طشت‌گذاری؛ هویت مکتب عزاداری مردم اردبیل
اردبیل به عنوان یکی از شهرهای قدیمی ایران در برگزاری عزاداری محرم همه ساله در این ایام شاهد برگزاری آئینها و مراسم‌های مختلف عزاداری مقارن با آداب سنتی این شهر است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل، آیین طشت‌گذاری در استان اردبیل سابقه کهنی داشته و مردم در 27 ماه ذی‌الحجه با اجرای این مراسم به استقبال ماه محرم می‌روند که علاوه بر آن میتوان در ماه محرم‌الحرام برگزاری مراسم‌های سنتی، شعرخوانی آئینی، برپایی دسته‌جات و دیگر مراسم معنوی و اعتقادی را شاهد بود.
بیشتر از دیگر آیین‌های استقبال از ماه محرم آیین طشت‌گذاری در مساجد محلات، تکایا و مکان‌های معنوی و بقاع متبرکه که چند روزی قبل از آغاز ماه محرم برگزار میشود جلب توجه می‌کند که باتوجه به اینکه در سایر استانهای کشور نیز این مراسم برگزار میگردد ولی در دیار حسینی و پایتخت حسینیت، استان اردبیل حال و هوای دیگری داشته و با زینت و انسجام خاصی برگزار میشود.
همه ساله با فرا رسیدن ماه محرم مردم غیور و حسینی استان اردبیل کوی و برزن را با پرچمها و علمهای حسینی زینت میدهند و در این ایام از کوچه‌ها نوای حزن و غم و نوحه به گوش می‌رسد که در این میان برخی از بانوان اردبیلی نیز از یک هفته مانده به ماه محرم‌الحرام و ماه صفر خانه‌های خود را آماده استقبال از این مراسم و ایام میکنند و به غبارروبی و شست و رفت مشغول میشوند که این امر نیز می‌تواند نکته جالب توجهی در آیین استقبال از محرم در دیار دارالارشاد باشد.
آئین عزاداری در اردبیل
آئین عزاداری و تعزیه باتوجه به قدمت عزاداری حسینی اردبیلیها که به عصر صفویه برمی‌گردد از نظم و انضباط خاص برخوردار است، به طوری که شبکه‌بندی شهراردبیل به 6 محله اصلی شامل محلات سرچشمه، عالی قاپو، گازران، پیرعبدالملک، اوچدکان و طوی که هر کدام دارای دهها شعبه از محلات کوچکتر هستند، تشکیل شده است.
هرکدام از این محلات پرچم قدیمی مخصوص به خود را دارند که این پرچمها عموما به شکل سه ضلعی قائمند و در جنسهای متفاوت مانند ترمه و مخمل بوده و دارای نقش و نگار خاص و منحصر به فرد هستند.
از مهمترین این پرچمها و نشانها بیرق محله گازران است که اهدایی نادرشاه افشار بوده و با خطوط عالی نوشته و زردوزی شده است.
بعد از پایان عزاداری محلات ششگانه در سطح شهر در شب تاسوعا هیئتها و دسته‌جات عزاداری در مساجد محلات همسایه تا پاسی از شب عزاداری کرده به طوری که در این شب عزاداری اهالی تا پخش اذان صبح ادامه پیدا می‌کند و از ظهر تاسوعا آئین شمع‌گردانی توسط عزاداران و سوگواران سیدالشهدا آغاز میشود و شرکت کنندگان با تهیه شمع به تعداد 41 عدد به نیت یوم مختص به حضرت ابوالفضل العباس (ع) در 41 مسجد شهر اردبیل که از دیرباز بنای آنها وجود داشته است اقدام به شمع‌گردانی میکنند و با این حرکت خود عشق و ارادت خود را به ساحت باب‌الحوائج حضرت عباس (ع) نشان میدهند.
همزمان با عاشورای حسینی، گروههای کثیری از عاشقان اهل بیت(ع) در نقاط مختلف شهر اردبیل با برپایی آیین‌های شبیه‌خوانی، فجایع خونبار دشت کربلا را برای عزاداران ترسیم میکنند.
