برنامه فرهنگی که عاقلانه نباشد ثمر نمی‌دهد
جوان امروز ما فرصتی در فضای مجازی یافته تا بتواند تفکرات خود را با سایرین به اشتراک بگذارد، اما اگر این فضا را درست مدیریت نکنیم، افسار دست دشمنان می‌افتد و مطئمناً تبدیل به تهدیدی بزرگ می‌شود همچنان که تاکنون این اتفاق در وسعت زیادی رخ داده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا موضوع فضای مجازی و استفاده از فرصت‌ها و لزوم دوری از تهدیدات آن در این سالیان اخیر مورد توجه دلسوزان و اندیشمندان حوزه‌های مختلف دینی و اجتماعی قرار گرفته است تا جایی که طی مدت‌های گذشته در همین راستا به دستور رهبر معظم انقلاب مجموعه‌ای به نام شورای عالی فضای مجازی شکل گرفت.
در این بین برخی از مجموعه‌های فرهنگی با درک اهمیت این موضوع شروع به فعالیت در فضای مجازی کردند تا بتوانند سهم مناسبی از این فضا داشته باشند. اما آن حرکت بایسته و شایسته‌ای که باید در بدنه دولت‌ها در راستای استفاده بهینه از این فضا و در راستای منویات رهبر معظم انقلاب صورت می‌گرفت، متأسفانه انجام نشده که این خود باعث بروز بسیاری از معضلات اعتقادی و رفتاری در بین مردم جامعه به خصوص قشر نوجوان و جوان جامعه شده است.
در همین راستا به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام امرالله سبحانی‌نیا، مدیر ستاد اقامه نماز استان خراسان رضوی نشستیم تا درباره این موضوعات صحبتی داشته باشیم.
تسنیم: متأسفانه امروزه در جامعه شاهدیم استفاده بهینه از فضای مجازی در راستای فرهنگ‌سازی عمومی صورت نمی‌گیرد؛ این آسیب را از کجا ناشی می‌بینید؟
ابتدا این را عرض کنم، با توجه به اثرگذاری فراوانی که فضای مجازی در فرهنگ یک جامعه دارد باید برنامه‌ریزی جدی در این زمینه صورت گیرد. یعنی دستگاه‌های فرهنگی باید به این دغدغه و باور برسند و روی فضای مجازی سرمایه‌گذاری ویژه‌ای کنند. این در حالی است که دشمنان ما سالهاست این فضا را برای تضعیف باورهای دینی جوانان یا تزریق جریانات منفی در جامعه در اختیار گرفته است؛ بنابراین یکی از مصادیق بارز جنگ نرم و تهاجم فرهنگی، تقابل در فضای مجازی است.
باورهای سنتی عامل عدم پرداخت به فضای مجازی است
یکی از مسائلی که باعث می‌شود با این مسائل سر و کار نداشته باشیم، باورهای سنتی است که سالهاست دچار آن شدیم. این عده از سنت‌گراها فکر می‌کنند همچنان باید از کتاب و روش‌های سنتی آموزشی برای فرهنگ‌سازی استفاده کنند و به سمت نرم‌افزارها و فضاهای مجازی و حتی ابزارهای هنری نمی‌روند. در واقع کندن از یک باور سنتی و پذیرفتن پدیده جدید برای یک عده دشوار است. از سوی دیگر انسان تا به موضوعی باور نکند به رفتار کشیده نمی‌شود. بنابراین نیاز است دستگاه‌های فرهنگی با اهتمام جدی‌تر به این سمت گرایش پیدا کنند و با ابزارهای جدید به تبلیغ بپردازند.
اکنون دشمنان سالهاست از این فضا بر علیه اسلام به فعالیت می‌پردازند و خواسته‌های شیطانی خود را از این فضا به سایر جوامع اسلامی به خصوص جوامع شیعی انتقال می‌دهد. بنابراین موضوع فضای مجازی را به عنوان ابزاری قدرتمند باید در دست بگیریم. متأسفانه سرعت پیشرفت در سازمان‌ها و نهادهایی که از ابزار و شبکه‌های مجازی استفاده می‌کنند بسیار کمتر از آن چیزی است که غرب دارد انجام می‌دهد.
