دریاچه عباس آباد؛ بزرگ‌ترین باغ تاریخی ایران در انتظار گردشگران+فیلم

به گزارش خبرگزاری تسنیم از بهشهر، مجموعه تاریخی عباس‌آباد از جمله مهم‌ترین و بزرگ‌ترین باغ‌های تاریخی ایران بوده که در 9 کیلومتری شهرستان بهشهر و در دامنه رشته کوه‌های البرز و در میان جنگل‌های انبوه قرار گرفته و به عنوان یکی از باغ‌های ایرانی در میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌است.

این مجموعه تاریخی شامل سد عباس‌آباد، مخزن و دریاچه سد، گل‌باغ، کاخ، حمام، آسیاب آبی و دو برج آجری می‌شود که به دستور شاه عباس اول صفوی در سال‌های 1020 و 1021 هجری قمری در محلی که پیشتر خرگوران نام داشت ساخته شده‌است و در حال حاضر مهم‌ترین باغ غیر کویری ایران به‌شمار می‌آید.

وسعت آن نزدیک به 500 هکتار است. سد دریاچه با گنجایش 600 هزار مترمکعب از نوع مخزنی بوده و جنس دیواره سد از ساروج است. این سد توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 745 در زمره آثار تاریخی و فرهنگی ایران قرار گرفته‌است.

دریاچه طبیعی عباس آباد

دریاچه طبیعی عباس آباد نیز با وسعتی بالغ بر 10 هکتار با عمارتی در مرکز آن، که در زمان آبگیری دریاچه عمارت با ارتفاعی بالغ بر 18 متر به زیر آب می‌رود و فقط سقف آن همراه با درختچه‌هایی نمایان است.

راه دسترسی به این مجموعه از طریق جاده آسفالته ای است که از جاده اصلی بهشهر ـ گرگان منشعب شده و بعد از عبور از روستای التپه به محوطه مذکور منتهی می‌شود.

باغ تاریخی عباس‌آباد

باغ تاریخی عباس‌آباد، بر بالای تپه ای طبیعی احداث شده است، بدین ترتیب که مهندسان دوره صفوی با بریدن تپه و ایجاد پله و صفه، باغی مطبق و پلکانی را ایجاد کرده و در بالاترین قسمت تپه اقدام به عمارت‌سازی کردند. این باغ بر اساس شواهد بدست آمده یکی از بی‌نظیرترین باغ‌های ایرانی است.

علاوه بر عمارت‌سازی مذکور، در قسمت تراس مرکزی، حوض بزرگ در مرکز و حوض‌های کوچکتر در اطراف احداث کردند که به پیروی سطح شیبدار و لوله‌های سفالی، آب از فرادست حوض مرکزی به صورت فواره ظاهر شده و مابقی از طریق لوله‌های سفالی، حوض‌های جانبی را پر می‌کرده است.

معماری در باغ و باغسازی کاملاً به صورت قرینه انجام پذیرفته که موجب زیبایی آن را فراهم می آورده است.

سد

 بنای سد از دوره صفویه در میان دره ای عمیق احداث شده است، ارتفاع بنای مذکور به صورت تقریبی 20 متر بوده که در پی، عرض آن به 20 متر و در قسمت تاج عرض آن به 10 متر و طول آن به 70 متر می‌رسد.

مصالح عمده سازه مذکور، سنگ، آجر و ملاط ساروج است. سد دارای سه دریچه خروجی بوده و در پشت آن پشت بندی قرار دارد که دارای دو گونه کاربری است. به‌عنوان پشت بند سد و همچنین به عنوان مرکز تخلیه و چاه تخلیه آب محسوب می‌شود.

مساحت کل مخزن سد قریب به 10 هکتار بوده و در حدود 600 هزار متر مکعب آب را در خود ذخیره می‌کند، منبع تامین کننده آب مخزن سد، آب چشمه سرچشمه است.

بر اساس بررسی به‌عمل آمده برخی از قسمت‌های مخزن سد در گذشته شفته ریزی (ملاط آهک) بوده که عمل مذکور از رشد گیاه لویی که در تمام آببندان‌های مازندران می روید جلوگیری کرده است.

