظریفی دارد، متعلق به یک بقعه است.

آرامگاه شاه قاسم انوار

شاه قاسم انوار از عارفان و صوفیان سده هشتم و آغاز سده نهم هجری است و آرامگاهش در روستای «لنگر» در 24 کیلومتری شمال‌غربی تربت‌جام قرار دارد. این آرامگاه به دست «امیرعلیشیرنوایی» ساخته شده و دارای کتیبه‌هایی از دوره صفویه است.

آرامگاه خواجه عزیز‌الله

این آرامگاه متعلق به «خواجه زین‌الدین عزیزالله» از عارفان طریقه نقشبندیه در سده نهم هجری قمری است. بنای آن در آغاز دوره صفویه ساخته شده و در نزدیکی مزار شیخ احمد جام قرار گرفته است.

آبشار بردو

آبشار بردو در استان خراسان‌رضوی واقع است. این آبشار در 2 کیلومتری غرب روستای شورآب علیا از توابع شهرستان تربت جام واقع است. آبشار از ارتفاع 30 متری بر روی شیار کوه و بر روی شیب صخره‌ای به پایین می‌ریزد.

ارتفاع آبشار از سطح دریا 1460 متر است و در پیرامون آن صخره‌های خزه بسته مناظر زیبایی ایجاد کرده است. روستای شوراب علیا، روستایی از توابع بخش نصرآباد، دهستان کاریزان و در شهرستان تربت جام است.

دسترسی به آبشار از طریق جاده ارتباطی فریمان به تربت جام، بعد از روستای کهریز نو، جاده فرعی روستای شوراب علیا میسر است. آبشار در میان تنگه شرقی روستا در فاصله 2 کیلومتری روستا واقع شده است.

انتهای پیام/