تسنیم: فضای مجازی تا چه اندازه در تربیت جامعه مسلمان ما اثرگذار است؟
فضای مجازی و ابزار هنر به تربیت سرعت می بخشد
ما این اثرگذاری را در دورههای آموزش احکام تجربه کردیم. وقتی مسائل فقهی را با استفاده از ابزارهای مجازی و هنری مطرح میکردیم تأثیرگذاری بیشتری در یادگیری شرکتکنندگان داشت و جذابیت بالایی ایجاد می‌کرد. وقتی گروه مجازی تشکیل میدهیم و برنامه‌های مسجد را در آن قرار میدهیم به شدت در تبلیغات تأثیر دارد. از سوی دیگر ما در جشنواره ملی «نماز در فضای مجازی» متوجه شدیم استقبال مناسبی توسط مردم صورت گرفته است. اینکه ما دیر شناختیم، دیر باور کردیم و دیر از این ابزار استفاده کردیم، یک آسیب است. اما اینکه این باور در حال شکلگیری است امیدبخش است تا انشاءالله بتوانیم یک انتقال بسیار منطقی اما با سرعت بیشتر به سوی فضای مجازی سوق داشته باشیم.
تسنیم: بحث از نماز و مسجد به میان آمد؛ این روزها شاهد کاهش حضور جوانان در مساجد هستیم؛ این مسابقات دینی مجازی تا چه حد می‌تواند جوانان را به سمت این اماکن مقدس سوق دهد؟
ابتدا باید عرض کنم ما در بررسیهای اولیه خود نسبت به عدم استقبال جوانان و نوجوانان به مساجد به علل مختلفی رسیدیم. مثلاً در گفتمان نوجوانان ما این موضوع مطرح است که هنوز روابط بین متولیان مساجد و نسل جوان به درستی صورت نگرفته است. یعنی نیاز است این متولیان که اغلب از نسلهای گذشته هستند، با محبت و لطافت از نسل جوان امروز استقبال کنند. بنابراین هنوز با این چالشها روبرو هستیم. با وجود تمام مسائلی که ممکن است در محیط مساجد از سوی جوانان شکل بگیرد باز هم باید با نگاه محبت به آنها بنگریم و رویکرد ما استقبالی باشد، به این صورت که آنها را در امور مساجد مشارکت و مسئولیت دهیم. این عوامل یک مقدار برای گرایش اولیه جوانان به مساجد مؤثر است که ما باید ابتدا این زیرساختها را حل کنیم.
سرعت انتقال مفاهیم و جذابیت از خواص فضای مجازی
از سوی دیگر باید اذعان کرد جوانان، نوپذیر و افراد مسن یا پیر، سنتی هستند. جوانان ما به دنبال پدیدههای جدید هستند. ما باید بپذیریم ابزار فضای مجازی در عین حال که ابزاری مناسب برای ساده شدن انتقال مفاهیم دینی است، دارای جذابیت نیز است. از سوی دیگر میدانیم از مهمترین راهکارهای تربیتی، تکرار است. جوانی که هم در محیط معنوی مسجد و هیئات باشد و هم در خانه و در فضای مجازی در معرض برنامهها و مطالب این اماکن قرار بگیرد، بر تداوم معنویت او میافزاید و باعث تثبیت معنویت در قلب و ذهن او می‌شود. البته الحمدلله اکنون برخی هیئت امنای مساجد و ائمه جماعات تعامل مناسبی با هم دارند و رویکردشان ارتقا پیدا کرده و تلفیقی از علم و دانش و تجربه یافته است.
از عوامل دیگر عدم استقبال جوانان به مسجد نوعی تنبلی است. بخشی از این مسأله به خود جوانان و بخشی به مسئولین باز میگردد. استراحت ناکافی و پرداختن به مسائل زائد و عدم برنامه‌ریزی مناسب برای زندگی از موضوعاتی است که جوانان به آنها مبتلا هستند. یکی از مربیان ورزشی می‌گفت وقتی یک جوان ازدواج کند، مقداری نظم تغذیه، استراحت و خواب تنظیم می‌شود و این مسأله باعث می‌شود قدرت تمرکز و قوت بدنی مناسبی پیدا کند. این موضوع تا حدی برای برخی جوامع اهمیت دارد که برای قراردادهای ورزشی ازدواج زودهنگام را برای جوانان ضمن قرارداد قرار میدهند. اینها از مسائل زیرساختی است که مسئولین امر باید نسبت به آنها بسیار با حساسیت برخورد کنند.
