اختلافات قطر با عربستان و متحدانش از کجا شروع شد؟

گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم - کمی پس از اذان صبح دهمین روز ماه مبارک رمضان گذشته بود که دولت کوچک بحرین اعلام کرد که روابط خود با قطر را قطع می‌کند و مرزهای دریایی و هوایی خود با این کشور را می‌بندد. دقایقی بعد شبکه العربیه که متعلق به دولت سعودی است نیز اعلام کرد که عربستان و امارات متحده عربی هم به این قطع رابطه پیوسته‌اند. یک ساعت بعد مصر هم به قطع رابطه و تحریم قطر پیوست.

بعدها کشورهایی مانند لیبی و مالدیو هم اعلام کردند که روابط دیپلماتیک خود را با دوحه قطع می‌کنند.

هر کدام از این کشورها تقریبا دلایل متفاوتی را برای قطع رابطه با قطر اعلام کردند از حمایت دوحه از «گروههای مورد حمایت ایران»، ترویج «ناامنی» و حمایت از «ایدئولوژی القاعده».

هجمه دیپلماتیک علیه قطر تقریبا چند روز پس از هجمه رسانه‌ای چند کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس علیه دوحه صورت گرفت.هفته گذشته رسانه‌های سعودی و امارتی به امیر قطر به دلیل طرح سخنانی در حمایت از حزب‌الله لبنان، حماس و نیز ایران به شدت تاختند و قطر را تهدیدی برای ثبات و امنیت در منطقه دانستند.

خبرگزاری قطر به نقل از امیر این کشور نوشته بود که دوحه روابط تنش‌آلودی را با «دونالد ترامپ»، رئیس جمهور آمریکا دارد. بر اساس این گزارش، امیر قطر گفته بود که حماس «نماینده مشروع مردم فلسطین» و ایران «قدرتی بزرگ در زمینه ایجاد ثبات در منطقه» است. هر چند که بعدها تلویزیون قطر گفت که سایت خبرگزاری قطر هک شده بود، و از طرفی سعودی‌ها هم اصرار کردند که امیر قطر این حرفها را زده است.

صرفنظر از اینکه این اظهارات امیر قطر واقعیت داشت یا نه، مسئله مهمتر این بود که ریاض و ابوظبی از این وضعیت خشمگین شدند. هم عربستان و هم امارات از آن موقع الجزیره و سایر رسانه‌های قطری را فیلتر کردند.

اما با قطع رابطه این دو کشور و چند کشور دیگر با قطر، رسانه‌های سعودی علنا از وقوع کودتای قریب الوقوع  ششم در قطر و براندازی شاهزاده تمیم خبر می‌دهند. 

پیشینه اختلافات تاریخی قطر و عربستان

ریشه‌ اختلافات عربستان و قطر به مطالبات منطقه‌ای آل سعود از قطر در اوایل این قرن برمی‌گردد، چرا که آل سعود،‌ قطر را به مثابه بخش جدایی‌ناپذیر اقلیم الاحساء قلمداد می‌کرد. الاحساء در سال 1913 میلادی به قلمرو حکومت سعودی اضافه شد، اما عربستان تحت تاثیر فشارهای انگلیسی‌ها، پس از دو سال به مرزهای قطر اعتراف کردند.

آل سعود،‌ قطر را به مثابه بخش جدایی‌ناپذیر اقلیم الاحساء قلمداد می‌کرد. الاحساء در سال 1913 میلادی به قلمرو حکومت سعودی اضافه شد، اما عربستان تحت تاثیر فشارهای انگلیسی‌ها، پس از دو سال به مرزهای قطر اعتراف کردند

مناقشه مرزی و نفتی

در حقیقت این اعتراف سبب دست برداشتن عربستان از خواسته‌‌های خود به ویژه پس از کشف چاه‌های نفتی در قطر نشد و این مشکل همچنان محور اختلاف میان حکومت‌های قطر و آل سعود به ویژه با توجه به اقدام قطر در دادن اجازه اکتشاف نفت به شرکت‌های نفتی خارجی  باقی ماند. این در حالی بود که انگلیسی‌ها جانب قطر را گرفتند و از موضع این کشور در برابر عربستان حمایت کردند و در طول حضورشان در منطقه خلیج فارس به آن پایبند بودند.