آیین‌های سنتی شبیه خوانی روز عاشورا در اردبیل در میادین و یا مقابل مساجد در سه نوبت سپیده دم، ظهر و شامگاه عاشورا با شکوهی خاص اجرا میشود.
مردم با شرکت در این آئینها عاشورای حسینی را زنده نگه می‌دارند و گروههای عزادار در گذر از خیابانها از سوی بانیان تکیه‌های بزرگ و خانواده‌های شهدا با چای و شربت نذری پذیرایی میشود؛ پوشیدن رخت سیاه (به ویژه در کودکان) نذری است که همچنان در میان مردم رواج دارد.
علم‌ها، بیرق‌ها و پرچم‌هایی که در تکایا و مساجد اردبیل نگهداری میشود همچنین طشتهای گوناگون تاریخی که تاریخ برخی از آنها به دوره‌های صفویه، زندیه و قاجار می‌رسد از جمله مهمترین اشیا مرتبط با موضوع آئین عزاداری در اردبیل است.
به گفته کارشناسان در دوران صفوی است که شاهد اوج شعر مرثیه در رثای امام حسین(ع)، شکل‌گیری روشهای عزاداری جدید همچون سینه و زنجیرزنی، شبیه‌گردانی و سایر آئینهای ویژه این ماه در استان اردبیل هستیم.
عشق مردم دیار دارالارشاد به امام حسین(ع) به آن اندازه است که در طول تاریخ این شهر و منطقه به شهر حسینی معروف گشته است و همهه ساله بسیاری از دوستداران حسینی از دور و نزدیک و حتی از کشورهای همسایه برای شرکت در این عزاداریها به شهر اردبیل سفر میکنند.
هفته‌خوانی
"هفته خوانلئق" یا همان هفته‌خوانی از آئینها و رسوم بسیار قدیمی در شهر اردبیل است که در اردبیل بعد از عید سعید قربان شروع شده و همراه با حرکت کاروان حضرت امام حسین(ع) به سمت کربلا است که در طول همین آئین معمولا دسته‌های عزاداری و هیاتهای سینه‌زنی و زنجیرزنی با برنامه‌ای از پیش تعیین شده به جهت آماده باش در منازل افراد هیات جمع میشوند و کم کم به صورت مقدمه مراسم ویژه عزاداری ترکی آذربایجانی را در خانه‌ها شروع میکنند که این مراسها هرشب انجام میشود.
ضمن اینکه صاحب خانه آمدن موکب عزاداری محله به خانه‌اش را بسیار خوش یمن دانسته و به برکت این امر معنوی با دود کردن اسپند و با تبرک پرچمهای عاشورایی و لباس تعزیه عزاداران با وسواس و نظم خاصی میزبان سوگواران حضرت امام حسین(ع) میشود. این مراسم به صورت کاملا منظم تا شروع دهه اول مراسم در منازل افرادی که میزبان هیئتهای عزاداری هستند انجام و پذیرایی خاصی صورت می‌پذیرد.
در این میان خادمین عاشورا در اردبیل افراد خاصی هستند و با تکیه بر اخلاق و اشعار فاخر عاشورایی که نوشته شاعران گذشته اردبیل و دیگر شهرهای آذربایجان است اشعاری را می‌خوانند که حماسه عاشورایی را بیان کند و تبعات قیام امام حسین(ع) و اهداف برتر این امام همام را به مردم دیکته می‌کند.
آئین طشت‌گذاری
آیین طشت‌گذاری یکی از مراسم سنتی عزاداری در ماه محرم است که از آیینها و آداب عزاداری و تعزیه منسوب به منطقه اردبیل بوده و از سه روز مانده به آغاز محرم در بیش از 41 مسجد و حسینیه این شهر برگزار میشود.
اجرای این مراسم در روز اول در مسجد جامع شهر اردبیل، در روز دوم در مساجد اصلی محلات ششگانه و مسجد بزرگ یا مسجد اعظم اردبیل و در روز سوم در مساجد محلات، حسینیه‌ها و منازل انجام میشود.
