احیای هنر زری‌بافی؛ مهر اصالت یونسکو بر زری‌بافی شهرضا
محمدحسن شبانی، یکی از هنرمندان زری‌باف شهرضایی است که توانسته مهر اصالت یونسکو را بر زری‌بافی شهرضا منقش کند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از شهرضا، زری‌بافی از هنرهای ملی ایرانیان بوده که از زمان هخامنشیان و سپس در زمان ساسانیان برای بافت پرده‌ها و پارچه‌های زری رواج داشته و برای تزیین کاخ‌های سلاطین به کار می‌رفته است در حالی‌که بنا به استناد و مدارک به دست آمده، حدود 2 هزار سال قبل محصولات ابریشمی ایرانی در آسیا و اروپا شهرت خاصی داشته و بهترین پارچه‌های زری و مخمل به دست هنرمندان و صنعتگران با ذوق بافته شده است.
این بافته سنتی نیز مانند بسیاری از پارچه‌های سنتی دیگر از دو گروه نخ و پود از جنس ابریشم خالص تشکیل شده و در زری بافی سنتی هم نخ تار و هم نخ پود از جنس ابریشم خالص بوده و وقتی که پارچه بافته می‌شود از شفافیت و لطافت خاصی برخوردار می‌شود، برای بافت این پارچه از رنگ‌بندی پیچیده‌ای استفاده نمی‌شود، از جمله نکات مهم در بافت پارچه زربافت استفاده از نخ‌های نازک طلا و نقره است، عامل دیگر پیچیدگی طرح و نقش پارچه است که به کمک همان چند رنگ تولید می‌شود.
زری بافی از منسوجاتی است که ریشه در تاریخ قدیم ایران دارد، هردوت و اوستا (مورخان مشهور جهان)پارچه‌ای شبیه زری را وصف کرده‌اند اما در تاریخ تنها زمانی که مورخان چینی از زری‌های پیشکش ایرانیان به دربار چین نام می‌برند به نمونه واقعی آنچه امروز می‌تواند زری دانسته شود برمی‌خوریم.
ساختمان دستگاه زری‌بافی بسیار ساده و از آلات چوبی ساخته شده است و با هر دستگاه به طور معمول یک نفر بافنده زری و دیگری شاگرد او که به گوشواره‌کش معروف است، کار می‌کنند، کار گوشواره‌کش بالا و پایین بردن تخته‌هایی است که از قبل نقش‌بندی شده و در قسمت بالای دستگاه نصب است و به این وسیله نقش‌ها به طرف بافنده هدایت می‌شود، در اغلب موارد زمینه یا بوم پارچه زری از نخ ابریشم است و نخ گلابتون جزو نخ‌های پود است.
"وانگ تانگ"، جهانگرد چینی زری‌های ایران را ستوده است و هنگامی که هراکلیوست دستگرد را غارت کرد تمام جامه‌های شاهانه را زربفت یافت، گزارش مورخان عرب به گریختن و کشته شدن آخرین شاه ساسانی یعنی یزدگرد سوم با جامه‌های فاخر که از نخ‌های زر و سیم بافته شده بود اشاره دارد.
در زمان ساسانیان پارچه‌های زربفت از چنان شهرتی برخوردار شد که هواخواه بی‌شماری در تمام نقاط عالم پیدا کرد و بسیاری از پارچه‌های زری ایران از همان قدیم به مغرب زمین برده شد.
هنر زربفت در زمان صفویه به اوج خود رسید
قالب این پارچه‌ها را ثروتمندان می‌خریدند و برخی از این ثروتمندان این پارچه را به عنوان هدیه تقدیم کلیسا می‌کردند، هنر زربفت در زمان صفویه مانند بسیاری از هنرهای دیگر به اوج خود رسید و از این پس استفاده از نخ گلابتون (مخلوطی از طلا و نقره که بر روی ابریشم تابیده می‌شود) در بافت پارچه‌های زربفت آغاز شد، تا قبل از صفویه پارچه‌های زربفت بدون استفاده از نخ گلابتون بافته می‌شد ولی در زمان صفویه توسط غیاث الدین یزدی بافت پارچه زری تکامل یافت و با استفاده از نخ گلابتون به سبک جدیدی بافته شد.
استاد محمدحسن شبانی، یکی از هنرمندان زری‌باف شهرضایی است، وی با کمک دو هنرمند دیگر توانسته دستگاه خودکار گلابتون‌تابی را اختراع و به شماره 87777 به ثبت برسانند، این دستگاه در جشنواره اختراعات و ابتکارات رویش کوهرنگ در کشور خوش درخشید.