در سال 1965 میلادی، حکومت‌های قطر و عربستان توافق‌نامه‌ای را امضا کردند که بر اتخاذ تدابیری برای ترسیم مرزهای مشترک تصریح می‌کرد، اما قطر در  ادامه از بخشی از مرزهای خود به نفع عربستان سعودی کوتاه آمد.

در سپتامبر 1992 میلادی، بار دیگر سایه‌های تنش و بحران بر روابط قطر و عربستان سعودی حاکم و اختلافات دو طرف بر سر مرزها تشدید شد که در این باره دو روایت مختلف مطرح شده است: روایت قطری می‌گوید که یک یگان از نظامیان سعودی به مرکز مرزی الخفوس قطر دو بار حمله کردند که طی آن دو نیروی گارد مرزی قطر را کشتند و بقیه را مجبور به  تخلیه این مرکز کردند. اما روایت سعودی می‌گوید حادثه صرفا چیزی جز تبادل آتش بین قبایل نبود که آن هم در خاک عربستان رخ داد نه در خاک قطر.

در سپتامبر 1992 میلادی، بار دیگر سایه‌های تنش و بحران بر روابط قطر و عربستان سعودی حاکم و اختلافات دو طرف بر سر مرزها تشدید شد

خروج قطر از «سپر جزیره»

در هر حال، این حادثه سبب شد تا قطر توقف اجرای توافق‌نامه امضا شده در سال 1965 میان آل سعود و آل ثانی را اعلام کند که سعودی‌ها به شدت با آن مخالفت کردند. قطری‌ها همچنین نظامیان خود را از نیروی موسوم به «سپر جزیره» خارج کرده و نشست‌های شورای همکاری خلیج فارس در سال 1992 میلادی را هم تحریم کردند.

با وجودی که مصر به طور مستقیم تلاش‌های میانجی‌گرانه خود را برای نزدیک کردن مواضع سعودی‌ها و قطری‌ها به یکدیگر آغاز کرد، با این حال این وساطت تنها نتیجه‌ای که داشت،‌ آرام‌سازی موقت نزاع میان آل سعود و آل ثانی بود و بحران و تنش میان دو طرف همچون آتش زیر خاکستر همچنان باقی مانده بود.

عربستان در 5 مارس 2014 در اعتراض به حمایت قطر از «اخوان المسلمین»، سفیر خود را از قطر فراخواند. ریاض دلیل این کار را عدم پایبندی قطر به توافق نوامبر 2013 مبنی بر عدم «مداخله» در امور داخلی کشورها عنوان کرد.

پیشینه اختلافات تاریخی قطر و بحرین

قطر و بحرین بر سر مجموعه‌ای از جزایر با یکدیگر مناقشه و نزاع داشته‌اند که این جزایر علاوه بر دارا بودن ذخایر نفت و گاز و همچنین آب شیرین، جایگاه استراتژیک مهمی دارند. این جزایر شامل «حوار، سواد الجنوبیه، فشت العظم و فشت الدیبل» هستند.

قطر و بحرین بر سر مجموعه‌ای از جزایر با یکدیگر مناقشه و نزاع داشته‌اند که این جزایر علاوه بر دارا بودن ذخایر نفت و گاز و همچنین آب شیرین، جایگاه استراتژیک مهمی دارند.

اختلاف میان دو شیخ‌نشین از سال 1935 میلادی آغاز شد و آن هم زمانی بود که قطر حق اکتشاف نفت در خاک خود را به شرکت نفت قطر اعطا کرد که این اقدام، اعتراض بحرین به اکتشاف نفت در جزیره حوار را به دنبال داشت.

