فرهنگ، مزیت رقابتی ایران در دنیا/اولویت سیاست بر فرهنگ خطرناک است
حجت‌الاسلام بهمن اکبری می‌گوید که مزیت ایران در دنیا فرهنگ است نه اقتصاد اما همه چیز در نگاه حکومتی بر فرهنگ اولویت دارد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، حجت الاسلام بهمن اکبری رایزن فرهنگی ایران در کشور عمان است. عمان در این سال‌ها به پایگاه صلح و مذاکره تبدیل شده است. جدی‌ترین مذاکرات ایران و آمریکا در عمان و با وساطت سلطان قابوس پادشاه این کشور برگزار شده است.
عمان تنها حکومت دینی مسلمانان اباضیه در دنیا است. آنها اشتراکات مذهبی فراوانی با شیعیان و اهل‌سنت ایران دارند. حجت الاسلام اکبری می‌گوید که عمانی‌ها ایرانی‌ها را بسیار دوست دارند. این رابطه منحصر به امروز و دیروز نیست و سابقه‌ای طولانی دارد.
بخش اول گفت‌وگوی تفصیلی تسنیم با رایزن فرهنگی کشورمان در عمان با عنوان «کار رایزن فرهنگی بازاریابی کالاها و خدمات فرهنگی جمهوری اسلامی است/عمان مهد تسامح است» هفته گذشته منتشر شد. بخش دوم این گفت‌وگو در ادامه منتشر می‌شود.
تسنیم: گفتید برد موشکی ایران هر روز خبرساز است اما از فرهنگ فقط یک اسم باقی مانده. فکر می‌کنید برد فرهنگی جمهوری اسلامی چقدر است؟ البته موشک و فرهنگ واقعاً در مقام مقایسه نیستند!
برد موشک‌های ما یک بحث در جای خود است و برد فرهنگی و مزیت فرهنگی ما جای خود دارد. مثالی روی مسئله هسته‌ای بزنم؛ گمان می‌کنید در مذاکرات هسته‌ای موفقیت ما به این خاطر بود که ما در حوزه دیپلماسی به مفهوم کنش و واکنش گفتاری و نشست و مذاکره موفق بودیم؟ خیر. آقای بعیدی‌نژاد اذعان داشت جلسات آخر خیلی کار سنگینی این هیئت دیپلماسی انجام می‌داد؛ یک‌باره موگرینی نگاه کرد دید 6 کشور قدرتمند یقه به یقه یک کشور هستند و اصلاً احساس حقارت کرد، گفت "صبر کنید! فکر نکنید با ایران در یک جغرافیا صحبت می‌کنیم بلکه با کشوری با تمدن بزرگ صحبت می‌کنیم، با یک فرهنگ کهن صحبت می‌کنیم. این گونه نیست که ایران تنها بعد از جمهوری اسلامی باشد."، همان‌طور که امام به‌خوبی به این موضوع اشاره می‌کرد. اسلامی که در هزار سال پیش زاده شده از ما یک هویت ساخته است.
مزیت رقابتی ما در دنیا فرهنگ است نه اقتصاد
تسنیم: این هویت از مزیت‌های فرهنگی ما حاصل شده.
احسنت. ما در جهان بیرون مزیت رقابتی‌مان فرهنگ است، نه تجارت، نه اقتصاد و نه حتی حوزه امنیت نظامی. همه اینها در جای خود بسیار مهم است. من می‌گویم به فرهنگ حداقل به‌اندازه خودش توجه کنیم. به اقتصاد نگاه کنیم، الآن مشکل اقتصادی داریم دولت باید به‌سمت اقتصاد حرکت کند. ولی فرهنگ کجاست؟ چرا از آن غفلت می‌کنیم؟ دیپلماسی فرهنگی چه‌اندازه می‌تواند تأثیرگذار باشد؟ جایگاه آن را می‌شناسیم؟ به‌نظر من نیست.
تسنیم: در خصوص فعالیت‌های فرهنگی دائماً مشکل بودجه مطرح می‌شود.
