باشگاه خبرنگاران پویا- سعید شیری
رعایت حق و حقوق همسر یکی از مهمترین موضوعات دین اسلام است که در روایات اهلبیت(ع) ابعاد مختلف آن برای شیعیان تبیین شده است. دلیل این مقدار اهمیت به خاطر جایگاه والای خانواده در نظام الهی و نظامات اجتماعی است. زیرا هر اندازه محیط خانواده سالم باشد و تربیتهای صحیح در آن جریان یابد، افراد به زیبایی تربیت میشوند و به دنبال آن، جامعه نیز رو به اصلاح خواهد رفت و در این بین زن نقش مهمی در امور تربیتی فرزندان بر عهده دارد.
اما در دستهبندی حقوق مردان نسبت به زنان میتوان آنها را به دو گروه فقهی و اخلاقی تقسیمبندی کرد. در دستهبندی احکام فقهی دستهای از آنها ناظر بر حقوق زن در خانواده مانند «حضانت، مَهر و نفقه» تعلق میگیرد که در ذیل به بخشی از احکام آن اشاره میشود.
برخی از فقها در تعریف «حضانت» چنین گفتهاند: «حضانت عبارت است از ولایت و سلطنت بر تربیت طفل و متعلقات آن از قبیل نگهداری کودک، گذاشتن آن در بستر، سرمه کشیدن، پاکیزه نگه داشتن، شستن جامههای او و مانند آن». فقها در تعریف حضانت از کلمه تربیت استفاده کردهاند که ناظر به دو جنبه روحی و جسمی، مادی و معنوی است؛ یعنی حضانت اختصاص به پرورش جسمی ندارد؛ از این رو در حقوق اسلام شخصی که حضانت طفل به او سپرده میشود، باید آزاد، مسلمان (در صورتی که خود طفل مسلمان باشد) و امین باشد. از همین رو برخی از فقهای امامیه گفتهاند: «مادری که عهدهدار حضانت است، نمیتواند طفل را از شهر به روستا ببرد، زیرا تعلیم و تربیت کودک در شهر بهتر از روستا تأمین میشود». (الشهید ثانی، شرح اللمعة، ج5، ص457)
«نفقه»، چیزی است که زن به طور متعارف برای گذران زندگی خود به آن نیاز دارد. خوراک، پوشاک، مسکن، اثاث خانه از اموری است که شامل نفقه واجب میشود و شوهر از نظر شرعی مکلف است برای همسرش فراهم کند. در وجوب پرداخت نفقه حریز میگوید به امام صادق(علیه السلام) عرض کردم کسی که نفقهاش بر من لازم است و (در صورت نپرداختن) بر آن مجبور میشوم، کیست؟ آن حضرت فرمود: الْوالِدانِ وَ الْوَلَدُ وَ الزَّوْجَةُ؛ پدر و مادر، فرزند و همسر. (خصال، ج1، ص248) بر اساس این روایت موضوع نفقه چیزی نیست که مختص به زن باشد بلکه در شرایطی که در کتب فقهی به آنها اشاره شده است، به پدر و مادر و فرزند هم تعلق میگیرد.
ابراز محبت عامل استحکام خانواده
همان طور که مطرح شد، بخشی از حقوق زنان در حوزه مسائل شرعی و فقهی است و قسمت عمده آن به مباحث اخلاقی و رفتاری تعلق میگیرد، زیرا آنچه که باعث دوام و استحکام خانواده و زندگی زناشویی میشود، رعایت اخلاق و ابراز محبت است. لذا اگر قرار بود صرفاً فقهیات پایه زندگی زناشویی را تشکیل دهد و اخلاقیات در آن کمرنگتر جلوه کند، چه بسا دوام این زندگی کم شود. زیرا مسائل شرعی، احکام و قوانینی خشک و جمود هستند که برای ایجاد ارتباط سالم بین افراد وضع شدهاند. از این رو ضمن اینکه باید به فقهیات بسیار بها داد و آنها را ارج نهاد، بیشتر باید با اخلاق و محبت و رحمت برخورد کرد. در واقع میتوان گفت فقهیات و اخلاقیات لازم و ملزوم یکدیگرند. به عنوان نمونه اگر در احکام شرعی و قانونی اسلام پختن غذا برای مرد، جزو تکالیف زن محسوب نمیشود، اما قاعده اخلاقی ایجاب میکند زنان این امکان را برای همسران خود فراهم کنند. بروز این نوع اخلاقیات از سوی همسران زمینههای محبت را بیشتر فراهم میکند و باعث استحکام پایههای زندگی میشود.
شاخصه خداوند در روابط بین همسران
جالب اینکه خداوند در قرآن از بین شاخصههای متعددی که در روابط زناشویی وجود دارد، ویژگی مودت و رحمت را معرفی میکند و میفرماید: «وَ مِنْ آَيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً؛ از آیاتش این است که از خودتان زوجهایی خلق کرد تا با آن آرامش یابید و بین شما مودت و رحمت قرار داد» (روم21) از این جهت میبینیم خداوند به صورت تکوینی روابط زناشویی را بر اساس مودت و رحمت شکل داده است و هر اندازه به این فرمول و قانون الهی بیشتر عمل شود، ثمرات و برکات بیشتری به همراه خواهد داشت.
اما نگاه اخلاقمدارانه و محبّانه به زندگی زناشویی در کنار رعایت حقوق زنان از چند جهت به زندگی استحکام میدهد:
اول اینکه مردان باید به این نکته توجه داشته باشند تا زمانی که همسرشان خارج از وظایف و احکام حقوقی خود در منزل کار و تلاش میکنند، باید آن را به حساب رفتار محبانه و اخلاقمدارانه همسرشان بگذارند و توقعات خود را کم کنند تا دچار ظلم و تعدی نشوند. زیرا مجبور کردن زنان به اعمالی که خداوند آن را از دایره وظایف آنان خارج دانسته است، نوعی تعدی به احکام الهی و ظلم به همسر محسوب میشود و عواقب شوم و اثر وضعی منفی در زندگی فرد خواهد داشت.
دوم اینکه این نوع نگاه مردان را وادار میکند حق و حقوق و اجر زنان را در قالب نفقه به همسر خود پرداخت کنند که این سنت حسنهای است که متأسفانه اکنون مغفول واقع شده است. لذا عدهای از مردان به دیده ابزار به زن نگاه میکنند که این موضوع با تکریم همسر در تعارض قرار دارد. پیامبر گرامی اسلام(ص) در اهمیت رفتار مناسب در قبال همسر فرمود: «بهترین شما مردى است که با همسرش به خوبى رفتار کند و من از همه شما نسبت به همسرم خوشرفتارتر هستم.» (وسائل ج 14 ص 122) و حضرت زهرا(س) فرمود: «بهترین شما کسی است که در برخورد با مردم نرمتر و مهربانتر باشد و ارزشمندترین مردم کسانی هستند که با همسرانشان مهربان و بخشندهاند.» (دلائل الامامه، ج 7، ص225)
سوم اینکه از آنجایی که خداوند متعال و اهلبیت عصمت و طهارت(ع) بر محبتورزی و رعایت اخلاق در روابط زناشویی تأکید دارند، زنان در زندگی زناشویی همواره با همین فرمول رفتار کنند و توقعات خود را از همسر کاهش دهند تا جایی که مرد خانواده از او راضی و خوشنود شود که سعادت و خوشبختی در گروی همین امر است. رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: «هر زنی که بمیرد و شوهرش از او راضی باشد به بهشت میرود.» (نهجالفصاحه، ح1022)
انتهایپیام/