تسنیم: برخی سعی دارند تمام اشکالات را متوجه جوانان و نوع تربیت خانوادگی آنها کنند. اما به نظر می‌رسد عمده مسائل متوجه مسئولین فرهنگی و رسانه‌ای جامعه است که با برنامه‌های نامناسب فرهنگ دینی جامعه را با خطر مواجه می‌کنند تا جایی که اکنون فضای تربیتی مناسب در جامعه به ندرت یافت می‌شود. نظر شما در این باره چیست؟
والدین در کنار تغذیه جسمی به تغذیه روحی جوانان توجه کنند
ببینید، بر اساس آموزههای دینی هم مسئولین حکومتی و هم خانوادهها مورد هشدار هستند. نمیتوان یکی را فدای دیگری کرد. به این صورت که بگوییم چون مسئولین فضای مناسب تربیتی در جامعه ایجاد نکردند دیگر خانوادهها نمیتوانند کاری کنند. اتفاقاً اگر والدین در کنار تربیت جسمانی فرزندانشان مقدار بیشتری به مسائل تربیتی و روحی آنها اهمیت دهند، بسیاری از معضلات برطرف خواهد شد. مثلاً الان شما نگاه میکنید برخی والدین در مراسمهای خواستگاری جوانان را با چه مشکلاتی مواجه می‌کنند. به قول شهید بهشتی در این مواقع ما در ابتدا به پسر جوان میگوییم چه مال و منالی دارد اما کمتر این سؤال را مطرح می‌کنیم این جوان چقدر توان و عُرضه کار دارد. مثلاً الان جوان دانشجو در حال حاضر دارای مال و منال خاصی نیست اما همت فراوان و قدرت دارندگی بالایی دارد. ما به این مسأله توجه نمیکنیم و فقط به داشتههای او نگاه می‌کنیم. همین که یک جوان با بضاعت اندک توانسته است فارغالتحصیل شود، مطمئن باشیم که توان مدیریت زندگی در شرایط سخت را دارد و بالاخره موفق خواهد بود.
از سوی دیگر جوانانی پیدا می‌شوند که با وجود داشتن شرایط ازدواج، به این امر مهم تن در نمیدهند. البته باید اذعان کرد گاهی دلیلش این است که امیدها را در جامعه تضعیف می‌کنیم و مدام ترس در او ایجاد می‌کنیم.
لزوم نوآوری در امر تربیت
این را هم قبول داریم که برخی مسئولین جاهلانه از فضای مجازی و شبکه‌های رسانه‌ای استفاده نامناسب و حزبی می‌کنند و به جای تزریق فرهنگ دینی، فرهنگ نامناسبی را در سطح خانوادهها ترویج می‌کنند که در اصل برای خانوادهها مضر و بیفایده است. ما به جای اینکه به فکر نوآوری در امر تربیت باشیم بر ضد آن عمل می‌کنیم. بنابراین از یک طرف از ابزارهای مجازی و رسانه‌ای ضد فضای تربیتی و فرهنگی استفاده می‌کنیم و از سوی دیگر به صورت افراطی سنتی عمل می‌کنیم.
عقل را در برنامه‌های فرهنگی ورود نمی‌دهیم
یک استادی درباره تفاوت کشاورزی مدرن و سنتی می‌گفت در کشاورز سنتی میگویند به خودمان سخت بگیریم، چیزی را هزینه نکنیم تا بتوانیم زمین کناردستی را بخریم تا زمین یک هکتارمان تبدیل به دو هکتار شود. مدام در حال گسترش زمین است. اما در کشاورزی مدرن میگویند همین یک هکتار را چه کار کنیم تا بازدهی آن بیشتر باشد. بنابراین مطالعه می‌کند چه چیزی بکارم، چگونه آبیاری کنم، چگونه آفتزدایی کنم و چگونه برداشت کنم؟ بعد این فرد در یک هکتار، سه تُن محصول برداشت می‌کند و آن فرد سنتی هم در سه هکتار، سه تُن برداشت می‌کند. زیرا فرد مدرن روی داشتههای خود فکر کرده است. بنابراین به قول شهید بهشتی می‌گفت گاهی اوقات در اجتهاد دینی عقل را داریم اما گاهی اوقات در برنامه‌های فرهنگی عقل را ورود نمی‌دهیم و اجازه نمی‌دهیم کار ما را مهندسی و نقد کند و تبدیل به برنامه مؤثر کند.