در این زمینه بحث بودجه بحث فرعی است. وقتی ذهن‌ها و فکرها عوض می‌شود بودجه خودبه‌خود تولید می‌شود. بودجه ساخته می‌شود. بودجه از جاهای غیراصولی گرفته می‌شود. در هیچ کار فرهنگی مشکل بودجه را نمی‌بینم البته یک حداقل‌هایی نیاز است.
تسنیم: یعنی مشکل بودجه نیست بلکه مشکل نگاه است.
بله. اول این باید عوض شود.
تسنیم: نگاه باید چطور باشد؟
نگاه باید اولویت فرهنگ بر سیاست باشد. من در این آسیب‌شناسی خود سازمان را هم دخیل می‌دانم، یعنی هم علت و هم معلول است. خود سازمان در این زمینه هم عامل است و هم کسی است که در این جریان خودش فعالیت و مسئولیت اقدام دارد.
اولویت فرهنگ بر سیاست باید حاکم شود
این یک بسته پیوسته عمومی و فراگیر است. نگاه چطور می‌تواند تغییر کند؟ اولویت فرهنگ بر سیاست باید حاکم شود. این دوگانه سیاست و فرهنگ سه دهه است که جلو می‌رود. برخی مواقع در قالب تعارضات بین سفیر و رایزن بوده است. چرا این تعارضات وجود دارد؟ مگر رایزن فرهنگی یا سازمان فرهنگ نظارت سازمان یا نظارت عالیه نمی‌خواهد؟ این نظارت حمایتی است. کسی مگر بدش می‌آید از حمایت بی‌بهره باشد؟ اما باید بپرسیم و ببینیم که ما در اولویت دسته چندم قرار می‌گیریم؟ من در مقامی نیستم که اعلام خطر کنم اما واقعاً خطرناک است.
من بحثی با عنوان سرمایه‌گذاری در فرهنگ را نوشتم. مقام معظم رهبری بحثی که تحت عنوان اقتصاد مقاومتی مطرح کردند به‌نظر من بهره بردن از فرهنگ برای اقتصاد است. چطور می‌توان فرهنگ را اقتصادی کرد؟ شما ببینید امروز هنرها و فرهنگ‌ها در سطح جهان تبدیل به صنعت شدند. صنعت سینما و صنعت نشر داریم. ما می‌توانیم چنین کنیم. مگر امروز در غرب با صنعت فرهنگی تولید ثروت نمی‌شود؟
تسنیم: بله؛ فیلم و انیمیشن با کلی صنایع فرهنگی وابسته ساخته می‌شود.
دقیقاً. هزاران تولید دارند؛ تولید کتاب می‌شود، تولید دانش می‌شود و دانش فروخته می‌شود. دانش به‌عنوان کالا فروخته می‌شود. چرا به این موضوع توجه نداریم؟ نمی‌خواهم بگویم اقتصاد مقاومتی را از حوزه اقتصاد به‌معنای اقتصاد و تولید ثروت از منابع ثروت جدا کنید ولی محدود نکنید. اقتصاد مقاومتی شامل تولید ثروت از منابع مالی است ولی محدود به این نیست.
ذهن‌ها همه به این سو رفته است. این مقاله سرمایه‌گذاری در فرهنگ در مجله فرهنگ و ملل که اولین مجله ما است چاپ شده است. من در کنفرانس اقتصاد فرهنگ در مسقط شرکت کردم و آنجا هم بیان کردم. نشریه الکترونیک آن هم هست.
رهبر انقلاب گفتند این عدد و رقمی که از برگزاری نمایشگاه‌ها اعلام می‌شود لزوماً نتیجه‌های فرهنگی را محقق نمی‌کند
این بخش خوب است و من مایل هستم بیشتر صحبت کنم چون قدری در آسیب‌شناسی به بیراهه می‌رویم. توانمندی یا ناتوانی به این بازنمی‌گردد که افراد چه اقدامات و فعالیت‌هایی کردند. رهبر انقلاب جایی گفتند این عدد و رقمی که از برگزاری نمایشگاه‌ها و غیره اعلام می‌شود و در کل این کمیات معلوم نیست بتواند کیفیت محصول یا نتیجه‌ها را محقق کند، یعنی معلوم نیست فعالیت فرهنگی دارید یا ثمرات فرهنگی دارید!
