سیاستمداری که اولین نمایشنامه نویس ایران شد

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، میرزاآقا تبریزی نامش به عنوان نخستین نمایشنامه نویس فارسی زبان در تاریخ تئائر ایران ثبت شده است. نام و آثار او تا مدت زیادی به غلط زیر سایه میرزا ملکم خان ناظم الدوله مانده بود. از تولد و مرگ میرزا آقا آمار و اخبار دقیقی در دست نیست و به دلیل تشابه اسمی با بسیاری از هم عصرانش، پژوهشگران هنوز نتوانسته اند مطالب روشنی از او دست دهند. بر این اساس، نام وی میرزا آقا، نام پدرش محمدمهدی و اهل تبریز بود. او ظاهراً از کودکی در تبریز به فراگیری زبانهای فرانسوی و روسی پرداخته‌است. پس از آن وارد خدمت دولت شد و در «معلم‌خانهٔ دولتی» (دارالفنون) به مدت چند سال مترجم معلمان اتریشی بود.

اما آنچه مهم است این است که او نخستین نمایشنامه نویس فارسی زبان ایران بوده که از قضاء اهل سیاست هم بود. میرزا آقا تبریزی سالیان متمادی در سفارتخانه‌های ایران در استانبول و بغداد مشغول به کار بوده است و بعد در تهران به عنوان منشی اول سفارت فرانسه مدتی کار کرد. از این سیاستمدار هنرمند پنج نمایشنامه در تاریخ تئاتر ایران مانده است و آثار او از این حیث نخستین متون نمایشی ایران به شمار می‌روند.

نمایشنامه‌های میرزا آقا در دوران حکومتهای ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، امکان چاپ نیافت و تنها با آغاز نهضت مشروطیت، نمایشنامهٔ «طریقهٔ حکومت زمان‌خان» در فاصلهٔ سالهای 1324–1326 قمری بدون ذکر نام مؤلف در مطبعهٔ دولتی به چاپ رسید. اندکی بعد، نمایشنامه‌های «سرگذشت اشرف خان»، «طریقهٔ حکومت زمان خان» و «حکایت کربلا رفتن شاهقلی میرزا»، این‌بار هم بدون ذکر نام مؤلف در پاورقی روزنامهٔ اتحاد چاپ تبریز منتشر شد. در 1300 خورشیدی همان 3 نمایشنامه بر اساس نسخه‌ای متعلق به فردریک روزن وزیر مختار آلمان در تهران، با عنوان مجموعهٔ مشتمل بر 3 قطعه تیاتر منسوب به میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله در برلین به چاپ رسید.

اما در سال 1334 خورشیدی (1955) بود که با انتشار اسناد، کشف 4 نمایشنامه به خط خود میرزا آقا تبریزی، روشن شد که او علاوه بر 3 نمایشنامهٔ چاپ شده، نمایشنامهٔ چهارمی هم باعنوان «حکایت عشق بازی آقا هاشم خلخالی» داشته‌است. این آثار بعدها با عنوان «نمایشنامه‌های میرزا آقا تبریزی» در تهران منتشر شد.

انتهای پیام/

[4]