بنای مذکور از هشت جرز به ابعاد تقریبی 4×3 متر در پیرامون و یک جرز مشبک در مرکز شکل گرفته است. بنای چهار طاقی مرکز مخزن سد عباس‌آباد دارای دو کاربرد است.

نخستین کاربرد بنای مذکور، کاربردی فنی است. بدین ترتیب که جرز مرکزی چهارطاقی به صورت مشبک احداث شده است.

مهندسان سازنده سد به گونه‌ای آن را طراحی کرده‌اند که هرگاه احساس می‌شد که مخزن سد، حداکثر آبگیری را انجام داده است و انرژی پتانسیل آب در حال فشار بر روی دیوار سد است، آب از دریچه خروجی سد تخلیه نگردد، زیرا در آن حالت تخلیه آب از دریچه، موجب تخریب بیشتر سد می‌شده است.

ساخت تونل زیر زمینی در زمان صفویه و مرتبط کردن آن به جرز مرکزی چهارطاقی و همچنین خارج کردن تونل به فاصله 150 متری پایین دست دیواره سد، که در زمان ازدیاد فشار آب، امکان باز کردن دهانه کانال سرپوشیده وجود داشته است، موجب شده که فشار آب از دیواره سد کاسته شده و به سمت مرکز، هدایت شود.

در نتیجه این عمل آب از طریق جرز مرکزی مکش و آنگاه از طریق کانال سرپوشیده به پایین دست سد تخلیه می‌شد. کاربرد دیگر بنای چهار طاقی، تفریحی بوده است. در همین راستا از منتهی‌الیه باغ، پله آجری برای دسترسی به آن وجود داشته و همچنین بقایای پایه‌های پل چوبی در داخل مخزن سد مشخص است.

بر بالای چهارطاقی آثار فواره و حوض موجود است. که نظر هر بیننده را به خود جلب می‌نماید. آبرسانی به این بنا از طریق لوله‌های سفالی که آب چشمه فرادست را به آنجا هدایت می‌کرد انجام شده بود.

محوطه گلباغ ایستگاه توزیع آب

محوطه گلباغ یا ایستگاه توزیع آب به فاصله 600 متری از باغ واقع شده است. محوطه مذکور در ادامه یک شیب قرار داشته به نحوی که، شیب را بریده و آن را به صورت یک سطح تقریبا صاف در آورده‌اند. اختلاف ارتفاع محوطه فوق نسبت به باغ در حدود 10 متر است.

بنابر احتمال، آب چشمه (سرچشمه یا قوری چشمه) به محوطه فوق هدایت می‌شده، سپس با گردش در حوض‌های متعدد به یک آرامش و تصفیه می‌رسیده است و بعد از آن به پیروی از سطح شیبدار و همچنین لوله‌های سفالی به سمت باغ اصلی حرکت می‌کرده است.

وسعت منطقه گلباغ در حدود 3500 متر مربع است و بر اساس بقایای معماری برج محوطه گلباغ در دوره صفویه، به لحاظ اهمیت در امر آبرسانی، توسط نگهبانانی محافظت شده است.

محل احتمالی کاخ

به فاصله تقریبی 1.5 کیلومتری شمال باغ بر بالای کوه مشرف بر دشت بهشهر و خلیج میانکاله، بقایای آثار معماری از دوره صفوی شناسایی شده است.

ابعاد اولیه پلان شناسایی شده 50×40 متر است و مصالح عمده آن را سنگ و آجر تشکیل می‌دهد. راه دسترسی به آن از طریق یک جاده سنگفرشی که از باغ به آنجا می‌رسد امکان‌پذیر می‌شود.

با توجه به موقعیت ساختاری بنای شناسایی شده بر بالای کوه و همچنین بدست آمدن سفال‌های پوشش بام لعابدار با لعاب‌های آبی، آبی فیروزه‌ای، سبز و قهوه‌ای و عدم دستیابی به بقایای معماری کاخ در حفریات باستان شناختی در محوطه اصلی باغ تاریخی عباس آباد، می‌توان گفت محل کشف شده مکان احتمالی کاخ پادشاهان صفوی در عباس آباد باشد.