ثمر و نتیجه فرهنگی آن چیزی است که به ایجاد ارتباط منتهی می‌شود، ایجاد باور و علاقه را در مخاطب سبب می‌شود، انتقال نگاه‌های شما را موجب می‌شود. وقتی شما از مقاومت حرف می‌زنید یک کلمه نیست بلکه روح و اندیشه مقاومت، تفکر، فرهنگ و باور است و باید توسعه یابد. ممکن است شما هزاران فعالیت داشته باشید ولی به آن ثمر نرسیده باشید، یعنی آن فعالیت اصلاً ناظر به آن نتیجه نیست ولی حجم کار را بزرگ می‌کند، کارنامه ما را بزرگ می‌کند.
جمهوری اسلامی باید از کارنامه‌سازی عبور کند/کارنامه رایزن فرهنگی یعنی چه؟
جمهوری اسلامی در دهه چهارم زندگی و در دوران بلوغش باید از این کارنامه‌سازی‌ها عبور کند. امروز کارنامه رایزن به چه معنا است؟ چیز بااهمیتی نیست، یعنی کاملاً نگاه فیزیکال به حقیقت است. بیاییم ببینیم امروز در کشور محل مأموریت چند دل با ما است؟ نمی‌خواهم خیلی آرمانی نگاه کنم که نشود اما ببینید امروز که بیرون می‌آیید و می‌خواهید یارگیری کنید چقدر یار دارید؟ واژه‌ها سخت است و نمی‌توانم بگویم ولی این معنای بلوغ است. ما رایزن موفق داشتیم که ده سال است مردم و مسئولان منطقه محل مأموریتش با او ارتباط دارند.
من به‌عنوان رایزن می‌گویم سه سال مأموریتم را انجام دادم و الآن کار تمام شد و دیگر خداحافظ؛ این که نمی‌شود! ارتباط تمام نمی‌شود. مگر روند فرهنگی روند تمام‌شدنی است؟ من مدتی ازبکستان بودم و الآن آمدم عمان و دیگر هیچ ربطی به آن سامانه و سازمان ازبکستان ندارم؛ این که رایزنی فرهنگی نمی‌شود.
میرعلی همدانی در کشمیر، ایران ساخته است! او دنبال این نبود که بگوید مثلاً 36 نمایشگاه برگزار کرده و 4 مقاله نوشته است
تسنیم: در صورتی که به عقب نگاه می‌کنید حداقل در مورد ایران، شرق‌شناسانی تربیت می‌شوند و بعد از 40ــ30 سال تسلط بر زبان و فرهنگ ایران، تازه اثرگذاری‌شان شروع می‌شود. نگاه کارمندی غلط است که بگوییم فلانی دو سال اینجا باشد و بعد هم سه سال در جایی دیگر و هم نهایتاً بازنشسته شود.
من واقع‌گرا هستم اما آرمان‌گرایی هم بخشی از همین واقعیت است. در قالب واقعیت حرف می‌زنم. یکی می‌شود میرعلی همدانی و یکی هم می‌شود فلان رایزن ما. میرعلی همدانی به کشمیر رفته است و در آنجا ایران ساخته است. الآن کشمیر به ایران صغیر معروف است، چرا؟ چون در هر جایی از کشمیر آثار ایران را می‌بینید، روح و نفس و ادبیات و هنر و نقاشی و فرش ایران را می‌بینید، این میرعلی نرفته که رایزن فرهنگی شود.
کار انقلاب با این عدد و رقم‌ها پیش نمی‌رود
تسنیم: اما کاملاً رایزن فرهنگی است.
بله. او کارنامه درست نکرده که بگوید من 36 نمایشگاه در فلان جا برگزار کردم. یک نوشته را 4 قسمت نکرده که بگوید 4 مقاله منتشر کرده است، اینها نمی‌شود. مادامی که گرفتار این عدد و رقم به این مفهوم هستیم کار انقلاب پیش نمی‌رود. البته معتقدم که در بخشی از جاها باید عدد و رقم داشت و چاره‌ای نیست چون تا زمانی که عدد و رقم نداشته باشیم، نمی‌توان مدیریت کرد.
