به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز، بازار که قلب شهرهای سنتی شرق اسلامی را تشکیل میداده، در شکلگیری بافت کالبدی شهر قدیم لار نیز نقشی حساس را به عهده داشته است، به گونهای که تا آغاز هزاره دوم هجری همزمان با به قدرت رسیدن سلسله صفویه به ویژه حکومت شاه عباس، شهر لار در مرکز خود سه عنصر مهم یعنی میدان عمومی، قصر شاهی و بالاخره بازار مشهور به قیصریه را جای داده بود.
در مورد اینکه بازار قیصریه چه زمانی بنا شده است، نظرات مختلفی وجود دارد. برخی سابقه تاریخی بازار را قبل از اسلام میدانند و برخی آن را به صدر اسلام نسبت میدهند. طبق نظر مورخان محلی تاریخ ساختمان اولیه قبه قیصریه لار به 900 سال پیش برمیگردد.
این بازار که به شکل صلیبی ساخته شده، شکل و طرح خود را حداقل در چهارصد سال اخیر حفظ کرده است. هر چند برخی سابقه تاریخی بازار لار به قبل از اسلام و برخی دیگر ساخت آن را به صدر اسلام نسبت میدهند، اما قدر مسلم این است که بازار پیش از قدرت یافتن صفویه وجود داشته است و در زمان شاه عباس تعمیری بنیادین شده است.
طرح و ساخت بازار قیصریه لار چنان زیبا بوده است که مورد توجه دیگر حکمرانان فلات بزرگ ایران و نیز تجار خارجی عصر صفویه و حتی بعد از آن قرار گرفته است، به احتمال زیاد سبک معماری بازار لار بر ساخت بازار چیتسازهای اصفهان، بازار بخارا و نیز بازار وکیل شیراز اثر گذاشته باشد.
دن گارسیا سیلوا فیگوئرا در سال 1026 قمری و در سفر به ایران بازار لار را چنین توصیف میکند:«... این بازار بدون شک یکی از زیباترین و فاخرترین بناهای سراسر قاره آسیاست و میتواند با مجللترین فروشگاههای اروپا برابری کند...».
بازار لار چندین بار مورد مرمت قرار گرفته است، از جمله میتوان به زلزلهای که در عصر صفوی رخ داد اشاره کرد که به دستور شاه عباس صفوی در سال 1015 قمری توسط حاجی قنبرعلی بیک جهرمی (وزیر شیراز ) به دست استاد نورالدین محمد تعمیراتی انجام شد و همچنین میتوان از نوسازی بازار قیصریه در دوره ناصرالدین شاه به دستور فتحعلی خان گراشی، حاکم فارس، نام برد. در این مرمت و بهسازی عصر قاجاریه نشانهها و یادگارهای تازهای از شیوه معماری این عصر به مجموعه «لار» افزوده شد.
از این بازسازیهای کتیههایی هم به یادگار مانده است. یکی کتیبه مفصلی است که در پای گلوی گنبد هشتی دالان قیصریه به خط نستعلیق در دوره شاه عباس کبیر نصب شده و در دنباله کتبیه، معمار بازار و بنّای آن معرفی شدهاند. کتبیه دیگری روی سنگ مرمر نقر و در پیشانی سردر ورودی جنوبی قیصریه نصب شده و مربوط به تعمیرات بازار قیصریه لار در زمان ناصرالدین شاه قاجار است.
بازار قیصریه لار از سه قسمت اصلی تشکیل شده است. فضای مرکزی؛ این قسمت از یک 8 ضلعی کاملا منظم با سقف گنبدی به همان شکل ساخته شده است. ارتفاع سقف از کف بازار حدود 18 متر تخمین زده شده است.
غلام گردشها، گذرهایی که به فضای مرکزی و راستهها راه دارند و دورتادور فضای مرکزی را در بر میگیرند که به آنها غلام گردان یا تیمچه نیز میگویند. ترکیب فضای مرکزی و غلام گردشهای بازار، احتمالا متاثر از بینش و ادراکات فرهنگی، علمی یا به بیان کلیتر جهانبینی ایرانیان پیش از اسلام و در ارتباط با فرهنگ غنی مشرق زمین به ویژه بینالنهرین است.
راستهها؛ بازار دارای 4 گذر عمود بر هم است که شکل صلیبی آن را میسازند. راسته جنوبی میدان برای نحوه قرارگیریاش نسبت به میدان شهر «راسته میدان» خوانده میشود. راسته شمالی را به سبب نزدیکیاش به برکهای به همین نام در خارج ولی نزدیک به آن «راسته آبفروشان» نامیدهاند. راسته غربی را به سبب نوع فعالیت شغلیای که سابقا در آن غالب بوده «راسته کمرگیری» مینامند. راسته شرقی نیز «راسته قصابها« (یا مسگرها) نامیده میشود.
بازار در حال حاضر شامل دو شبکه شمالی و جنوبی است که مدخل ورودی جنوبی آن از میدان جدیدالاحداث لار شروع و به محلهای شمالی قدیمی بازار ختم میشود. رشته دیگر شرقی و غربی است که در تقاطع بازار شمالیجنوبی دارای یک چهارسوق وسیع است. چهارسوق به صورت هشت گوش است و در چهار گوش آن چهار باب مغازه در هر سمت احداث شده است.
بازار قیصریه لار سرمشقی برای ساختن سایر بازارهای قدیمی ایران بود و از روی طرح این بازار، بازارچه بلند اصفهان و سپس بازار وکیل شیراز در دوره زندیه بنا شد.
طاقهای ضربی با این ارتفاع در سایر بازارهای قدیمی ایران دیده نمیشود. جالبترین بخش بازار قیصریه لار طرح چهارسوق آن است که در نوع خود از نظر معماری منحصربهفرد است. گنبد سنگی چهارسوق طرح بسیار جالبی دارد و ارتفاع آن از 18 متر تجاوز میکند.
روی طاق ضربی چهارسوق بادگیر سادهای زدهاند که سبب تهویه بازار میشود. به علت ارتفاع زیاد طاق چهارسوق، این تهویه به طور کامل انجام میگیرد، به همین دلیل بازار قیصریه در تابستانها دارای هوای فوقالعاده خنکی است. طاق عظیم ضربی چهارسوق که روی یک هشتی قرار دارد، پس از گذشت صدها سال کوچکترین خللی نیافته است و با آن شکوه نخستین چشم را مینوازد.
چند نمونه از درهای قدیمی مغازهها هنوز در محل خود باقی است. کف خیابان و میدان جنوبی بازار از کف بازار بلندتر است و به همین جهت ارتفاع بازار پایینتر از سطح آن قرار دارد. یک پلکان سنگی رابط خیابان به بازار است.
بازار تاریخی قیصریه لارستان در سال 1317 به شماره 315 در فهرست ملی به ثبت رسید. این بازار یکی از هزار اثر تاریخی و منحصربهفردی است که به رغم جایگیری در مرکز شهر، همچنان ناشناخته باقی مانده و با تمام قابلیتهایی که دارد هنوز در فهرست جهانی ثبت نشده است.
انتهای پیام/