کلنلی که موسیقی ایرانی را هم غربی کرد/موسیقی چه وقت از زیرمجموعه حکمت وریاضیات خارج شد!؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، برنامه تلویزیونی راز در شبهای رمضان از شبکه چهارم سیما پخش می‌شود. این برنامه در یازدهمین قسمت خود میزبان مجید کیانی نوازنده سنتور و از چهره‌های ماندگار موسیقی سنتی ایران بود. آن شب در اتفاقی نادر موسیقی سنتی ایرانی و نحوه صحیح نوازندگی که به فراموشی سپرده شد، موضوع سخن برنامه‌ی «راز» بود. شبی که ساز ایرانی تار و سنتور به صروت کامل از رسانه ملی پخش شد و مجالی پیش آمد تا از بحثی جدی درباره‌ی موسیقی شکل گیرد.

محمدرضا محمدی نجات تهیه‌کننده این برنامه در یادداشتی به بهانه پخش این برنامه، از تحریف صورت گرفته در موسیقی ایرانی و ساز تار نوشته و آن را در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار داده است. خبرگزاری تسنیم ضمن انتشار این مطلب اعلام می‌کند که نظر نویسنده مختص شخص اوست و انتشار این مطلب به معنای پذیرفتنِ استدلال‌های ایشان نیست.

در ادامه متن یادداشت محمدرضا محمدی نجات را می‌خوانید:

از نزدیک به یکصد سال قبل، آن هنگام که هماهنگ با سیر تغییر و تبدل احوال و شئون فرهنگی و ملی ما، تحت تاثیر تمدن غربی، با مبدا و مشی خاص خود که داری زمینه‌های آشکار اومانیستی و سکولار بود، اولین زمزمه‌های تحریف موسیقی ایرانی به بهانه تجدد طلبی و تطبیق با فرهنگ موسیقیائی غرب شنیده شد.

این مسئله جدای از ایجاد زمینه‌های مستقیم اجرای موسیقی غربی در این سرزمین است. بعلاوه این فقط ایران نبود که این مسائل در آن شکل می‌گرفت. از سرزمین عربی شمال آفریقا تا شبه قاره هند و از منتها الیه سرحدات غرب عثمانی تا مناطق ماوراء النهر و آذربایجان تحت سیطره سرخها  تاجیکستان ترکمنستان و... همه و همه بی تاثیر از این هجوم فرهنگی نبوده و نیستند. شاید به خاطر حضور پررنگ معنویت و سابقه بسیار دیرین این هنر اصیل در ایران میزان تاثیرگذاری آن فرهنگ و تاثیرپذیری از جانب فرهنگ موسیقی ایرانی کمتر از جاهای دیگر رخ بنمایاند.

نکته دیگر در این زمینه که می‌بایست مورد تاکید و اشاره قرار گیرد این است که این امر، تنها در موسیقی ایرانی متحقق نشده است. نگاهی به بناهای عهده رضاخانی، وضعیت شعر و ادب پس از دوره به اصطلاح بازگشت، علی‌الخصوص تاثیر جریان نیما بر آن؛ و تشکیل جریانهای روشنفکری و منوالفکری غربزده تحت تاثیر و فرمان مستقیم غرب، خود شواهدی بر این مدعاست. در زمره عوامل مستقیم اجرای منویات این جریان شبه‌فکری در موسیقی ایران، کلنل علینقی خان وزیری است. وی که اصالتا جزو خاندان وزیرف در قفقاز بود، ضمن علاقه‌ای که به طور ذوقی و بدون استفاده صحیح از میراث موسیقی ایرانی و بدون اتکا به اساتید متعین و مبرز و شناخته هنر شریف داشته باشد، با تحصیل در آکادمی‌های موسیقی اروپا، بنیان سست و بی پایه موسیقی نوین ایرانی براساس قوانین موسیقی غربی را بنا نهاد.

 وزیری بی آنکه آگاهی چندانی از فرهنگ مکتوب موسیقی ایران که به لحاظ قرار گرفتن در ذیل علم ریاضیات در فرهنگ اسلامی ایرانی بدان به صورت مفصلی پرداخت شده بود داشته باشد، به بهانه غیرعلمی بودن و عدم تطابق با قوانین موسیقی غربی دست به انجام تحریفاتی در روش‌های اجرا و آلات موسیقی ایرانی و بالاخص ساز «تار» زد. که از جمله آنها می‌توان به ساده کردن اجرای این نوع موسیقی به بهانه درآوردن آن به خط نت، تغییر نظام معروف به ربع پرده که به گام صفی‌الدین مشهور است و اعمال گام تامپره (نیم پرده باخ)، دخیل کردن اصول و متدهای هارمونی و ارکستراسیون  غربی در موسیقی ایرانی و تغییرات و تحریفات زیادی که منجر به تغییر نحوه صدادهی سازهای ایرانی شد را نام برد.

 همه این مسائل به خاطر نفوذ زیاد شخص کلنل و تاکید بر لزوم هماهنگی با تمدن غربی از جانب دستگاه حاکم که از جمله آن و در اوج این مسائل در زمینه موسیقی میتوان به فرمان رضاشاه و مین باشیان درباره اشاعه موسیقی غربی اشاره کرد. که تا حدود زیادی باعث شیوع این تحریفات درجامعه موسیقی ایرانی شد. به طوری که اکنون کمتر می‌توان نمونه‌ای دقیق و اصیل از اجرای موسیقی ایرانی بر پایه روش‌های کهن آن یافت. به واسطه نفوذ تفکر و فرهنگ غرب در منطقه علی الخصوص از دوره قاجاریه به بعد، موسیقی نیز همانند دیگر امور اجتماعی تحت تاثیر فرهنگ غرب قرار گرفت.

این تاثیرات باعث شد تا جهت هماهنگی و ادغام سازهای متدوال در اینجا با سازهای اروپائی، بعضی از نوازندگان موسیقی ایرانی تغییراتی را در جنس صدا یا سونوریته (Sonority ) سازهای به وسیله تغییر شکل ساز به وجود آوردند. اما این امر برای ایجاد هماهنگی بین موسیقی متداول در ایران و موسیقی غربی کافی نبود. لذا در نحوه پرده‌بندی قدیم سازهای ایرانی که همان گام تعدیل شده صفی‌الدین ارموی بود، تغییر به وجود آمد و با تقسیماتی که در موسیقی غربی (گام باخ) رایج است، نزدیکی و تطابق حاصل شد.

 محصول این تغییرات موجب تحولاتی در سازهای ایرانی شد. هرچند گام 24 ربع پرده‌ی پیشنهادی وزیری هیچگاه امکان تحقق نیافت، ولی تاثیر نظریات او که برگرفته از تئوری‌های متداول موسیقی در غرب بود بر موسیقی که امروزه تحت عنوان موسیقی سنتی ایران ارائه می‌شود، غیرقابل انکار است.

در هرصورت تغییرات کیفی و ماهوی انجام شده در موسیقی سنتی ایران، برای پدید آمدن ارزشهای جدید و تطبیق با ذوق و سلیقه مورد تهاجم قرار گرفته حقیقت تاریخی فرهنگ ایران از جنبه عینی بر دوپایه تغییر در وضعیت فیزیکی ساز به جهت رسیدن به نوع جدید صدادهی یا سونوریته و تغییر در نظام نسبت فواصل موسیقی ایرانی به جهت نزدیکی با سیستم نسبت فواصل غربی است.

انتهای پیام/