این مراسم در تمام روستاهای استان نیز با ترتیب زمانی و مکانی برگزار شده و حتی با آداب و رسوم مخصوص منسوب به همان روستا اجرا میشود اما آنچه غنای معنوی این مراسم را به عقیده کارشناسان دوچندان کرده است، تجدید پیمان با سالار شهیدان به صورت نمادین است.
طشت پر از آب که غالبا از جنس مس و طلا است در محل مناسبی در مسجد گذاشته شده و تا پایان ماه محرم در جای خود باقی می‌ماند در این آیین طشت آب نماد آب فرات است و عزاداران با دست زدن به طشت بیعت خود با سالار شهیدان را تجدید میکنند.
در اعتقاد دینی شهروندان اردبیلی، طشت‌گذاری به دلیل نماد عهد مجدد با شهدای کربلا حامل پیام معنوی غنی بوده و از تقدس خاصی برخوردار است.
در کتاب "فرهنگ عاشورا" اثر جواد محدثی، در توضیح این سنت آمده است: مراسم طشت‌گذاری، مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتا در شهرستان اردبیل برگزار میشود و طشتهای آب را که رمزی از فرات می‌باشد در مساجد و حسینیه‌ها میآورند و این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع) در مقابل سپاه حر است که به روایتی آن حضرت، در روز 27 ذیحجه، آب مشکها را در طشتها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب کردند.
هرچند که مراسم طشت‌گذاری از دوران صفویه در اردبیل برگزار شده و قدمتی چندین ساله دارد اما در دو سه دهه اخیر برگزاری این مراسم در سایر شهرهای استان و برخی استانهای همجوار چون آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و زنجان، بناب، تالش و حتی در استانهایی غیر از استانهای آذری زبان نیز مورد توجه قرار گرفته و طی دو سال اخیر در ورامین، مازندران و ... نیز برگزار میشود.
بر اساس متن کامل و قدیمی دعای طشت‌گذاری که به صورت تلفیقی با استفاده از سه زبان فارسی، ترکی و عربی نوشته شده، میتوان حدس زد آیین طشت‌گذاری ریشه در عصر صفویه( که امرای آن ترک زبان و شیعه بودند) داشته باشد.
طشتهایی که در این مراسم مورد استفاده قرار می‌‌گیرند، گرد، از جنس برنز و یا مس است؛ بعد از عزاداری، ریش سفیدان و عاشقان حسین(ع) در هر محله، طشتها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد میشوند و حاضران در مسجد به احترام به پا خواسته و در مقابل آنها دسته سینه‌زنی با شعار "الدخیل یا ابوالفضل" تشکیل میدهند.
پس از آن ریش سفیدان با دور زدن مسجد، طشتها را در جای مخصوص خود قرار میدهند آنگاه طشتها را از آبی که در کوزه‌ها بر دوششان حمل کرده‌اند پر میکنند که برخی از مورخان بر این باورند که احداث جایگاه طشت در مساجد اردبیل بعد از روی کار آمدن حکومت صفویه انجام شده است؛ محل قرار گرفتن طشت در مساجد شهر اردبیل نیز جایگاهی خاص بوده و سکوهایی که برای این منظور مورد استفاده قرار می‌‌گیرد، یکی از ویژگیهای معماری مساجد این منطقه است.
جایگاه مخصوص طشت در یکی از اضلاع دیوار مساجد به صورت "طاق نما" ایجاد میشود و در طول سال طشتها روی این سکوها قرار دارند. در مواردی نیز ممکن است طشتها از قبل در خانه‌ای که صاحب آن نذر کرده قرار داشته باشد که در این صورت نیز دسته‌های عزادار به آن خانه مراجعه کرده و پس از انجام عزاداری طشتها را برداشته و به طرف مکان برگزاری مراسم می‌برند.
قدیمی‌‌ترین طشت موجود در مساجد اردبیل متعلق به مسجد "بازار چاقوسازان" است که قدمت آن به عصر "شاه عباس اول" باز میگردد؛ در داخل و لبه این طشت، نقش و نگار گیاه و ماهی حک شده و در لبه آن نیز عبارت و تاریخ "وقف نمود به حضرت عباس 1038" نقش بسته است.
انتهای پیام/
