زن و تئاتر روی پیشخوان کتاب

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، بازار کتاب ایران را اگر خالی از آثار با موضوع هنرمندی زنان بدانیم، چندان پر بیراه نگفته‌ایم. در میان کتاب‌های تاریخ هنر یا مباحث نظری، زن و هنر زنانه چندان محلی از اعراب نداشته است. گویی تمایلی به نگارش یا حتی ترجمه متونی با این موضوعیت وجود نداشته است؛ حتی اگر نویسنده در موضع نقادانه قرار گرفته باشد.

این وضعیت درباره تئاتر و هنرهای نمایشی نیز صادق است. جز مقالاتی چند در مجلات علمی – پژوهشی، شما نمی‌توانید به کتابی استناد کنید که موضوعیت آن زن و هنر تئاتر باشد. همه چیز به همان چند نمایشنامه مختصر به قلم نویسندگان زن بسنده می‌شود که بسیاری از آنان نیز نوشتاری زنانه ندارند. این منهای اجرای تئاتر با رویکردهای مختص به دنیای زنان است که همواره مورد غفلت واقع شده است و حد و مرز آن برای دانشجویان و علاقه‌مندان به تئاتر در ایران مشخص نشده است.

شیرین بزرگمهر، عضو هیئت علمی دانشگاه هنر تهران و فارغ التحصیل رشته نمایش از دانشگاه آستین تگزاس که پیشتر با کتاب‌های «تاریخ لباس (5000 سال پوشاک زنان و مردان جهان)»، «تأثیر ترجمه متون نمایشی بر تئاتر ایران» و «تئاتر خیابانی و انواع دیگر نمایش‌های بیرونی» و « نمایش و فنون نمایشی» برای جامعه مخاطب کتاب‌های تئاتر شناخته شده است، در تازه‌ترین تجربه کاری خود به سراغ موضوع زن و تئاتر رفته است تا این شکاف عمده در یک حداقل رفع شود تا شاید مسیر برای دیگر آثار پژوهشی باز شود.

«تمرین‌های تئاتر فمینیستی: کتاب راهنما» عنوان کتابی است برگردان شیرین بزرگمهر و به قلم ایلین آستن. ایلین آستن، عضو هیئت علمی دانشگاه لنکستر انگلستان و متخصص تئاتر معاصر بریتانیاست. از وی با موضوع فمنیسم مقاله‌ای چون «حرف f: آینده نقادانه فمنیسم» در کتاب «مطالعات اجرا» یا «کاریل چرچیل» و «دیدگاه‌های فمنیستی بر تئاتر انگلستان» در بریتانیا منتشر شده است.

کتاب «تمرین‌های تئاتر فمینیستی: کتاب راهنما» در ابتدای هفته به همت نشر بیدگل منتشر و در کتابفروشی‌های سراسر کشور توزیع شده است. امین عظیمی، منتقد و مدرس تئاتر درباره اهمیت این کتاب گفته است «کتاب خواندنی و ارزنده‌ای که امروز به بازار آمد. کتابی که هم دریچه پژوهشی و مطالعه‌ای غنی پیرامون تئاتر فمینیستی به روی مخاطبانش باز می‌کند و همچنین تمرین‌های عملی برای تولید یک تئاتر فمینیستی عرضه می‌کند.»

وی با اشاره به اینکه این برای اولین بار است کتابی در این حد جامع پیرامون تئاتر فمینیستی به فارسی ترجمه شده است، افزوده است:« یکی از دوستان از من پرسید تئاتر فمینیستی چیست ؟ در پاسخ آن نوشتم تئاتر فمینیستی در حقیقت یک الگوی زیبایی‌شناسانه تئاتریکاله است که بر پایه یکی از جریان‌های نظریه انتقادی و نقد فرهنگی نظام سرمایه‌داری و پدرسالاری شکل گرفته است. این تئاتر هم از لحاظ هستی‌شناختی رویکرد فمینیستی دارد، هم فرمی، هم روایی و در حقیقت این کتاب شرح تجربیات نظری و عملی در این حوزه است.»

عظیمی ادامه می‌دهد: «ساختار فمینیستی یعنی مهندسی روایت و عناصر زیبایی‌شناسانه اجرا در جهت مخدوش کردن الگوهای تثبیت شده مردسالار.  مثلاً الگوی روایت ارسطویی از این منظر مردسالار ارزیابی می‌شود و هجوم و به هم زدن چنین ساختاری مثلاً داستان‌های غیرخطی، روایت‌های با بحران متکثر و... در این دسته قرار می‌گیرد یا همانطور که ژولیا کریستوا  اشاره کرده است، رویکرد انقلابی زبان شاعرانه می‌تواند واکنشی فمینیستی در مقابل بافتار نثرگونه متون رسمی باشد.»

«تمرین تئاتر فمینیستی در تلاش برای ملغی کردن حضور زنان -بازیگران زن- بر صحنه به عنوان ابژه یک نگاه مردسالار و تحت سیطره (male gaze) است.  بدن زن در این نوع تئاتر سعی می‌کند از قید قالب‌های قراردادی و ژست‌های برآمده از نظام مردسالار رها شود. در شیوه ایستادن، نشستن، بروز احساسات و ... . برای مثال یکی از این کنش‌ها ، حاضر شدن تاپ‌لس زنان در صحنه تئاترهای رئالیستی است. تمرین های این تئاترها برای زنان و مردانی کاربرد دارد که در مسیر مبارزه با هژمونی زیبایی‌شناسی مردانه در تئاتر گام برمی‌دارند. مثلاً روی صحنه لازم نیست به شیوه‌ای بازیگر راه رود که زمینه‌ساز لذت‌جویی مردان شود و.... .»

«تمرین‌های تئاتر فمینیستی: کتاب راهنما» برای ساخت نمایش‌هایی است که شیوه‌های متفاوت از بازنمایی تا «دیدن» جنسیت را بررسی می‌کند. کتاب در سه بخش سامان یافته است. ١. زنان در کارگاه ٢. متن‌های دراماتیک، زمینه‌های فمینیستی ٣. جنسیت و پروژه‌های ابداعی. این کتاب برای استفاده در کلاس‌های درسی و کارگاه‌ها طراحی شده و موضوعات تحت پوشش آن، بدن، تمرین‌های عملی فمینیستی، معیار و زیبایی‌شناختی فمنینستی است. آنچه در این کتاب آموزشی آمده ثمرۀ سال‌ها مطالعه و نظارت بر تجربه های زنان در تئاتر و فعالیت برای یافتن روش‌های فمینیستی برای استقرار تئاتر در جایگاه آکادمیک بوده است.

انتهای پیام/