دیجیتالی کردن فعالیت‌ها شرط است ولی این به‌معنای این نیست که آن حقیقت را فراموش کنیم و این عدد و رقم‌ها اصل شود. وقتی بخواهیم با این عدد و رقم‌ها ارزیابی شویم باید فعالیت‌ها را رقیق کنیم و حجمش را بالا ببریم!
تسنیم: بیشتر به‌دنبال کمّیت هستیم.
بله. مجبور می‌شوند. چرا یک آدم چنین می‌شود؟ رایزن فرهنگی باید کسی باشد که پشتوانه الهیاتی دارد. نگاهش به انسان نگاه الهیاتی باشد. نگاهش به هستی، تاریخ، روابط و ملل باید الهیاتی باشد.
اگر شما برای انسان و ذات انسانی احترام قائل نشوید زمانی که به آفریقای سیاه می‌روید ممکن است دچار تعارض شوید و از مردم فاصله بگیرید. چه‌زمانی از آن فاصله نمی‌گیرید؟ زمانی که جوهر الهیاتی را در او می‌بینید و او را مخلوق نخست خدا تلقی می‌کنید. این فکر در همه جا وجود دارد. همه انسان‌ها دارای فطرت الهی هستند.
تئوری دیپلماسی فرهنگی این حدیث امام رضا(ع) است: «لو علم الناس محاسن کلامنا لتبعونا/ اگر مردم زیبایی‌های کلام ما را ببینند، پیروی می‌کنند»
امام رضا (علیه السلام) فرمود «لو علم الناس محاسن کلامنا لاتّبعونا/ اگر مردم زیبایی‌های کلام ما را ببینند، پیروی می‌کنند»؛ با این روایت خیلی ساده مواجه می‌شویم. این روایت تئوری روابط بین‌الملل و دیپلماسی فرهنگی را تعریف می‌کند. ما باید محاسن کلام را در قالب‌های کاملاً برابر و مطابق با فضای ذهنی و زبانی مخاطب آماده کنیم. نفس این ارائه، کار خود را انجام می‌دهد و اثرش را می‌گذارد.
امام رضا(ع) فرمود خدا رحمت کند کسانی را که رایزن فرهنگی می‌شوند
تسنیم: ایجاد ارتباط و تبعیت نتیجه همان روایتی است که خواندید.
جالب است که حضرت ابتدای روایت فرمود: «رحم اللّه عبداً احیا امرنا/خدا رحمت کند کسی را که امر ما را زنده و احیا می‌کند»، من این‌طور ترجمه می‌کنم: «خدا رحمت کند کسانی را که رایزن فرهنگی می‌شوند» [می‌خندد]، ترجمه من چنین است. چطور رایزن فرهنگی می‌شوند؟ امر ما را احیا می‌کنند. پرسید «امر شما چطور احیا می‌شود؟» حضرت فرمود «این گونه احیا می‌شود که عده‌ای می‌روند یاد می‌گیرند و به یافته‌های خود و درک خود اقدام و عمل می‌کنند و این را منتشر می‌کنند». بعد از این قسمت است که حضرت می فرمایند «لو علم الناس محاسن کلامنا لاتّبعونا».
تسنیم: آن «امر» که در روایت آمده چیست؟
همین که دانش اهل‌بیت(ع) گسترش یابد. امر همان معرفت‌زایی است. امر این است معرفت‌هایی که در بنیاد کلام اهل‌بیت بوده گسترش یابد. وقتی فارغ از هر گونه تعصبی به تشیع به‌عنوان اسلام ناب نگاه می‌کنیم معرفت‌های بلندی می‌بینید. واقعاً دعای کمیل فقط دعا است؟ کمیل سرشار از حقایق و معرفت‌هایی است که انتقال می‌یابد. صحیفه سجادیه هم چنین است. اینها دعا به‌معنای تضرع نیست که البته آن هم هست اما بیشتر انتقال معرفت است، انتقال اصول اندیشه و فکر و فهم است.