انگلیس در این نزاع مداخله کرد و البته به نفع بحرین وارد عمل شد. آنگاه در سال 1965 میلادی، شیخ‌نشین بحرین حق اکتشاف نفت در جزیره حوار را به شرکت «کانتیننتال» آمریکا واگذار کرد که این  اقدام،‌ این بار اعتراض قطری‌ها به انگلیس را به دنبال داشت و انگلیسی‌ها این بار به گونه‌ای فشار آوردند تا شرکت آمریکایی به فعالیت‌های خود در زمینه اکتشاف نفت برای بحرین پایان دهد.

اختلافات میان دو شیخ‌نشین در دهه هشتاد پس از کشف میدان گازی در شمال از سوی قطر با ذخایر عظیم و اقدام قطر در دادن حق سرمایه‌گذاری به دو شرکت انگلیسی و فرانسوی و یک شرکت قطری در این میدان گازی از سرگرفته شد. بحرین در واکنش به این اقدام قطر، به برگزاری رزمایش دریایی در نزدیک جزیره «فشت الدیبل» وابسته به قطر روی آورد که این اقدام سبب تیرگی در روابط دو طرف شد.

در پی این حادثه بود که شورای همکاری خلیج فارس در سال 1982 میلادی با صدور بیانیه‌ای خواستار حفظ وضع موجود شد. مدتی بعد و در سال 1984 میلادی، بحرین برای تغییر وضعیت این جزایر و با هدف ایجاد یک شهر صنعتی و همچنین قرار دادن میدان گازی شمال تحت سلطه و حاکمیت خود، برای احداث مجتمع مسکونی در جزیره «فشت العظم» اقدام کرد. قطر در واکنش به این اقدامات،‌ به گلوله‌باران تاسیسات احداث شده از سوی بحرین در جزیره فشت العظم دست زد و دست اندرکاران و پیمانکاران این پروژه‌ها را که مهندسان و کارگران هلندی بودند، دستگیر کرد.

در سال 1991 میلادی، بحرین با درخواست قطر برای ارجاع پرونده به دادگاه لاهه (دیوان بین‌‌المللی دادگستری) مخالفت کرد که در واکنش به این موضع،‌ امیر قطر در سال بعد از پروژه انتقال آب‌های منطقه‌ای به این شیخ ‌نشین در فاصله دوازده مایل دریایی خبر داد که چند جزیره مورد مناقشه با بحرین هم در این محدوده قرار گرفت.

مناقشه بر سر ملیت

بحرین در سال 2014 قطر را متهم کرد که به خانواده‌های بحرینی مشخصی، اعطای تابعیت قطری را در ازای لغو تابعیت بحرینی، پیشنهاد کرده است. در این زمینه گزارش شد که قطر شهروندان اهل تسنن را مد نظر داشت، که این امر تهدیدی برای دموگرافیک بحرین محسوب می‌شد، چرا که اکثریت جمعیت بحرین شیعه و خاندان حاکم از اهل تسنن است. 

بحرین در سال 2014 قطر را متهم کرد که به خانواده‌های بحرینی مشخصی، اعطای تابعیت قطری را در ازای لغو تابعیت بحرینی، پیشنهاد کرده است.

در پی اعتراض بحرین، قطر در 13 آگوست 2014 متعهد شد که از اعطای تابعیت قطری به شهروندان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس امتناع کند. این تصمیم در اجلاس وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس در جده اتخاذ شد. با وجود این، وزیر کشور بحرین تهدید کرد که اقداماتی را در قبال این عملکرد قطر خواهد داشت. 

فراخواندن سفرا

بحرین در 5 مارس 2014، به همراه عربستان و امارات سفیر خود را به دلیل حمایت قطر از اخوان المسلمین فراخواند و اعلام کرد که قطر به توافقنامه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس مبنی بر عدم حمایت از گروههای که برای اعضای شورا تهدید محسوب می‌شوند، پایبند نبوده‌ است.

