مردم افغانستان را چه بنامیم؛ افغان، افغانی یا افغانستانی؟
نام درست کشور افغانستان و ملت آن چیست؟ و مردم ایران، به‌ویژه رسانه‌ها که وظیفه حساس‌تری در این امور دارند، باید چه نامهایی را به کار برند؟
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، عمدتاً در رسانه‌ها و مردم کاربرد «افغان»، «افغانی» و «افغانستانی» چندان با یکدیگر تفاوت ندارد. اما پرسش این است که میان این سه، کدام‌یک صحیح‌تر است و مردم افغانستان را باید چه بنامیم؟ محمدکاظم کاظمی شاعر و کارشناس ادبی افغانستانی، در یادداشتی که در صفحه شخصی‌اش در فضای مجازی منتشر کرده، به این موضوع پرداخته است. یادداشت کاظمی به این شرح است:
نمی‌توان انکار کرد که بخشی از احساس یا تصویر ذهنی‌ای که از پدیده‌ها داریم، به نامشان ارتباط می‌یابد. این که نام یک پدیده تا چه‌حد با ماهیت آن سازگار است، موضوعی است مهم و قابل تأمل، هم بدین دلیل است که نهادن نام‌های نیکو بر اشخاص و یادکردن آنها با نامی که خود می‌پسندند، از وظایف اجتماعی انسان‌هاست و از جمله آداب معاشرت دانسته می‌شود.
مسلماً وقتی پای یک قوم، طایفه یا ملت به میان می‌آید، قضیه حساسیت بیشتری می‌یابد، به‌ویژه اگر آن قوم، طایفه یا ملت با ما پیوندی دینی، زبانی، تاریخی و فرهنگی داشته باشد و ما را نیازمند مراوده و ارتباط دائمی بسازد.
با این وصف هیچ بیجا نیست اگر ما مردم افغانستان از همزبانان ایرانی خویش انتظار داشته باشیم که نام کشور و مردم ما را با دقت و درستی به کار برند، این انتظاری است که تا کنون به تمام و کمال برآورده نشده است و بسیاری از مردم افغانستان از این‌که در گفتارهای روزانه مردم و حتی گاه رسانه‌های ایران، با عبارت «افاغنه» یاد می‌شوند، ناخشنود هستند.
واقعیت امر هم این است که کاربرد عبارت‌هایی همچون «افاغنه» و «افغانی» و در شکل محاوره‌ای‌اش «افغونی»، خالی از بار تحقیر و تخفیف هم نبوده است، به همین سبب هرگاه نیمه ناخوشایند حضور مردم افغانستان در ایران مورد نظر بوده است، کاربرد این کلمات بیشتر شده است.
اما به‌راستی نام درست این کشور و این ملت چیست؟ و مردم ایران، به‌ویژه رسانه‌ها که وظیفه حساس‌تری در این امور دارند، باید چه نامهایی را به کار برند؟
«افاغنه» موهن‌ترین نامی است که می‌توان به مردم افغانستان داد، به‌ویژه با توجه به سابقه تاریخی این نام در قضایای حمله هوتکیان به اصفهان و براندازی سلطنت صفوی، به همین دلیل، این نام حتی اگر با نیت تحقیر و توهین هم به کار نرفته، همواره این اثر را داشته است.
اما «افغانی» ضمن این‌که خالی از تحقیر نیست، از نظر دستوری هم ایراد دارد، چون «ی» نسبت را نمی‌توان به قوم اضافه کرد و از آن، گروهی از مردم را در نظر داشت. در این مورد استاد ابوالحسن نجفی در کتاب ارزشمند «غلط ننویسیم» می‌گوید: «اهل کشور افغانستان را باید افغان بنامیم و نه افغانی، چنان که اهل کشور ترکیه و استان کردستان را ترک و کرد می‌نامیم و نه ترکی و کردی.»(1) کلمه «افغانی» در واقع واحد پول افغانستان است.
پس نام درست برای ملت افغانستان چیست؟ قانون اساسی افغانستان کلمه «افغان» را پیشنهاد می‌کند: (بر هر فردی از افراد ملت افغانستان کلمه افغان اطلاق می‌گردد.»(2) پس در مراجع رسمی، دیپلماتیک و رسانه‌ای، کاربرد کلمه «افغان» برای اتباع این کشور بلامانع است.
ولی نباید از نظر دور داشت که در نظر گروه وسیعی از مردم افغانستان، کاربرد «افغان» هم خالی از اشکال نیست، چون نام قوم «افغان» (پشتون) را تداعی می‌کند که فقط یکی از اقوام این کشور است و انتساب همه مردم افغانستان به این قوم، خالی از اشکال نیست، مثل این‌که همه مردم هندوستان را «هندو» بنامیم.
اگر از این زاویه بنگریم، کاربرد کلمه «افغانستانی» برای مردم افغانستان مناسب‌تر به نظر می‌رسد، هرچند از نظر حاکمیت کنونی این کشور، «افغانستانی» نامیدن مردم افغانستان، اعتراضی غیرمستقیم به قوانین رسمی و عرف دیپلماتیک کنونی به حساب می‌آید، چون قوه حاکمه‌ی افغانستان بر آن است که همه مردم این کشور، حتی از اقوام گوناگون، «افغان» به حساب می‌آیند.
با آنچه گفته شد، از مردم و رسانه‌های کشور همزبان ایران انتظار می‌رود که مردم کشور افغانستان را «افغانستانی» یا «افغان» بنامند و این را در خاطر داشته باشند که نامی که بر یک پدیده می‌گذاریم، در تصویری که از آن پدیده در ذهن ما نقش می‌بندد، نقشی اساسی دارد.
پی‌نوشت‌ها
1. ابوالحسن نجفی، غلط ننویسیم، چاپ دهم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ذیل «افغان / افغانی».
2. قانون اساسی افغانستان، بند چهارم.
انتهای پیام/*
