"خانه سرتیپ" خمینی‌شهر منحصربه‌فردترین خانه تاریخی از نگاه گردشگران
خانه تاریخی سرتیپ سدهی با معماری منحصربه‌فرد ایرانی- فرنگی با ساخت متفاوت از خانه‌های تاریخی ایران شیوه نوی ساختمان‌سازی را به ایران آورد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، خمینی‌شهر با قدمت بیش از 3 هزار سال علاوه برداشتن مراکز علمی معتبری چون دانشگاه صنعتی اصفهان به‌عنوان بزرگ‌ترین دانشگاه کشور و شهرک علمی تحقیقاتی شیخ بهایی، اولین شهرک علمی تحقیقاتی خاورمیانه با داشتن اماکن تاریخی بسیار زیبا، در استان تاریخی اصفهان می‌درخشد.
از این میان خانه سرتیپ سدهی با بیش از یک قرن قدمت، بازگوکننده فرهنگ نیاکان و بیانگر جایگاه خانواده در میان ایرانیان و خانواده‌های خمینی‌شهری است. معماری آن طوری است که اهل خانه و مهمانان در آن احساس آرامش کنند و به‌دوراز اِشراف همسایگان و تسلط چشم نامحرم زندگی کنند.
مجموعه خانه سرتیپ امینی سدهی که شامل چند خانه، دیوان‌خانه، حمام، نارنجستان، اتاق‌های سه‌دری و پنج‌دری، چایخانه و برج مراقبت، میدان اسب‌دوانی و حسینیه است در محله فروشان خمینی‌شهر (سده) قرار دارد. ساخت این خانه را به سرتیپ محمدحسین خان امینی سدهی، فرمانده ذل السلطان، حاکم وقت اصفهان در زمان ناصرالدین شاه ، نسبت می‌دهند و ساخت بسیار زیبایی از زمان قاجار است.
سرتیپ در سال 1280 ه.ق متولد و در سال 1345 ه.ق وفات یافت. وی یکی از فرماندهان قشون ذل السلطان در دوره قاجار بود که از او در تاریخ ایران به نیکی یاد شده است. وی در دوران انقلاب مشروطیت، سال‌های جنگ جهانی اول، هرج‌ومرج، قحطی و بیماری با اقتدار کامل به پشتیبانی از مردم پرداخت و به امنیت بخش عظیمی از اصفهآن‌همت گماشت.
بر اساس گفته‌های موجود در سال 1315 ه.ق ذل السلطان حاکم وقت اصفهان قصد بازدید از خمینی‌شهر (سده) را داشته که سرتیپ به دلیل نداشتن محل پذیرایی مناسب از وی درخواست مهلت دو ساله نمود تا عمارتی در شان او مهیا نماید. سرتیپ سریعا شروع به ساخت این مجموعه در مساحت 2350 در جهت شمالی، جنوبی و با امکانات مورد نیاز می‌نماید تا مکانی مناسب برای یک زندگی مرفه فراهم گردد.
سر در ورودی کتیبه‌ای موجود است که ساخت بنا را به 16-1315 ه.ق نشان می‌دهد و با استناد به کتیبه‌ای که هم اکنون در تالار پذیرایی (شاه نشین) قرار دارد می‌توان نتیجه گرفت که ساخت این بنا به احتمال زیاد طی یک سال صورت گرفته است.
همان طور که از بررسی قراین تاریخی برمی‌آید با توجه به امکانات ساختمان‌سازی در آن زمان ساخت چنین بنایی با این عظمت و جلال در این فرصت کوتاه امر دشواری به نظر می‌رسد بنابراین گمان می‌رود افراد بسیاری در ساخت این بنای بسیار باشکوه شرکت داشته‌اند و این خانه زیر نظر یک برنامه منسجم و با یک دقت خاص با یک نقشه بسیار زیبایی ساخته شده است. حتی این احتمال نیز وجود دارد که این خانه یک تیم طراحی داشته و هر قسمت را چند نفر طراحی کرده‌اند که توانسته زودتر از موعد مقرر تمام شود.