حملات سایبری

حساب توئیتری «خالد بن احمد آل خلیفه»، وزیر خارجه بحرین در 3 ژوئن 2017 طی حملات سایبری هک شد. بر اساس گزارش رسانه‌ای، اعلام شد که قطری‌ها این حملات را انجام داده‌‌اند. دو روز بعد، یعنی 5 ژوئن بود که بحرین قطع روابط دیپلماتیک با قطر را اعلام کرد.

پیشینه اختلافات تاریخی قطر و امارات

در سال 1995، پس از اینکه «حمد بن خلیفه آل ثانی» پدرش را خلع کرد تا خودش امیر قطر شود، امارات به امیر خلع شده قطر پناهندگی اعطا کرد تا در ساختمانی در ابوظبی اسکان یابد. قطر آن موقع، امارات، عربستان و بحرین را متهم به توطئه علیه امیر جدید کرد. اما این کشورها اتهامات فوق را رد کردند.  طی دو سال بعد از آن، چند صد نفر در رابطه با این موضوع دستگیر شدند و در فوریه 1996، گارد امیری قطر بسیج شد و در حالت آماده‌باش قرار گرفت.

در سال 1995، پس از اینکه «حمد بن خلیفه آل ثانی» پدرش را خلع کرد تا خودش امیر قطر شود، امارات به امیر خلع شده قطر پناهندگی اعطا کرد تا در ساختمانی در ابوظبی اسکان یابد

حمایت قطر از اخوان‌المسلمین و حمایت امارات از السیسی

امارات هم جزو کشورهایی بود که در سال 2014 سفیر خود را به دلیل حمایت قطر از اخوان المسلمین فراخواند. این در شرایطی بود که امارات از «عبدالفتاح السیسی» در مصر حمایت می‌کرد. امارات بحث اخوان المسلمین را بحی مرتبط با امنیت ملی خود می‌داند.

دولت قطر به حمایت خود از اخوان المسلمین در مصر ادامه داد. «تمیم بن حمد آل ثانی» در ژوئن 2014 انتخاب السیسی در مصر را به عنوان «کودتای نظامی» محکوم کرد.

لابی ضد قطری امارات در آمریکا

در سپتامبر 2014، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه دولت امارات 3 میلیون دلار صرف لابی علیه قطر کرده است که ظاهرا در واکنش به حمایت دوحه از اخوان المسلمین بوده است. این لابی با هدف تاثیرگذاری بر خبرنگاران آمریکایی برای انتشار مقالات انتقادی علیه قطر انجام می‌گرفت. البته قطر هم متهم به تلاش برای تاثیرگذاری بر رسانه‌ها به منظور انتشار انتقادی از امارات متهم شده است.

دولت امارات 3 میلیون دلار صرف لابی علیه قطر کرده است که ظاهرا در واکنش به حمایت دوحه از اخوان المسلمین بوده است. این لابی با هدف تاثیرگذاری بر خبرنگاران آمریکایی برای انتشار مقالات انتقادی علیه قطر انجام می‌گرفت

«برایان وایتیکر»، خبرنگاری است که گفت امارات از یک سازمان مردم نهاد (NGO) تحت عنوان «شبکه جهانی حقوق و توسعه» به عنوان ابزار سیاسی استفاده کرده است. این سازمان علیه قطر به ویژه علیه میزبانی این کشور برای جام جهانی فوتبال 2022  موضع گیری کرد. دو نفر از اعضای این سازمان در سال 2014 در حالی که در حال تحقیق درباره استانداردهای زندگی کارگران خارجی در قطر بودند، توسط دولت دوحه بازداشت شدند.  