تسنیم: در آسیبشناسی عدم گرایش جوانان به مساجد و مسائل دینی به نکاتی مانند عدم استقبال مناسب متولیان مساجد از جوانان و عدم زمینهسازی تربیتی با استفاده از ابزار هنر و فضای مجازی و نیز عدم زمینهسازی برای امر ازدواج برای نظم یافتن زندگی آنها از سوی مسئولین و والدین اشاره کردید. نکته دیگری در آسیبشناسی می‌دانید؟
یکی از مسائلی که باید به آن پایبند باشیم این است که مسئولین در مراکز فرهنگی و مذهبی که در اوج آنها مساجد هستند باید بدانند که مسأله رفتارها و ارزشهای دینی مثل نماز چگونه ترویج و تبلیغ شود؟ از چه ابزارهایی باید استفاده کنند؟ ما باید طبیب شناخت دردهای فرهنگی باشیم و نسخه درمان را به اهل فن دهیم. این اهل فن حتماً نباید مجتهد باشد بلکه کسی باشد که حداقل با مسائل دینی و رفتاری آشنا باشد و خصوصیات جوان و محیطی که در آن زندگی می‌کند را بداند. برخی ائمه جماعات اصرار دارند از مساجد سایر محلهها برای مسجد خود الگوبرداری کنند و این رفتار غلطی است. در صورتی که باید متناسب با فرهنگ محله رفتار کرد و بعد به فکر زمینهسازی برای ارتقای افراد محله برای مواجهه با فرهنگهای مناسب دیگر باشند.
نکته دیگر اینکه ما باید کیفیت برنامه‌های سخنرانی در مساجد را اصلاح و ارتقا دهیم. الان برخی ائمه جماعات احساس می‌کنند که باید یک ساعت برای جوان صحبت کنند در حالی که می‌توانند در مدت زمان اندکی مطلب خود را انتقال دهند.
تسنیم: با توجه به این شرایط راهکار مناسب از نظر شما چیست؟
تکرار و تداوم، لازمه تربیت است
همان طور که قبلاً اشاره کردم، فضای تربیتی نیاز به تکرار و تداوم دارد که در این راستا فضای مجازی و ابزارهای هنری را به عنوان بهترین ابزار تربیتی نام بردیم. موضوع دیگری که از اهمیت بالایی برخوردار است و بنده به عنوان معلم به این تجربه دست یافتم، این است که انسان‌ها در جمع‌ها و تشکل‌ها ساخته می‌شوند و در جمع است که آسیب‌ها کاهش پیدا می‌کند. برخی تشکل‌ها فقط نامشان تشکل است، اما از هویت مهندسی‌شده‌ای پیروی نمی‌کنند. اگر تشکل به معنای واقعی شکل بگیرد یعنی در رأسِ آن، فردی باشد که سعه صدر و سلطه علمی و تجربه بهتر داشته باشد، مطئن باشید ما در زمینه‌های مختلف موفق خواهیم بود. در این صورت وقتی جوانان و نوجوانان را به این فضا سوق دهیم تا در این محیط تربیت شوند، بازخورد خیلی بهتر و با کیفیت‌تری خواهد داشت. البته یادآور شویم که نباید نام هر جمع‌نشینی را تشکل بگذاریم بلکه تشکل، کارکردهای خاص خودش را دارد.
آسیب دیگر این است که ما در کارمان توقف داریم. به عنوان مثال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون جامعه را بیشتر در قرائت قرآن فرو بردیم و در آن توقف کردیم. آدم وقتی احساس رشد نکند، احساس ناامیدی نیز به دنبال آن می‌آید. ما باید محتوا و برنامه‌ریزی‌هایمان را دقیق‌تر و به روزتر کنیم. بنابراین جوان امروز ما فرصتی در فضای مجازی پیدا کرده است تا بتواند تفکرات خود را با سایرین به اشتراک بگذارد، اما اگر این فضا را درست مدیریت نکنیم، افسار دست دشمنان و منافقان می‌افتد و مطئمناً تبدیل به تهدیدی بزرگ می‌شود همچنان که تاکنون این اتفاق در وسعت زیادی رخ داده است.
انتهای‌پیام/