در ورودی خانه از جنس چوب است و خانه در یک مجموعه خاصی قرار دارد و اگر دالانی را که بعد از در ورودی قرار دارد دنبال کنید، به چند خانه مسکونی می‌رسید که در همین مجموعه قرار دارند و متعلق به فرزندان سرتیپ می‌باشند.
در بدو ورود، در هشتی خانه، کاشی‌هایی وجود دارد که بر آن‌ها چنین نوشته شده است: " دیوان‌خانه سرتیپ حاج محمدحسین خان امینی سدهی، فرمانده فوج جلالی قشون تحت امر ناصرالدین شاه قاجار ". این مجموعه همان طور که در متن کاشی‌کاری‌هایش ذکر شده، مقر امور حکومتی و دیوانی و دفتری این درجه‌دار نظامی قاجار است؛ بنابراین در این خانه افراد زیادی رفت و آمد می‌کردند. از شاهزاده قاجاری گرفته تا مردم عادی.
طراحی خانه به‌گونه‌ای است که در آن به بخش‌های خدماتی بسیار توجه شده که با در نظر گرفتن مهمان‌های این خانه که غالبا از اشخاص مهم و سرشناس جامعه بوده‌اند، لازم به نظر می‌رسد. ازاین‌دست می‌توان به وجود یک حمام خصوصی اشاره کرد که در پشت نارنجستان این بنا قرار دارد.
خانه به مدرن‌ترین شیوه ممکن در زمان خودش طراحی شده است و در آن از معماری فرنگی ، تاثیرهای بسیاری مشاهده می‌شود. این خانه به‌نوعی خلاصه شده شهر است و در واقع می‌توان آن را به شهرک کوچک فرماندهی سده قدیم تشبیه کرد که دارای هفت خانه است و از این هفت خانه فقط یکی مرمت شده است و هم‌چنین حمام اختصاصی، نارنجستان، میدان اسب‌دوانی و ظرف شور خانه قرار دارد.
از دیگر اندام‌های منحصربه‌فرد این خانه ظرف شور خانه است. چیزی که کمتر مرسوم بوده است و گواه این مدعاست که این خانه بسیار مدرن طراحی شده است و خانه افراد بسیار مهمی بوده‌اند. در آن زمان ظرف شستن معمولاً به مکان اختصاصی نیاز نداشته و ظرف‌ها در حوض وسط حیاط شسته می‌شدند اما وقتی خانه پذیرای فوج فوج مهمان و به ویژه مهمانی چون ذل السلطان است، حوض به یک عنصر زیبایی شناسی تبدیل می‌شود و کاربری آن به بخش دیگری در فضای بسته تعلق می‌گیرد تا شاه در شاه نشین بشیند و از منظره حیاط لذت ببرد و نسیم ملایمی عطر نارنج را در آب حوض، خنک کند و به مشام شاه برساند.
از دیگر ارکان بسیار زیبا و چشم‌نواز این خانه، شاه نشین آن است که با چند پله از زمین جدا می‌شود. در سمت راست شاه نشین، یک اتاق با یک شومینه بسیار زیبا قرار دارد و در سمت چپ به یک فضای تقسیم می‌رسیم که از طرفی به اتاق‌خواب سرتیپ و از طرف دیگر به حوض‌خانه متصل می‌شود. طراحی اتاق‌خواب نیز از آن جهت حائز اهمیت است که در معماری سنتی ایران، فضاها بدون عنوان طراحی می‌شوند.
هر فضا قابلیت آن را دارد که اتاق‌خواب باشد. اتاق پذیرایی از مهمان، اتاق غذاخوری، اتاق درس و... اما در این خانه اتاقی وجود دارد که برای کاربری خواب و آن‌هم فقط خواب یک شخص به‌خصوص، طراحی شده است. از قرارگیری این اتاق در نزدیک حوض‌خانه این‌طور برمی‌آید که سرتیپ به خوابیدن در هوایی که از بیرون می‌آید و با برخورد با هوای خنک حوض‌خانه نوعی کوران ایجاد می‌کند، لذت می‌برده است.