پیشینه اختلافات تاریخی قطر و مصر

مصر در سال 1997 «کنفرانس خاورمیانه-شمال آفریقا» در قطر را تحریم کرد. این تصمیم در اعتراض به حمایت ملی قطر از گروههای اسلامی در مصر بود. مصری‌ها آن موقع همچنین رسانه‌های قطری را به داشتن دستور کار ضد مصری متهم کردند. کمی بعد در همان سال، عربستان سعی کرد بین دو کشور میانجیگری کند، اما چند هفته بعد از این مداخله سعودی‌ها، قطر 700 کارگر مصری شاغل در بخش دولتی و خصوصی را از کار بیکار کرد. وزیر خارجه قطر در کنفرانس آن سال مصر را به حمایت از توطئه متهم کرد. اشاره وزیر خارجه قطر به 110 نفری بود که در فوریه 1996 به اتهام تلاش برای کودتا علیه حمد بن خلیفه آل ثانی محاکمه شده بودند. قطر سپس از اعطای ویزا به شهروندان مصری امتناع کرد. برخی گزارش‌ها هم نوشتند که قطر کارگران مصری را اذیت می‌کند.  

برکناری مرسی و تیرگی روابط

ارتش مصر در جولای 2013 «محمد مرسی»، رئیس جمهور وقت و مورد حمایت قطر را برکنار کرد. این باعث تیرگی در روابط قطر و مصر شد. این موضوع همچنان با بحث فراخواندن سفرای برخی کشورها از دوحه تعقیب شد. حدود دسامبر 2014 بود که قطر، تحت فشار کشورهای خلیج فارس به ویژه عربستان، به سمت ترمیم روابط با مصر حرکت کرد.

حمله مصر به لیبی و اعتراض قطر

در فوریه 2015، یک ماه پس از مرگ ملک عبدالله، شاه سابق سعودی، حمله مصر به لیبی مورد اعتراض قطر قرار گرفت. مصر اعلام کرد که به یک مقر داعش در لیبی حمله کرده است. دلیل این حمله سر بریدن برخی از قبطی‌های مصر بود. الجزیره آن زمان این حملات را محکوم کرد. 

الجزیره

شبکه الجزیره از همان سالهای ابتدایی تاسیس خود در 1996 غالبا از «حسنی مبارک»، رئیس جمهور سابق مصر انتقاد می‌کرد. رئیس مصر در سال 1997، «عمر سلیمان»، رئیس سازمان اطلاعاتی خود را مامور کرد تا به انتقادات این شبکه از دولت قاهره پاسخ دهد. حسنی مبارک هم طی مصاحبه‌ای در سال 2002، الجزیره را به «ترویج تنش، خصومت و بی‌ثباتی بین کشورهای عربی» متهم کرد. یکی از مکاتبات لو رفته آمریکا از سال 2010 افشا کرد «حمد بن جاسم آل ثانی» به جان کری، سناتور سابق آمریکایی گفته بود که در ازای اسکان فلسطینی‌ها توسط مصر، قطر حاضر است به مدت یک سال از انتقادات الجزیره علیه مصر مانع شود.

شبکه الجزیره از همان سالهای ابتدایی تاسیس خود در 1996 غالبا از «حسنی مبارک»، رئیس جمهور سابق مصر انتقاد می‌کرد

بازداشت خبرنگاران الجزیره

السیسی پس از کودتای 2013 در مصر جایگزین محمد مرسی، رئیس جمهور وقت مورد حمایت اخوان المسلمین شد. السیسی به سرکوب رسانه‌های مورد حمایت اخوان المسلمین از جمله الجزیره پرداخت. الجزیره آن موقع برنامه‌های خود را در اختیار تعدادی از سخنگویان اخوان المسلمین قرار می‌داد. این باعث شد که «محمد فهمی»، «پیتر گرست» و «باهر قراب» که خبرنگاران الجزیره بودند در دسامبر 2013 بازداشت شوند. پخش الجزیره در مصر از سپتامبر 2013 در مصر ممنوع شد.

روابط اقتصادی

شرکتهای قطری در فاصله سالهای ژانویه 2003 تا ژوئن 2014 بیشترین سهم سرمایه‌گذاری مالی را در مصر که حدود 31.1 درصد بود انجام دادند. 

انتهای پیام/.