بنای حمام تاریخی عباس‌آباد

 در ضلع غربی باغ و متصل به آن و در سطحی پایین‌تر از باغ، بنای حمام تاریخی با زیر بنایی به وسعت 160 متر مربع قرار دارد. بر اساس ظواهر امر و بررسی‌های به عمل آمده، پوشش سقف بنای حمام گنبدی شکل بوده است و مصالح عمده سازه آن آجر بوده و همچنین از تزیینات کاشی و ملاط ساروج در آن استفاده شده است.

گرمخانه

فضای مذکور در ضلع جنوب شرقی فضای میاندر احداث شده است. در واقع فضای گرمخانه محل شستشو و استحمام بوده است. بر اساس یافته‌های باستان شناختی، فضای گرمخانه بنای حمام تاریخی عباس‌آباد دارای حوض‌های متعدد بوده است.

حوض‌های متعدد در بنای این حمام، بیان کننده رعایت بهداشت و عدم استفاده از خرانه به صورت عمومی است. علاوه بر مورد فوق و با توجه به خاکبرداری‌های انجام شده، مشخص شده که فضای گرمخانه مزین به کاشی با لعاب‌هایی به رنگهای مختلف بوده است.

اهمیت بنای حمام عباس‌آباد

آنچه که بنای مذکور را با اهمیت کرده روش آبرسانی آن است. آب از قسمت شرقی بنای حمام از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه) که در داخل دیوارهای بنای حمام قرار دارد بعد از عبور از ضلع شمالی دیوار حمام، وارد ضلع غربی شده و خزانه آب گرم را پر می‌کرده، سپس آب در خزانه بعد از گرم شدن از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه)، دیگر حوض‌های موجود فضای گرمخانه را پر کرده است.

روش آبرسانی آب سرد بنای حمام مذکور به مانند آب گرم انجام می‌پذیرفته است، بدین ترتیب، آب سرد از طریق لوله‌های سفالی بعد از عبور از ضلع شرقی حمام با پر نمودن حوضی در بالا دست (خارج از بنای حمام) از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه) حوض‌های موجود در فضای سربینه و گرمخانه را پر کرده است.

به بیانی دیگر هر حوض در فضای گرمخانه و سربینه حمام تاریخی عباس‌آباد بهشهر دارای دو سیستم آبرسانی آب سرد و آب گرم بوده است.

برج آجری

 در محوطه تاریخی عباس‌آباد، دو برج آجری به قطر 7 متر و به ارتفاع 14 متر از دوران صفویه به یادگار مانده است. مصالح عمده سازه مذکور، ملاط ساروج و آجر به ابعاد 5×26×26 سانتی متر است.

با توجه به ساختار دو بنای برج که بر روی محور آبرسانی قرار دارند، می‌توان گفت که برج‌ها عملکرد صرفاً نگهبانی نداشته و با توجه به اختلاف ارتفاع محوطه گلباغ نسبت به باغ، دو برج در واقع برای جلوگیری از ضربات قوچی شکل سیالات، توسط مهندسان دوره صفویه مد نظر قرار گرفته‌اند.

آسیاب آبی

آسیاب مذکور به فاصله تقریبی 5/1 کیلومتری جنوب باغ در میان دو رود پر آب احداث شده است. مصالح عمده تشکیل دهنده سازه فوق سنگ، آجر و ملات ساروج است.

آجرهای بکار رفته در آسیاب به ابعاد 5×26×26 سانتی‌متر بوده و راه دسترسی به آسیاب از طریق یک جاده سنگ فرش امکان‌پذیر می‌شود.

نحوه کارکرد بنای فوق بدین طریق است که آب از طریق کانال سرپوشیده به سمت کانال روباز آجری به طول 100 متر هدایت شده، سپس با یک شیب تقریباً مناسب به سمت چرخ آسیاب حرکت کرده و موجب به حرکت در آمدن پره‌های چرخ می‌شد.

مهندسان دوره صفوی با احداث آسیاب آبی در محل مورد نظر، از انرژی آب بیشترین بهره را برای به حرکت در آوردن چرخ های آسیاب برده‌اند.

گزارش از حسین قربانی

انتهای پیام/