این امر با رایزنی احیا می‌شود که روحیه الهیاتی داشته باشد. روحیه الهیاتی نگاه کارنامه‌ای و بودجه را از انسان می‌گیرد. در آن عرصه بودجه و کارنامه و مأموریت معنی ندارد. ممکن است کسی بگوید این حرف است اما اینها شدنی است.
تسنیم: جمله زیبایی شهید حسن تهرانی مقدم دارد؛ پدر صنعت موشکی ایران می‌گوید فقط انسان‌های ضعیف هستند که اندازه امکانات خود کار می‌کنند.
بله. مخصوصاً در حوزه فرهنگ در جایی تصرف می‌کنیم که کاری به بودجه ندارد. روابط انسانی کاری به بودجه ندارد مثلاً در جایی وارد می‌شوید که سفره رنگین است اما بو و حس ندارد چرا که اطعام هست اما اکرام نیست. از سفره که بلند می‌شوید می‌گویید «با چشمانش ما را می‌خورد!»، اطعام شدید ولی اکرام نشدید. اکرام مزه و بو دارد. ممکن است با چایی یا آب‌جوش کسی بتواند انسان را اکرام کند. چرا که اکرام آن حس را به انسان می‌دهد. باید بدانیم تمام انسان‌ها در هر جایی که هستند این حس را می‌فهمند. این انتقال معنا را درک می‌کنند. این روابط را باید احیا کنیم و به آن توجه کنیم.
فعالیت‌های فرهنگی تابعی از این اصل است که رایزن فرهنگی، بازاریاب فرهنگی است
تسنیم: در عمان ظرفیتی که می‌توانیم آن مزیت فرهنگی را احیا کنیم چیست، از نظر زبان که مشترک نیستیم، از نظر دین هم آنها پیروان اباضیه هستند، فعالیت ویژه هنری و استعداد این‌چنین هم در آنجا وجود ندارد؟
اگر به این نوع نگاه الهیاتی توجه داشتیم فعالیت‌ها خود شکل می‌گیرند. فعالیت‌ها تابعی از این آرمان یا اصل برتر است. این اصل برتر این است که رایزن فرهنگی بازاریاب فرهنگی هستند. ما فعال فرهنگی نیستیم. ما یک گروه موسیقی را می‌آوریم و می‌گوییم در جایی اجرا داشته باشند اما خود ما موزیسین نیستیم. سینماگر نیستیم. لزومی هم ندارد که این هنرها را یکجا داشته باشیم.
آن ارتباط و جان ارتباط رویکرد الهیاتی می‌خواهد و یک آدم ارتباطاتی می‌خواهد. در مقاله از هوش عرفانی نام بردم. برای یک رایزن هوش ارتباطی و هوش عرفانی نیاز است. این هوش فراتر از دانش است، ارتباط انسانی دارد. هوش در مفهوم ملکه می‌تواند ارتباط بگیرد. آدمی که خود منزوی است نمی‌تواند رایزن خوبی باشد. آدمی که خجالتی است چطور می‌تواند رایزن فرهنگی باشد؟
تسنیم: وقتی نتواند ارتباط برقرار کند بی‌فایده است.
بله. این باید بتواند در جامعه قدم بردارد، زبان دوم است. البته من به‌عنوان کسی که هم زبان انگلیسی و هم زبان عربی می‌دانم در این سیستم زبان مسلط دارم، این زبان دوم ما است. زبان ارتباطاتی زبان دیگری است که آن حس منتقل می‌شود. گاهی شما زبان فرد را نمی‌دانید ولی می‌توانید با او ارتباط بگیرید.
البته ناگفته نماند داشتن زبان مؤثر است و این بد است که کسی به منطقه‌ای می‌رود و می‌خواهد با این مترجم حرف بزند. این به‌نظر من خیلی غلط است مخصوصاً زبان عربی منظورم است، کسی را بفرستیم که زبان عربی را نمی‌داند.
....................................................................
این گفت‌وگو ادامه دارد و بخش پایانی آن به‌زودی منتشر می‌شود
....................................................................
انتهای پیام/*