مهر اصالت یونسکو بر زری‌بافی شهرضا
این هنرمند زری بافی شهرضایی به خبرنگار تسنیم گفت: برای نخستین بار در سال 1387 کارگاه زری‌بافی در شهرضا راه‌اندازی شده و در همان سال با شرکت در مسابقات بین‌المللی که توسط سازمان یونسکو برگزار شد، توانستیم مهر اصالت یونسکو بر زری‌بافی را از این سازمان دریافت کنیم.
محمد حسن شبانی بیان کرد: دستگاه زری‌بافی در چند سال نخست به صورت مقطعی برپا بود ولی با راه‌اندازی ساختمان جدید اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرضا به صورت دائمی در این اداره دایر شد و اکنون علاوه بر زری‌بافی، آموزش هنرجویان علاقه‌مند به این رشته در این اداره انجام می‌شود.
وی گفت: یکی از ابتکاراتی که در کارگاه‌های زری بافی شهرضا برای نخستین بار ایجاد شد، بافت پارچه زربفت به صورت نقش برجسته بود، با ایجاد طرح برجسته تمام نقش‌ها جدا از زمینه به صورت برجسته که سطح زمینه پائین و کلیه نقش‌های پارچه به صورت برجسته بافته می‌شود.
شبانی با بیان اینکه نخ گلابتون از طلا، نقره و ابریشم که لایه میانی بوده تشکیل شده، بیان کرد: توانستیم برای نخستین بار در شهرضا بعد از سبک سنتی که در استان تولید می‌شد، نخ گلابتون را به شکل نیمه الکترونیک، انبوه تولید کنیم.
وی تصریح کرد: با توجه به بالا بودن هزینه راه‌اندازی و محل مناسب برای احداث کارگاه برای هنرجویان امکان ایجاد کارگاه‌های جدید محدود بوده و به دلیل عدم شناخت کامل مردم از این هنر هنوز بازاریابی آن به حد کافی نرسیده است، بنابراین توجیه اقتصادی آن کامل نیست.
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرضا خاطرنشان کرد: با حمایت معاونت صنایع دستی از این هنر از قبیل ارائه تسهیلات و بیمه هنرمندان تا حدی از مشکلات این هنر کاسته شده و در آینده امیدواریم هرچه بیشتر در ترویج و آموزش هنر زری‌بافی موفق باشیم.
وی با بیان اینکه کارگاه زری بافی فقط در اصفهان، شهرضا، کاشان و تهران فعال است، گفت: زری‌بافی هنر ملی ایرانیان بوده و قدمتی چند هزار ساله داشته و از زمان هخامنشیان رواج یافته است.
شبانی با اشاره به اینکه زری پارچه‌ای که تار آن ابریشم و پود آن طلاست، تصریح کرد: در متن و نقوش این پارچه نخ گلابتون به کار رفته که حاصل حرکت هزاران باره ماکوی حامل پود گلابتون در بین تارهای ابریشمی است.
وی با بیان اینکه در شهرستان شهرضا یک کارگاه زری بافی فعال، وجود دارد، تصریح کرد: پیش از این پارچه زری برای تن‌پوش پادشاهان و بزرگان استفاده می‌شد و اکنون برای پارچه‌های مجلسی، کیف و پرده‌های تزیینی استفاده می‌شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرضا افزود: به طور میانگین ماهیانه امکان تولید یک متر مربع پارچه زری در یک کارگاه دو یا سه نفره وجود دارد که این میزان با توجه به نوع مواد مصرفی حداقل 15 میلیون تومان ارزش دارد.
این استاد زری‌باف ارز آوری این نوع تولیدات را بسیار بالا دانست و گفت: در صورت تبلیغ و معرفی این تولیدات هنری می‌توان ارز زیادی وارد کشور کرد.
به گزارش تسنیم، امروزه هنر زری بافی، با قدمت چند هزار ساله خود در بدترین شرایط ممکن بسر می‌برد، بسیاری از استادان رفته رفته بازنشسته شده و بسیاری هم چهره در خاک پنهان کردند، اکنون کمتر کسی پیدا می‌شود که سختی‌های این کار را برای آموزش به جان بخرد.
آکادمیک نبودن، نبود دسترسی به مواد اولیه مرغوب، منتقل نشدن هنر اساتید، حجیم بودن دستگاه نساجی، و عدم حمایت دولت همگی دست به دست هم داده‌اند تا دیر یا زود بشنویم که این هنر ارزشمند و باشکوه ایران، پس از قرن‌ها برای همیشه نابود شده است.
انتهای پیام/
