به گزارش باشگاه خبرنگاران پویا
حجتالاسلام حسن روحانی، رئیس جمهوری روز شنبه در مراسم آغاز سال تحصیلی دانشگاهها و مراکز پژوهشی و فناوری کشور در بخشی از سخنان خود در توجیه مذاکره با آمریکا گفت: «امروز اگر آمریکا تخلف کند، همه دنیا آمریکا را محکوم میکنند و نه ایران را و جالب اینکه عدهای با وجود این شرایط به ما میگویند که چرا اعتماد و مذاکره کردید. این عده اگر شاید در زمان پیامبر(ص) نیز بودند به پیامبر گرامی اسلام(ص) ایراد میگرفتند چراکه در قرآن مجید خطاب به پیامبر(ص) آمده است «تو معاهدات فراوانی با کفار بستی که هر دفعه هم آن را نقض کردند». آیا میشود به پیامبر(ص) ایراد گرفت که چرا با وجود نقض عهدهای متعدد باز هم نسبت به آن اقدام میکردند؟»
حجتالاسلام روحانی در واکنش به انتقادات از برجام به آیه 56 سوره انفال اشاره کرد؛ آیهای که بهتر بود به سیاق آن یعنی آیات بعد نیز توجه میشد. روحانی گفت: «این عده اگر شاید در زمان پیامبر(ص) نیز بودند به پیامبر گرامی اسلام(ص) ایراد میگرفتند چراکه در قرآن مجید خطاب به پیامبر(ص) آمده است «تو معاهدات فراوانی با کفار بستی که هر دفعه هم آن را نقض کردند».
پیش از اشاره و تبیین به آیات خوانده نشده براساس منابع تفسیر، ابتدا باید شاخصهها و اهداف پیمان رسول گرامی اسلام و تطبیق آن با قراردادها دولت سابق و فعلی مورد بررسی قرار گیرد.
اهداف پیامبر(ص) در انعقاد پیماننامهها
الف) پیامبر اکرم (ص) هرگز با یک قبیله عهدشکن دو یا چند بار پیمان نبسته بلکه با چندین قبیله کافر، پیمانهایی جداگانه بسته بودند.
ب) هدف رسول گرامی اسلام(ص) از پیماننامهها، برافراشتن پرچم توحید و کسب عزت ملی و بینالمللی برای مسلمانان بود.
به طور کلی میتوان اهداف پیامبر(ص) را اینگونه احصا کرد:
1- دعوت به اسلام، حمایت از پیامبر(ص) و آرمانهای اسلامی (همانند پیمانهای عقبه در مکه). (مقاله علمی پژوهشی پیمان های حضرت محمد(ص))
2- برخی از پیمانها نیز با هدفی چند منظوره صورت میگرفت که بارزترین آنها همان پیماننامه صلح مدینه است که منشور قانون اساسی در حکومت نبوی در یثرب - که به «مدینةالنبی» مشهور شد - به شمار میرود. اتحاد بین مهاجرین، انصار و یهودیان یثرب، پیمانی که خبر از تشکیل امتی واحد میداد، مدیریت و رهبری جامعه، مناسبات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، خانوادگی، نظامی، حقوق و روابط خارجی از موارد مورد تأکید در آن است.( نامهها و پیمانهای سیاسی حضرت محمد(ص)، ص229)
شاخصههای پیماننامه پیامبر(ص) با اقوام، ملل
استراتژی توحیدی رسولاکرم (ص) در انعقاد پیمانها و بیعتها در ابعاد مختلف سیاسی، نظامی، اجتماعی، فرهنگی، حقوقی، اقتصادی، ... و مهمتر از همه دعوت به اسلام و پایبندی نسبت به آن، شاخصه بنیادین مفاد پیمانها به شمار میرود.
از سوی دیگر، بیعتها و پیمانهای زمان جاهلیت نیز در صورتی مورد پذیرش واقع میشد که با مبانی اسلام سازگار بود.
البته گفتنی است که تشکیل یک جبهه متحد توسط نیروهای متفرق این منطقه و تقویت قدرت مسلمانان در بدو تشکیل حکومت مدنی نیز از دیگر شاخصههای مطرح و قابل اعتنا در پیماننامه پیامبر اعظم اسلام با اقوام و ملل بوده است.
آیاتی که توجه برانگیز است!
اگر فرض بر این باشد که رئیسجمهوری، بیم بدعهدی و بر هم زدن تعهد برجام از سوی آمریکاییها را دارد، بنابراین باید گفت مصداق این قسمت از آیه است که خداوند به پیامبر(ص) فرمود: وَ إِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِیَانَةً فَانْبِذْ إِلَیْهِمْ؛ و هر گاه (با ظهور نشانههایی) از خیانت گروهی بیم داشته باشی عهد آنان را به زمین بزن». (انفال58) همان آیهای که جناب رئیس جمهور آن را در ادامه آیه56 سوره انفال بیان نفرمودند.