قسمت حوض‌خانه یا دیوان‌خانه در این بخش قرار دارد که مکانی بوده که رعایا برای حل مشکلات به خدمت سرتیپ یا شاه زادگان قاجار می‌رسیدند. سقف حوض‌خانه بسیار بلند در نظر گرفته شده و از سقف شاه نشین هم بلندتر است. ضمناً حوض‌خانه با چند پله به سطح پایین‌تری منتقل می‌شود که همه این عوامل به خنک کردن آب و هوا کمک می‌کند و نورگیری از سقف در این رکن از خانه، موارد تأثیر پذیرفته از معماری غربی است.
تالار شاه نشین که دارای دو اتاق در طرفین است و در شمال خانه قرار گرفته، دارای تزئینات، آئینه کاری، نقاشی و گچ‌بری است. سقف آن منقوش به پارچه‌هایی شبیه به کاغذدیواری است که از روسیه وارد شده است. معماری بنا طبق اصول قاجار که تلفیقی از هنر سنتی ایران و فرنگی سازی اروپایی است، انجام شده است.
گره چینی‌ها، شیشه‌های رنگی، آئینه کاری دور تا دور تالار، نقاشی روی دیوارها که نمایی از مناظر اروپایی است، گچ‌بری‌های برجسته روی ستون‌هایی که بر سرستون‌های برگ کنگری قرار گرفته و دارای حجاری‌های ظریف و زیباست، از دیگر موارد متأثر از معماری فرنگی است.
سقف شاه نشین بسیار بلند اما طراحی آن تخت است تا از رانشش جلوگیری شود. در بالای قسمت شاه نشین برج نگهبانی این مجموعه دولتی قرار دارد، این خانه به‌صورت چهارفصل طراحی شده و دارای زمستان نشین و تابستان نشین است.
بخش زمستان نشین با اتاق‌های سه‌دری و پنج‌دری ، به‌طور قرینه رو به روی بخش تابستان نشین، در آن‌سوی حیاط مرکزی واقع شده و اتاقی به نام نارنجستان در آن قرار دارد که درختان نارنج در آن کشت می‌شده و چون گلخانه‌ای زیبا محل پذیرایی از میهمانان مهم بوده است.
جنوب خانه میدان اسب‌دوانی قرار داشته است که هم اکنون باغ‌موزه میوه‌های خمینی‌شهر است. هم‌چنین دور تا دور میدان طاق‌نماهایی وجود دارد که آبخور اسب‌ها بوده است. در پشت‌بام خانه اسطبل واقع است و در سوی دیگر حمام قرار دارد. مساحت مجموعه به 3 هزار و 800 متر می‌رسد.
تأمین روشنایی،گرمای زمستان و خنکی تابستان بیشتر از طریق عوامل طبیعی همچون نور خورشید و جریان هوا بوده است.
وارثان سرتیپ، ارثیه خود را برای بازسازی خانه به‌رایگان بخشیده و هم‌چنین یادگاری‌ها و هدایا و بقیه وسایل آن زمان را هم اکنون در موزه – اتاق‌های خانه به نمایش گذاشته‌اند. این وسایل در هر اتاق به‌صورت یک داستان روایی به بررسی یک مراسم می‌پردازد یا ملزومات کاری را به نمایش می‌گذارد.
وسایل و لباس عروس و داماد، تجهیزات شکار، وسایل زندگی و پول و سکه رایج در آن زمان، ازجمله اشیا و فرهنگ محفوظ در این موزه بسیار ارزنده هستند.
موزه مردم‌شناسی خمینی‌شهر در سال 1384 در بخش دیوان‌خانه خانه تاریخی سرتیپ امینی سدهی تائید شد. با در نظر گرفتن کاربری موزه، طرح تأسیسات و ادامه روند مرمت برحسب کاربری ادامه یافت و بودجه مرمتی آن توسط شهرداری و اعتبارات دولتی تأمین شد و سرانجام این موزه در سال 1388 در معرض بازدید عموم قرار گرفت.
هرساله به رسم اینکه خمینی‌شهر بزرگ‌ترین قطب تولید گل شب بو گلدانی در کشور است و شهر شب‌بوها نام دارد، باغچه‌های این خانه را با گل شب بو، گل‌کاری می‌شود تا نماد خمینی‌شهر در ذهن مسافران پررنگ شود.
انتهای پیام/