درباره آیه مورد بحث رئیس جمهور میتوان نوشت، بر فرض که این تفسیر درست بوده باشد، اما حکم کلی را خداوند بلافاصله در دو آیه بعد و نیز در جاهای مختلف قرآن بیان میکند که مبنی بر مقابله به مثل با عهدشکنان است. همان دو آیهای که رئیسجمهوری به آن اشارهای نکرد.در آیات بعدی سوره مورد توجه حجتالاسلام روحانی، خداوند دستور میدهد اگر بیمی داشتی هر قومی قصد خیانت دارد، معاهده را به روی زمین بیانداز. «فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِی الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ اگر آنها را در (میدان) جنگ بیابی آنچنان به آنها حمله کن که جمعیتهایی که پشت سر آنها هستند پراکنده شوند، شاید متذکر گردند (و عبرت گیرند).» «وَ إِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِیَانَةً فَانْبِذْ إِلَیْهِمْ عَلَىٰ سَوَاءٍ ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْخَائِنِینَ؛ و هر گاه (با ظهور نشانههایی) از خیانت گروهی بیم داشته باشی (که عهد خود را شکسته حمله غافلگیرانه کنند) مقابله به مثل کن و به آنها اعلام کن (که پیمانشان لغو شده است) زیرا خداوند خائنان را دوست نمیدارد.
حجتالاسلام قرائتی در توضیح این قسمت از آیه57 انفال «فَشَرِّدْ بِهِمْ» در تفسیر نور مینویسد: «تشرید»، به معناى ایجاد ناامنى و اضطراب و متفرّق ساختن است. یعنى چنان به دشمن حمله کنید و برنامهریزى جنگى داشته باشید که حامیان پشت پرده و نیروهاى پشت جبهه آنان، به وحشت افتاده و به فکر حمله و پشتیبانى نباشند.
تفاسیر علامه طباطبایی، آیتالله مکارم شیرازی و شهید مطهری درباره این آیات نیز خواندنی است:
تفسیر علامه طباطبایی / برخورد با عهدشکنان
علامه طباطبایی در توضیح این آیات مینویسد:
«این دو آیه (57 و 58 انفال) دو دستور الهى است در قتال با کسانى که:
1ــ عهد ندارند
2 ــ عهد را مىشکنند
3 ــ یا ترس این هست که عهد بشکنند.
الف) پس اگر دارندگان عهد از کفار بر عهد خود پایدار نباشند و آن را در هر بار بشکنند، بر «ولىّ امر» است که با ایشان مقاتله و بر آنان سختگیرى کند.
ب) اگر ترس این باشد که بشکنند و اطمینانى به عهد آنان نداشته باشد، باید او نیز لغویت عهد را اعلام کند.
ج) اما اگر عهد بستند و آن را نشکسته و ترس این هم که خیانت کنند در بین نباشد البته واجب است عهدشان را محفوظ داشته و احترام کنند.
تفسیر آیتالله مکارم شیرازی / قرائن ترس از دشمن
آیتالله مکارم شیرازی درباره این قسمت از آیه58 انفال «و هر گاه (با ظهور نشانههایی) از خیانت گروهی بیم داشته باشی (که عهد خود را شکسته حمله غافلگیرانه کنند) مقابله به مثل کن و پیمان آنها را به رویشان بزن» میگوید:
«گرچه در آیه فوق به پیامبر اجازه داده شده که در زمینه ترس از خیانت و پیمان شکنى دشمن پیمان آنها را لغو کند، ولى روشن است که این ترس بدون دلیل نخواهد بود حتماً در زمینهاى است که آنها مرتکب اعمالى مىشوند که نشان میدهد در فکر پیمان شکنى و زد و بند با دشمن و حمله غافلگیرانه هستند، این مقدار از قرائن و علائم اجازه مىدهد که پیامبر(ص) پیمان آنها را لغو شده اعلام کند.»
تفسیر شهید مطهری / نه غفلت کنید و نه در نقض عهد پیشدستی کنید
شهید مطهری نیز در تفسیر این آیات اینطور مینویسد:
قرآن می فرماید در اینگونه موارد که علائم خیانت آن کسی که پیمان بسته، آشکار است، شما نه سکوت بکنید و نه پیشدستی. قبلا به آنها اعلام بکنید که به موجب اطلاعاتی که به ما رسیده است شما به عهد خودتان پایبند نیستید پس ما رسما اعلام میکنیم که پیمان ما از این ساعت منتفی است تا در یک حد برابر و متعادل قرار بگیرید.
بعد از این اعلام، آنگاه هر تصمیمی که میخواهید بگیرید. در این صورت با عدالت رفتار کردهاید. پس نه صبر کنید تا آنها کارشان را انجام بدهند و شما اغفال شده باشید و نه پیشدستی کنید و آنها را غافلگیر نمایید که عمل شما خیانت باشد، بلکه این کار را انجام دهید که هم احتیاط است و هم انسانی. میفرماید: «وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِیَانَةً» و اگر از قومی بیم خیانت پیدا کردید، یعنی به موجب علائم و اشارات و اطلاعاتی که به شما رسیده است، خوف خیانت داشتید «فَانْبِذْ إِلَیْهِمْ» آن عهدنامه را بینداز به سوی آنها یعنی به آنها اعلام کن که از این ساعت دیگر پیمانی ندارید تا دو طرف با یکدیگر مساوی بشوید، آنها بدانند، شما هم بدانید که از این ساعت دیگر پیمانی در کار نیست. «إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْخَائِنِینَ» خدا خیانتکاران را دوست ندارد.»
نکته اساسی در سیاق این آیات، توجه به آیه مشهور همین سوره در آیه60 است که درباره تدارک نیرو مقابل دشمنان خداوند صحبت میکند. خداوند میفرماید: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ؛ هرچه در توان دارید، در مقابل دشمنان خدا آماده کنید». همان مسألهای که اگر تدبیر رهبر معظم انقلاب به عنوان فرمانده کل قوا نبود، دشمن به همین مقدار مذاکره هم بسنده نمیکرد و شالوده نظام را بر هم میزد.
یادداشت: سعید شیری
انتهایپیام/